Μάλλον θα μείνει στη μνήμη των περισσοτέρων ως το καλοκαίρι των βιβλικών καταστροφών, των πρωτοφανούς κλίμακας πυρκαγιών και κατακλυσμιαίων βροχών που έσβησαν και το τελευταίο ίχνος αμφιβολίας γύρω από την κλιματική αλλαγή και την επιτακτική ανάγκη αντιμετώπισής της. Ηταν όμως και παραμένει έως και τώρα στην εκπνοή του, το καλοκαίρι των απεργιών που εκδηλώνονταν ταυτοχρόνως σε διαφορετικές γεωγραφικές ζώνες και διαφορετικούς κλάδους, δίνοντας ένα μήνυμα εξίσου ισχυρό με εκείνο της κλιματικής αλλαγής: ότι βρισκόμαστε εν τω μέσω μιας νέας φάσης στις εργασιακές σχέσεις, συνεπακόλουθο του πληθωρισμού και της ακρίβειας, αλλά ενδεχομένως και παρεπόμενο της πανδημίας και όσων ελλείψεων προσωπικού ή άλλων κραδασμών προκάλεσε στις αγορές εργασίας.
Η νέα φάση στις εργασιακές σχέσεις είναι ενδεχομένως και παρεπόμενο της πανδημίας και όσων ελλείψεων προσωπικού ή άλλων κραδασμών προκάλεσε στις αγορές εργασίας.
Από τους σεναριογράφους του Χόλιγουντ και τα 11.000 μέλη της Ενωσης Συγγραφέων της Αμερικής που από τις αρχές Μαΐου «πάγωσαν» τη μεγαλύτερη κινηματογραφική βιομηχανία στον κόσμο και τους 160.000 ηθοποιούς και εργαζόμενους σε ραδιόφωνο και τηλεόραση που έχουν προσχωρήσει στην απεργία από τον Ιούλιο, μέχρι το προσωπικό στις εγκαταστάσεις υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) της Chevron στην Αυστραλία που διακόπτοντας την παραγωγή προκάλεσαν μέσα στο καλοκαίρι επανειλημμένως νέα άνοδο στις τιμές του αερίου. Από τους εργάτες των ηχηρότερων ονομάτων της αμερικανικής αυτοκινητοβιομηχανίας, General Motors και Ford, μέχρι το προσωπικό ευρωπαϊκών αεροπορικών εταιρειών και το προσωπικό εδάφους στα αεροδρόμια της Ιταλίας που απειλεί να τορπιλίσει τη διαχείριση των αποσκευών την επόμενη εβδομάδα. Από τους 330.000 υπαλλήλους της αμερικανικής πολυεθνικής διαχείρισης ναυτιλιακών και εφοδιαστικών αλυσίδων UPS που στα τέλη Αυγούστου πέτυχαν σε μεγάλο βαθμό ικανοποίηση των αιτημάτων τους, μέχρι τους εργαζoμένους στο μετρό του Παρισιού που απειλούν να προκαλέσουν χάος στις συγκοινωνίες τον επόμενο μήνα όταν θα είναι σε εξέλιξη το παγκόσμιο πρωτάθλημα ράγκμπι. Εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι απεργούν.
