Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή προκάλεσε άνοδο στις τιμές του πετρελαίου, κάνοντας τις κεντρικές τράπεζες παντού στον κόσμο να σπεύδουν να ελέγξουν τον πληθωρισμό. Ενα χρόνο μετά, οι τιμές του αργού σταθεροποιήθηκαν και ο πληθωρισμός άρχισε να υποχωρεί. Πολλές χώρες πίστεψαν ότι είχαν αποκαταστήσει τη σταθερότητα των τιμών, οπότε χαλάρωσαν τη νομισματική πολιτική τους για να αναζωογονήσουν τις οικονομίες τους. Ο πληθωρισμός επέστρεψε, άρα θα μπορούσε να επαναληφθεί και τώρα η ιστορία;
Ο παγκόσμιος πληθωρισμός έφτασε σε ιστορικά υψηλά το 2022 μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, προξενώντας με όρους εμπορίου παρόμοιο σοκ με εκείνο του 1970. Η διακοπή στον ρωσικό εφοδιασμό πετρελαίου και φυσικού αερίου προστέθηκε στα προβλήματα της εφοδιαστικής αλυσίδας λόγω COVID και οι τιμές ανήλθαν. Με την αρωγή της πιο απότομης αύξησης των επιτοκίων σε μια γενιά, ο πληθωρισμός άρχισε επιτέλους να αποθερμαίνεται. Ο βασικός πληθωρισμός στις ΗΠΑ και σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης μειώθηκε στο μισό από περίπου 10% πέρυσι.
Σε πρόσφατη μελέτη μας με θέμα περισσότερες από 100 κρίσεις πληθωρισμού από τη δεκαετία του 1970, χρειάζεται να προσέξουμε δύο θέματα: Πρώτον, η Ιστορία μάς διδάσκει ότι ο πληθωρισμός είναι επίμονος, διότι απαιτούνται χρόνια για να διευθετηθεί στα επίπεδα πριν από το αρχικό σοκ. Το 40% των χωρών δεν κατόρθωσε να επιλύσει το σοκ του πληθωρισμού ακόμη και μετά μια πενταετία. Το υπόλοιπο 60% χρειάστηκε κατά μέσον όρο τρία χρόνια για να επιστρέψει ο πληθωρισμός σε ρυθμούς πριν από το σοκ.
Δεύτερον, οι χώρες πανηγύρισαν ιστορικά τη νίκη τους επί του πληθωρισμού και χαλάρωσαν πρόωρα τη νομισματική πολιτική τους με αφορμή την αρχική αποσυμπίεση στις τιμές. Αποδείχθηκε λάθος. Η Δανία, η Γαλλία, η Ελλάδα και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν μεταξύ των σχεδόν 30 χωρών στο δείγμα μας που χαλάρωσαν πρόωρα την πολιτική μετά το σοκ στις τιμές του πετρελαίου το 1973. Στην πραγματικότητα, σχεδόν όλες οι χώρες στην ανάλυσή μας, που δεν ήλεγξαν τον πληθωρισμό, είχαν απότομη επιβράδυνση στην αύξηση των τιμών τα πρώτα χρόνια μετά το αρχικό σοκ και μετά επιτάχυνση ξανά ή στασιμότητα σε υψηλά επίπεδα.
Η Ιστορία παρέχει μερικά μαθήματα για το πώς πρέπει να αντιδράσουν οι σημερινοί αξιωματούχοι των κεντρικών τραπεζών. Οι χώρες της μελέτης μας, που επέλυσαν με επιτυχία το πρόβλημα με τον πληθωρισμό, σκλήρυναν περισσότερο τις μακροοικονομικές πολιτικές και, κυρίως, διατήρησαν μια πολιτική λιτότητας σταθερά για αρκετά έτη. Ανάμεσά τους, οι Ιταλία και Ιαπωνία, οι οποίες υιοθέτησαν αυστηρότερες μακροπρόθεσμες πολιτικές μετά το πετρελαϊκό σοκ των τιμών αργού του 1979. Αντιθέτως, όσες δεν αντιμετώπισαν το ζήτημα, ακολούθησαν χαλαρότερη προσέγγιση με πιθανότητες να μεταπηδούν από τον κύκλο σύσφιγξης στον κύκλο της χαλάρωσης και τούμπαλιν.
Δεν θα είναι εύκολο, και ιδιαίτερα οι συνθήκες στην αγορά εργασίας απαιτούν ύψιστη προσοχή. Σε πολλές χώρες, οι μισθοί των εργαζομένων έχουν μειωθεί σε όρους πραγματικούς, προσαρμοσμένους στον πληθωρισμό και μπορεί να χρειαστεί να αυξηθούν ξανά για να καλύψουν τις υψηλότερες τιμές. Ωστόσο, η αύξησή τους πιθανώς να τροφοδοτούσε τον πληθωρισμό, εάν είναι πολύ υψηλός, και να οδηγήσει σε καταστροφικές σπείρες μισθών-τιμών.
* Οι κ. Ανιλ Αρι και Λεβ Ρατνόβσκι είναι οικονομολόγοι στο τμήμα Στρατηγικής, Πολιτικής και Επισκόπησης και στο τμήμα Ευρώπης του ΔΝΤ. Το άρθρο δημοσιεύεται στο ψηφιακό περιοδικό «Χρηματοπιστωτικά και ανάπτυξη» του ΔΝΤ.
