Οι επικεφαλής των κεντρικών τραπεζών και οι επαγγελματίες της αγοράς είχαν ξεκάθαρα εκκινήσει από λάθος βάση αναφορικά με την πρόσφατη αύξηση των επιτοκίων. Προ διετίας η Fed προέβλεψε ότι το επιτόκιο θα κυμαινόταν από 1,1% έως 2,1% μέχρι το 2023, ενώ σήμερα υπερβαίνει το 5%. Τα μοντέλα των κεντρικών τραπεζών λαμβάνουν ως υπόθεση αυτό που είναι γνωστό ως το φυσικό επιτόκιο ή το επιτόκιο ισορροπίας, δηλαδή το επίπεδο εκείνο που επιτρέπει στην οικονομία να αναπτυχθεί πλήρως άνευ πληθωρισμού. Μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ο πληθωρισμός εξαφανίστηκε, αλλά τώρα επανέκαμψε.
Η Capital Economics επισημαίνει ότι το επιτόκιο ισορροπίας των ΗΠΑ έχει ανέλθει από 0,5% πριν από την πανδημία σε 2% σήμερα. Πιστεύει ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα ενισχύσει τη μελλοντική αύξηση του ΑΕΠ, ενώ ο ενισχυμένος κρατικός δανεισμός και η ενεργειακή μετάβαση πρόκειται να απορροφήσουν περισσότερες αποταμιεύσεις. Ο οικονομολόγος Κλαούντιο Μπορίο και οι συνάδελφοί του στην Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών άσκησαν κριτική στα μοντέλα των κεντρικών τραπεζών. Αυτά υποθέτουν μεν ότι τα πραγματικά επιτόκια καθορίζονται αποκλειστικά από οικονομικούς παράγοντες, ο πληθωρισμός δε ότι αποτελεί νομισματικό φαινόμενο που καθορίζεται από τις πολιτικές της κεντρικής τράπεζας.
Το 2021 η Fed προέβλεπε ότι το 2023 το επιτόκιο θα κυμαινόταν μεταξύ 1,1% και 2,1%. Σήμερα υπερβαίνει το 5%.
Η μελέτη εξέτασε δεδομένα δεκαεννέα χωρών από το 1870, διαπιστώνοντας μια ασθενική σχέση μεταξύ της αποταμίευσης, των επενδύσεων και των πραγματικών επιτοκίων. Κατά τον Μπορίο, ο λόγος είναι ότι η συμβατική θεωρία εξετάζει τα πράγματα από πίσω προς τα εμπρός. Ο πληθωρισμός επηρεάζεται από διαταραχές της εφοδιαστικής αλυσίδας, απεργίες ή κλαδικές αλλαγές, ενώ το πραγματικό επιτόκιο είναι κατά κύριο λόγο προϊόν του, με τις κεντρικές τράπεζες να είναι αυτές που το καθορίζουν. Οι επενδυτές σταθερού εισοδήματος τα τελευταία δύο χρόνια απώλεσαν τρισεκατομμύρια δολάρια διακρατώντας ομόλογα σε τιμές που εξέφραζαν τις προσδοκίες τους ότι τα επιτόκια θα παραμείνουν χαμηλά επ’ αόριστον. Εργασία του ακαδημαϊκού Πολ Σμέλζινγκ εξέτασε δεδομένα 800 ετών και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα πραγματικά επιτόκια υπέστησαν μια «υπερκόσμια» πτώση κατά την εν λόγω περίοδο. Τα χαμηλότατα επιτόκια της τελευταίας δεκαετίας δεν ήταν κάτι αφύσικο. Πράγματι, εάν η τάση συνεχιζόταν, η πρόβλεψη Σμέλζινγκ, ότι «μέσα σε μία γενιά τα επιτόκια θα έχουν φτάσει σε αρνητικό έδαφος», θα επαληθευόταν. Ωστόσο, η εκτίμηση αυτή δεν εξετάζει μια βασική παράμετρο των ομολογιακών αγορών, ότι τα μακροπρόθεσμα επιτόκια κινούνται σε κύκλους. Ο 20ός αιώνας γνώρισε τα υψηλότερα και τα χαμηλότερα επιτόκια, ενώ ο 21ος αιώνας έσπασε το ρεκόρ στην αρνητική πλευρά. Περισσότερα σοκ στα επιτόκια αναμένονται στο μέλλον.