Κυρίαρχο και επιτακτικό αίτημα κοινό όπως πάντα σε κάθε απεργία, οι αυξήσεις στις αποδοχές των εργαζομένων που με την ορολογία της ορθόδοξης οικονομικής και νομισματικής πολιτικής έχουν γίνει ανάθεμα για τις κεντρικές τράπεζες καθώς τις χαρακτηρίζουν «δευτερογενείς πληθωριστικές πιέσεις», ενοχοποιώντας τες εν ολίγοις ως υπεύθυνες για τον φαύλο κύκλο του πληθωρισμού. Το συνοδεύουν, όμως, και αιτήματα για μείωση της εβδομάδας εργασίας και αναλόγως με τις εκάστοτε δυσκολίες κάθε βιομηχανίας συχνά προβάλλονται και αιτήματα για βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Αυτή η «πανδημία» των απεργιών οφείλεται αναμφίβολα ώς ένα βαθμό στον επιθετικό πληθωρισμό που μετά την πανδημία έχει πλήξει τις περισσότερες οικονομίες ανά τον κόσμο, από τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. μέχρι τον αναπτυσσόμενο κόσμο, συρρικνώνοντας δραματικά το πραγματικό εισόδημα των εργαζομένων, προκαλώντας αυτό που στη Βρετανία αποκαλείται «η μεγαλύτερη κρίση κόστους διαβίωσης των τελευταίων δεκαετιών». Παράλληλα, όμως, φαίνεται να αποτελεί μετεξέλιξη και της Μεγάλης Παραίτησης, όπως χαρακτηρίστηκε το φαινόμενο της μαζικής αποχώρησης εργαζομένων από την εργασία τους κατά την πανδημία που προκάλεσε ελλείψεις προσωπικού και έδωσε ξανά διαπραγματευτικό πλεονέκτημα στα εργατικά συνδικάτα. Για την υπερδύναμη ειδικότερα αντανακλά ώς ένα βαθμό και τα χαμηλά επίπεδα της ανεργίας.
Η υποχώρηση των συνδικάτων
Οχι μόνον το καλοκαίρι αλλά και συνολικά το 2023 ήταν μεν μια χρονιά απεργιών αλλά και πάλι σχεδόν ωχριά μπροστά στις κινητοποιήσεις παλαιότερων εποχών όταν τα εργατικά συνδικάτα είχαν μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη και η πολιτική συγκυρία ευνοούσε τα αιτήματά τους. Ο λόγος για τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, όταν ο αριθμός των απεργών υπερέβαινε κάθε χρόνο τα 400.000 άτομα στις ΗΠΑ.
Από τη δεκαετία του 1980 άρχισε να υποχωρεί η υποστήριξη των εργαζομένων στα εργατικά συνδικάτα με το ποσοστό όσων επικροτούσαν τις επιλογές τους να περιορίζεται λίγο πάνω από το 50%, σύμφωνα με στοιχεία της εταιρείας δημοσκοπήσεων Gallup. Το ποσοστό αυτό είναι εξαιρετικά μικρό αν συγκριθεί με τα μεταπολεμικά επίπεδα υποστήριξης στα συνδικάτα που έφταναν στο 75% των εργαζομένων. Μια πρώτη μεγάλη κάμψη του εργατικού κινήματος και των συνδικάτων σημειώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, το 1981, όταν απήργησαν ορισμένα μέλη του συνδικάτου ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας. Η απεργία τους ήταν παράνομη καθώς παραβίαζε νόμο που απαγόρευε την απεργία στους υπαλλήλους της κυβέρνησης. Ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Ρόναλντ Ρέιγκαν, προειδοποίησε ότι θα απολύσει τους απεργούς αν δεν επιστρέψουν στις θέσεις τους μέσα σε 48 ώρες και το έκανε. Απέλυσε τους πάνω από 11.000 απεργούς που δεν επέστρεψαν στις θέσεις τους και τους αντικατέστησε. Και βέβαια το εργατικό συνδικάτο του κλάδου τους απαξιώθηκε.
Το ποσοστό των εργαζομένων που ανήκουν σε κάποιο συνδικάτο στις ΗΠΑ υποχώρησε περίπου στο 10% το 2022 από το άνω του 20% στο οποίο βρισκόταν το 1983.
