Οπως συμβαίνει στις περισσότερες χώρες, το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας μας αποτελείται από τρεις πυλώνες. Ο πρώτος πυλώνας είναι η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση, ο δεύτερος η προαιρετική συλλογική ασφάλιση και ο τρίτος η επίσης προαιρετική ιδιωτική ασφάλιση.
Τα ελλείμματα του πρώτου πυλώνα είχαν καθοριστική συμβολή στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό που οδήγησε στη χρεοκοπία της προηγούμενης δεκαετίας και μάλιστα πολύ πριν οι δημογραφικές μεταβλητές χειροτερέψουν αισθητά. Κατά τη διάρκεια των Προγραμμάτων Οικονομικής Προσαρμογής εφαρμόστηκαν συχνά επώδυνες μεταρρυθμίσεις, οι οποίες, σύμφωνα με τις υφιστάμενες αναλογιστικές μελέτες, αν δεν ανατραπούν, καθιστούν το σύστημα βιώσιμο κατά τη μακροχρόνια περίοδο – παρότι αυτό εξακολουθεί να δημιουργεί σημαντικά, αλλά φθίνοντα ελλείμματα.
Η εμπειρία πολλών ανεπτυγμένων χωρών δείχνει ότι ο δεύτερος και ο τρίτος πυλώνας έχουν τη δυνατότητα να κινητοποιήσουν σημαντικές αποταμιεύσεις και να συμβάλουν στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των συνταξιούχων. Ομως στη χώρα μας οι τομείς αυτοί είναι μάλλον αδύναμοι.
Tη Δευτέρα εισήχθη για συζήτηση στη Βουλή νομοσχέδιο που αποσκοπεί στη μεταρρύθμιση της επαγγελματικής ασφάλισης. Στον δημόσιο διάλογο συχνά η επαγγελματική ασφάλιση ταυτίζεται με τον δεύτερο πυλώνα, όμως αυτό δεν είναι ορθό. Εθελοντική συλλογική συνταξιοδοτική αποταμίευση κινητοποιούν και τα ομαδικά ασφαλιστήρια συνταξιοδοτικά συμβόλαια, τα οποία άλλωστε κατατάσσονται στον δεύτερο πυλώνα από διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΟΟΣΑ.
Στόχος του νομοσχεδίου είναι η ενίσχυση του θεσμού της επαγγελματικής ασφάλισης, ώστε μέσω της αυξημένης συνταξιοδοτικής αποταμίευσης να ενισχυθεί το εισόδημα των μελλοντικών συνταξιούχων, ενώ, παράλληλα, τμήμα των αποταμιεύσεων αυτών μπορεί να χρηματοδοτήσει εγχώριες επενδύσεις, δίνοντας ώθηση στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.
Παρά την ύπαρξη κάποιων ιδιαίτερα ευνοϊκών όρων λειτουργίας, 21 χρόνια μετά την ψήφιση του πρώτου σχετικού νόμου, ο θεσμός δεν είχε την εξέλιξη που θα επιθυμούσαμε. Στην Ελλάδα σήμερα λειτουργούν 28 Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ – σε αυτά δεν συμπεριλαμβάνονται τα 4 ΤΕΑ υποχρεωτικής επικουρικής ασφάλισης), με περίπου 60.000 μέλη και κεφάλαια λίγο πάνω από τα 300 εκατ. ευρώ, όταν στην Ευρωπαϊκή Ενωση σχεδόν το 30% των εργαζομένων είναι ενταγμένο σε κάποιο πρόγραμμα επαγγελματικής ασφάλισης. Ακόμη και αν συμπεριλάβουμε και τους εργαζομένους που καλύπτονται από ομαδικά ασφαλιστήρια συνταξιοδοτικά συμβόλαια, το σύνολο των εργαζομένων που συμμετέχουν στον δεύτερο πυλώνα ασφάλισης δεν ξεπερνάει το 3% των εργαζομένων στη χώρα μας.
