Ενώ οι κεντρικές τράπεζες των μεγαλύτερων δυτικών οικονομιών αγωνίζονται ακόμη να τιθασεύσουν τον πιο επιθετικό πληθωρισμό των τελευταίων 40 ετών, υπάρχει μια χώρα για την οποία ο πληθωρισμός αποτελεί ευχάριστη είδηση. Και κάτι περισσότερο από ευχάριστη είδηση: η έξοδος από μια μακροχρόνια παγίδα στην οποία εγκλωβίστηκε από τη δεκαετία του 1990, τον στασιμοπληθωρισμό. Ο λόγος για την Ιαπωνία, που εδώ και περίπου τρεις δεκαετίες είχε καθηλωθεί σ’ αυτόν τον συνδυασμό μειώσεων των τιμών, «παγώματος» των μισθών και χαμηλής έως μηδενικής ανάπτυξης, με αποτέλεσμα η χώρα να έχει γίνει συνώνυμο μιας οικονομικής κατάρας.
Για πρώτη φορά έπειτα από σχεδόν τρεις δεκαετίες η Ιαπωνία καταγράφει πληθωρισμό 3% και οι μισθοί αυξάνονται, ενώ η Τράπεζα της Ιαπωνίας προεξοφλεί πως ο δομικός πληθωρισμός θα βρίσκεται ακόμη στο 2,8% τον Μάρτιο του 2025. Η αλλαγή οφείλεται στους ίδιους ακριβώς παράγοντες που προκάλεσαν πληθωριστικές πιέσεις και στις δυτικές οικονομίες – την πανδημία, τον πόλεμο στην Ουκρανία και τη συνεπακόλουθη ακρίβεια στην ενέργεια. Στην Ιαπωνία, όμως, η γενιά των νέων εργαζομένων και καταναλωτών είναι η πρώτη έπειτα από 30 χρόνια που γνωρίζει τι σημαίνει πληθωρισμός και μαθαίνει να λαμβάνει υπόψη το ενδεχόμενο περαιτέρω αυξήσεων των τιμών στο μέλλον.
Οπως επισημαίνει σχετικό ρεπορτάζ της Wall Street Journal, τις πρώτες δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο κι ενώ η Ιαπωνία αναδεικνυόταν σε δεύτερη οικονομία στον κόσμο, το πρόβλημά της ήταν ο πληθωρισμός, ενώ αργότερα κατά την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του 1970 εκτοξεύθηκε στο 20%. Οι πληθωριστικές πιέσεις άρχισαν να αποκλιμακώνονται μέσα στη δεκαετία του 1980 και οι τιμές σταθεροποιήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μετά την κατάρρευση της φούσκας των ακινήτων και των μετοχών. Το 1995 ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της χώρας άρχισε να μειώνεται. Μεσολάβησε η αύξηση των φόρων και η κρίση των ασιατικών οικονομιών το 1997 και η Ιαπωνία διολίσθησε σε αποπληθωρισμό, μολονότι η κεντρική τράπεζα μείωσε τα επιτόκια στο μηδέν.
Εξοδος από τη μακροχρόνια παγίδα στην οποία εγκλωβίστηκε από τη δεκαετία του 1990, τον στασιμοπληθωρισμό.
Μπορεί οι καταναλωτές να αντιμετωπίζουν θετικά την πτώση των τιμών, αλλά οι οικονομολόγοι συμφωνούν πως ο αποπληθωρισμός αποτελεί αρνητική εξέλιξη. Συνήθως συνεπάγεται μείωση των επενδύσεων από τις επιχειρήσεις, μειώσεις μισθών και γενικευμένη απαισιοδοξία. Αρκεί να θυμηθεί κανείς πως κανείς δεν χάρηκε στις ΗΠΑ όταν οι τιμές υποχώρησαν περισσότερο από 25% στο διάστημα από το 1930 έως το 1933 όταν άρχιζε η Μεγάλη Υφεση. Ο Χαρουχίκο Κουρόντα, που ανέλαβε επικεφαλής της Τράπεζας της Ιαπωνίας το 2013, παρομοίωσε τον αποπληθωρισμό της χώρας με χρόνια νόσο, σαν εκείνες που «τείνουν να προκαλούν σχετικά μικρές ενοχλήσεις στους ασθενείς, αλλά γι’ αυτό μπορούν και να τους σκοτώσουν σιωπηλά, αφού πρώτα καταστρέψουν όλον τον οργανισμό τους».
Το 1999 η Τράπεζα της Ιαπωνίας ήταν η πρώτη μεγάλη κεντρική τράπεζα που κατέφυγε στην πολιτική των μηδενικών επιτοκίων. Ηταν επίσης η πρώτη που πειραματίστηκε με την ποσοτική χαλάρωση, στο πλαίσιο της οποίας αγόραζε όλο και περισσότερα ομόλογα του ιαπωνικού δημοσίου από τις τράπεζες της χώρας. Στόχος αυτής της πολιτικής ήταν να ενθαρρυνθεί ο δανεισμός και να προσφέρουν οι τράπεζες πιστώσεις με ευνοϊκούς όρους . Οταν ανέλαβε ο Κουρόντα θεώρησε ανεπαρκή αυτή την πολιτική και κατέφυγε σ’ αυτό που η αγορά είχε χαρακτηρίσει «μπαζούκα», τις μαζικές αγορές μακροπρόθεσμων κρατικών ομολόγων, εταιρικών ομολόγων και μετοχών. Υποσχέθηκε μάλιστα πως θα έφερνε τον πληθωρισμό στον στόχο του 2%, μόνον μέσα σε δύο χρόνια.
Οταν τα μέσα αυτά αποδείχθηκαν ατελέσφορα, προχώρησε σε περαιτέρω μείωση των επιτοκίων σε αρνητικό έδαφος. Σε ομιλία του το 2016 τόνισε πως τα μέτρα αυτά στοιχειοθετούσαν «την πλέον επιθετική χαλάρωση νομισματικής πολιτικής στη σύγχρονη ιστορία των κεντρικών τραπεζών». Λίγους μήνες αργότερα υποσχέθηκε πως θα διατηρήσει τα μακροπρόθεσμα επιτόκια σε επίπεδα κοντά στο μηδέν. Τόσο ο Κουρόντα όσο και ο αποθανών Σίντζο Αμπε, που τότε ήταν πρωθυπουργός της Ιαπωνίας, πίστευαν πως με τις τολμηρές αυτές ανακοινώσεις μπορούσαν να επηρεάσουν την ψυχολογία των πολιτών. Σημειώθηκε έτσι άνοδος του πληθωρισμού σε θετικό πρόσημο και ο Αμπε μιλούσε συχνά για τα εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν στη διάρκεια της θητείας του. Απέφευγε, ωστόσο, να αναφερθεί στους μισθούς που προσέφεραν αυτές οι θέσεις εργασίας και οι οποίοι κυριολεκτικά διέφεραν ελάχιστα από τα επίπεδα των μισθών, όπως ήταν κάπου 25 χρόνια νωρίτερα.
Η πανδημία αρχικά επιδείνωσε τον αποπληθωρισμό της Ιαπωνίας, αλλά στη συνέχεια ο πόλεμος στην Ουκρανία οδήγησε σε άνοδο των τιμών των εμπορευμάτων και κυρίως του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και των σιτηρών, ενώ η υποχώρηση του γιεν έναντι του δολαρίου κατέστησε ακριβότερες τις εισαγωγές. Τον Απρίλιο του 2022 ο πληθωρισμός είχε φτάσει στο 2,5%, υπερβαίνοντας τον στόχο του 2%.