Η συμμετοχή στα εργατικά συνδικάτα υποχωρεί σταθερά στις ΗΠΑ και η πτώση της άρχισε να επιταχύνεται από τη δεκαετία του 1980. Το ποσοστό των εργαζομένων που ανήκουν σε κάποιο συνδικάτο υποχώρησε περίπου στο 10% το 2022 από το άνω του 20% στο οποίο βρισκόταν το 1983. Στους κλάδους που φημίζονταν για τα ισχυρά συνδικάτα τους, όπως η μεταποίηση και οι μεταφορές, πολλές επιχειρήσεις στράφηκαν σε συμφωνίες που περιόριζαν την ισχύ των συνδικάτων τους. Ακολούθησε εκρηκτική αύξηση των θέσεων εργασίας σε κλάδους χωρίς συνδικάτα. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις φέρουν, πάντως, το ποσοστό των εργαζομένων που εγκρίνει τις επιλογές των συνδικάτων να σημειώνει και πάλι άλμα φτάνοντας στο 67% όταν πριν από μια δεκαετία βρισκόταν στο 54%. Επιπλέον, πάνω από το 1/3 των ερωτηθέντων προβλέπουν πως το συνδικάτο τους θα ενισχυθεί στο μέλλον όταν το αντίστοιχο ποσοστό πριν από 5 χρόνια ήταν μόλις 19%.
Εξάλλου, έρευνα του Πανεπιστημίου Cornell καταλήγει στο συμπέρασμα πως ο αριθμός των απεργιών και των απεργών είναι στην πραγματικότητα σαφώς μεγαλύτερος από εκείνον που αναφέρουν τα επίσημα στοιχεία. Στη διάρκεια του έτους εκτιμά ότι σημειώθηκαν 270 απεργιακές κινητοποιήσεις, οι περισσότερες από τις οποίες είναι μικρές απεργίες. Το ερώτημα είναι κατά πόσον θα συνεχιστεί αυτή η δυναμική ή θα αποδειχθεί παροδική. [The New York Times]
Η μείωση της ανεργίας αύξησε την ισχύ των εργαζομένων
Οι απεργιακές κινητοποιήσεις στις ΗΠΑ άρχισαν να αυξάνονται από το 2021 και το 2022. Μιλώντας στους New York Times, η Ρουθ Μίλκμαν, καθηγήτρια στο City University of New York’s Graduate Center, αποδίδει την αύξηση των απεργιών στη στιβαρή ανάκαμψη που σημείωσε η οικονομία των ΗΠΑ μετά την πανδημία μειώνοντας την ανεργία και αυξάνοντας τη διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων. Οπως χαρακτηριστικά τόνισε, «ο μοναδικός καθοριστικός παράγων είναι η κατάσταση στην αγορά εργασίας» με τις ελλείψεις προσωπικού και τη χαμηλή ανεργία. Ο Πολ Κλαρκ, καθηγητής Εργατικού Δικαίου και Εργασιακών Σχέσεων στο Penn State University, αποδίδει το κύμα απεργιών σε μια «τέλεια καταιγίδα από τον συνδυασμό σειράς παραγόντων». Οπως τονίζει, η κατάσταση της οικονομίας είναι ο πρώτος και κυριότερος παράγων με την ανεργία στην υπερδύναμη να έχει περιοριστεί στο 3,7% και να βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Υπογραμμίζει το αυτονόητο ότι όταν η ανεργία βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα είναι πολύ πιο δύσκολο για τους εργοδότες να απολύσουν τους υπαλλήλους τους και να τους αντικαταστήσουν με άλλους προθυμότερους καθώς λίγοι ψάχνουν για δουλειά.
Για τη Σούζαν Σάρμαν, καθηγήτρια Εργασιακών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Rutgers, τα αίτια αυτού του κύματος απεργιών ανάγονται σαφώς στην πανδημία και στη συνειδητοποίηση που προκάλεσε σε πολλούς εργαζομένους και ειδικότερα σε αυτούς νεότερων ηλικιών.
Ο ρόλος της πανδημίας και της οικονομικής ανάκαμψης στις διεκδικήσεις των απασχολουμένων.