Η επιχειρούμενη μεταρρύθμιση αφορά:
1) Στην απλοποίηση των διαδικασιών σύστασης των ΤΕΑ, καθιερώνοντας τη δημιουργία ενός πρότυπου καταστατικού, και στη δυνατότητα ίδρυσης πολυεργοδοτικών ΤΕΑ, χωρίς να απαιτείται κλαδική συνάφεια μεταξύ των επιχειρήσεων, όπως ισχύει σήμερα. Δεδομένου ότι η κυρίαρχη μορφή επιχείρησης στη χώρα μας είναι η μικρομεσαία επιχείρηση, δίνεται η δυνατότητα σε μη ομοειδείς επιχειρήσεις να συμπράξουν για τη δημιουργία ΤΕΑ προς όφελος των εργαζομένων τους, αλλά και αυξάνοντας την ελκυστικότητα απασχόλησης στις συγκεκριμένες επιχειρήσεις.
Η εμπειρία πολλών ανεπτυγμένων χωρών δείχνει ότι ο δεύτερος και ο τρίτος πυλώνας έχουν τη δυνατότητα να κινητοποιήσουν σημαντικές αποταμιεύσεις.
2) Στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης των ασφαλισμένων στον θεσμό της επαγγελματικής ασφάλισης με τη θέσπιση σύγχρονων κανόνων χρηστής διακυβέρνησης, αλλά και την ανάθεση της εποπτείας των ΤΕΑ στην Τράπεζα της Ελλάδος, η οποία έχοντας το κύρος, τους πόρους και, κυρίως, την απαραίτητη τεχνογνωσία θα διασφαλίσει την οργανωτική και επιχειρησιακή επάρκειά τους, αντικαθιστώντας το υφιστάμενο διασπασμένο και μάλλον γραφειοκρατικό τριμερές σχήμα εποπτείας από το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, την Εθνική Αναλογιστική Αρχή και την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς.
3) Στην ομοιόμορφη φορολογική αντιμετώπιση των ομοειδών προϊόντων της προαιρετικής συλλογικής συνταξιοδοτικής αποταμίευσης (παροχές ΤΕΑ και ομαδικών ασφαλιστηρίων συνταξιοδοτικών συμβολαίων), με επιβράβευση της μακροχρόνιας συνταξιοδοτικής αποταμίευσης και επιπλέον κίνητρα για παροχή σύνταξης έναντι εφάπαξ παροχής. Πιο συγκεκριμένα, στην περίπτωση των εφάπαξ παροχών για λιγότερα από 5 χρόνια εισφορών σε ΤΕΑ ή ομαδικά ασφαλιστήρια συνταξιοδοτικά συστήματα ο φορολογικός συντελεστής θα είναι 20%, για 6-10 χρόνια 15%, για 11-20 χρόνια 10% και για πάνω από 20 χρόνια 5%. Σε περίπτωση παροχής σύνταξης αντί εφάπαξ, οι συντελεστές μειώνονται στο μισό (10%, 7,5%, 5% και 2,5%, αντιστοίχως).
Σήμερα στη χώρα μας ισχύει η σχεδόν παγκόσμια πρωτοτυπία ότι είναι αφορολόγητες τόσο οι εισφορές των ΤΕΑ όσο και τα εφάπαξ που σχεδόν όλα απονέμουν, όμως, παραδόξως, η σύνταξη την οποία συνήθως ενισχύει παγκοσμίως η επαγγελματική ασφάλιση φορολογείται σαν κανονικό εισόδημα, στον οριακό φορολογικό συντελεστή. Ως αποτέλεσμα, ο θεσμός μπορεί άνετα να λειτουργήσει σαν όχημα νόμιμης φοροαποφυγής. Και οι κερδισμένοι ως επί το πλείστον δεν βρίσκονται στο κάτω μέρος της μισθολογικής κατανομής –κάθε άλλο μάλιστα– παραβιάζοντας τη συνταγματική επιταγή για τον επιμερισμό των φορολογικών βαρών ανάλογα με τις δυνατότητες των φορολογουμένων. Ποιος είναι ο χαμένος αυτής της ιστορίας; Μα, φυσικά, ο Ελληνας φορολογούμενος.
Παρά τις οιμωγές περί «βαρύτατης φορολόγησης», για τη συντριπτική πλειονότητα των ασφαλισμένων οι παραπάνω φορολογικοί συντελεστές είναι πολύ χαμηλότεροι των οριακών φορολογικών συντελεστών που θα αντιστοιχούσαν στις εισφορές τους. Κατά συνέπεια, και πάλι, παρέχονται φορολογικά κίνητρα στους ασφαλισμένους του δεύτερου πυλώνα. Κάθε φορολογικό κίνητρο έχει οικονομικό κόστος. Επομένως, για την τεκμηρίωσή του θα πρέπει πάντοτε να εξετάζουμε προσεκτικά τα κόστη και τα οφέλη που προκύπτουν από αυτήν. Στις περισσότερες χώρες του κόσμου το προϊόν της επαγγελματικής ασφάλισης είναι κυρίως σύνταξη, η οποία φορολογείται σαν κανονικό εισόδημα και απλώς επιτρέπει στον εργαζόμενο να μεταφέρει εισόδημα από μια περίοδο της ζωής του όπου το εισόδημά του και ο οριακός φορολογικός συντελεστής του είναι υψηλά –δηλαδή την περίοδο του εργασιακού του βίου– σε μια περίοδο όπου το εισόδημά του και ο οριακός φορολογικός συντελεστής του είναι χαμηλότερα – δηλαδή την περίοδο του συνταξιοδοτικού του βίου.
Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κάποιος γιατί να επιβαρύνουμε τον φορολογούμενο με το σχετικό κόστος του φορολογικού κινήτρου. Η απάντηση βρίσκεται στο ότι με αυτόν τον τρόπο επιδοτούμε την αποταμίευση, η οποία στη χώρα μας βρίσκεται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα. Ας μη γελιόμαστε, αν θέλουμε να πετύχουμε ικανοποιητικούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης –κάτι που θα ωφελήσει το σύνολο του πληθυσμού– απαιτείται αύξηση του όγκου των επενδύσεων και, ειδικά, των επιχειρηματικών επενδύσεων. Και η χρηματοδότηση των επενδύσεων απαιτεί αποταμιεύσεις, οι οποίες βρίσκονται σε πολύ χαμηλό επίπεδο – ειδικά οι αποταμιεύσεις των νοικοκυριών.
Οι παραπάνω κανόνες φορολόγησης θα ισχύσουν και για τα αλληλοβοηθητικά ταμεία, τα οποία παρέχουν εφάπαξ παροχές με εισφορές εργαζομένων χωρίς εργοδοτική εισφορά. Επιπρόσθετα διασαφηνίζεται ότι, όπως ρητά όριζε παλαιότερη νομοθεσία, η οποία όμως σε κάποιες περιπτώσεις δεν τηρήθηκε, τα αλληλοβοηθητικά ταμεία είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου εκτός του πεδίου άσκησης της κοινωνικής πολιτικής και, επομένως, η συμμετοχή σε αυτά δεν μπορεί να είναι υποχρεωτική.
Τέλος, στο νομοσχέδιο ορίζονται ξεκάθαρα και οι προϋποθέσεις για τη λήψη της παροχής, δίνοντας έμφαση στη μακροχρόνια φύση της συνταξιοδοτικής αποταμίευσης των ΤΕΑ και κλείνοντας παραθυράκια που ευνοούσαν τη φοροαποφυγή μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα από την καταβολή των εισφορών.
*Ο κ. Πάνος Τσακλόγλου είναι υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης.