Οπως υπογραμμίζει, τα εκτεταμένα lockdowns έδειξαν στους νέους και κακοπληρωμένους εργαζομένους, αυτούς που εργάζονται σε καταστήματα τροφίμων, σε καφετέριες και σε οίκους ναύλωσης και φόρτωσης προϊόντων, ότι μολονότι θεωρούνται ανειδίκευτοι εργάτες, στην πραγματικότητα είναι σημαντικοί και αναγκαίοι. «Βλέπουν όμως ότι δεν πληρώνονται καλά», τονίζει η ίδια σε ανάλυσή της και εξηγεί πως τώρα έχουμε αφήσει πίσω μας την πανδημία, αλλά «υπάρχει μια ολόκληρη γενιά νέων εργαζομένων που ανακαλύπτει τον συνδικαλισμό ως τον πλέον αξιόπιστο τρόπο να διασφαλίσει καλύτερες αποδοχές και καλύτερες συνθήκες εργασίας».
Και στο μεταξύ, για ορισμένους κλάδους είναι επιτακτικό το αίτημα για καλύτερες συνθήκες εργασίας και επαγγελματική ασφάλεια.
Οι εργαζόμενοι στις αμερικανικές αυτοκινητοβιομηχανίες ζητούν όχι μόνον αυξήσεις αποδοχών αλλά μείωση των ωρών εργασίας στις 32 ώρες την εβδομάδα και προπαντός επαγγελματική ασφάλεια, δεδομένου ότι ο κλάδος στρέφεται στην ηλεκτροκίνηση και οι ανάγκες αλλάζουν. Κάτι ανάλογο συμβαίνει, άλλωστε, και με τους σεναριογράφους του Χόλιγουντ και τους συγγραφείς που μεταξύ άλλων κινδυνεύουν από την εισβολή της τεχνητής νοημοσύνης στο δημιουργικό τους έργο με τις εφαρμογές τύπου ChatGPT που απειλούν να τους εξαφανίσουν.
Τα αίτια
Επιχειρώντας να ερμηνεύσει το καλοκαίρι των απεργιών ο Τζον Πένκαβελ, καθηγητής Οικονομικών στο Stanford, επισημαίνει πως «πολλοί εργαζόμενοι εξαγριώνονται όταν πληροφορούνται το ύψος των κερδών που συγκεντρώνουν τα διευθυντικά στελέχη και οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων, καθώς είναι γεγονός πως έχει αυξηθεί το μερίδιο του εθνικού εισοδήματος που καταχωρίζεται στα κέρδη, ενώ το μερίδιο των μισθών έχει μειωθεί».
270 απεργίες και κινητοποιήσεις κατέγραψε μέσα στο έτος η Σχολή Εργατικών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Cornell.
Αντεπίθεση
Σκιαγραφώντας την έκρηξη απεργιών στις ΗΠΑ, ο Πολ Κλαρκ, καθηγητής Εργατικού Δικαίου και Εργασιακών Σχέσεων στο Penn State University, επισημαίνει πως «σε αυτή τη χώρα το εργατικό κίνημα πιέζεται επί δεκαετίες, η συμμετοχή στα συνδικάτα μειώνεται, η διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων υποχωρεί και οι απεργίες μειώνονταν. Τώρα, όμως, βρισκόμαστε σε μια μοναδική συγκυρία που βρίσκει το εργατικό κίνημα να αναγεννιέται και να περνάει στην αντεπίθεση».
67% των Αμερικανών δηλώνουν ότι υποστηρίζουν τα εργατικά συνδικάτα, ενώ πριν από 10 χρόνια το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 54%.
Η πανδημία
Διακεκριμένη καθηγήτρια Εργασιακών και Απασχόλησης στο Rutgers University, η Σούζαν Σάρμαν εκτιμά πως το καλοκαίρι των απεργιών έχει τη ρίζα του στην πανδημία καθώς «τα lockdowns έδειξαν στους νεαρούς και κακοπληρωμένους εργαζομένους σε καταστήματα τροφίμων, καφετέριες και οίκους ναύλωσης και εξαγωγών ότι ενώ θεωρούνται ανειδίκευτοι εργάτες, στην πραγματικότητα είναι πολύτιμοι».
