Πέρασαν εξήντα και πλέον χρόνια από τότε που ο Αμερικανός ιστορικός Τόμας Κουν επινόησε για πρώτη φορά τον όρο «αλλαγή παραδείγματος». Ωστόσο, η διαδικασία την οποία περιέγραψε, στο πλαίσιο της οποίας η συσσώρευση αντιφάσεων και η παραβίαση παλαιών θεωριών οδηγούν στην οδυνηρή ανατροπή τους, παραμένει επίκαιρη και σήμερα. Το 2024 ξεκινάει και οι συνέπειες μιας υπέρβασης του πληθωρισμού, της εντεινόμενης εμπορικής αντιπαράθεσης και του πολέμου θέτουν εν αμφιβόλω τον καθιερωμένο τρόπο πρόσληψης και ερμηνείας του κόσμου. Αυτό αφήνει τομείς –από τις κεντρικές τράπεζες μέχρι την τεχνολογία, τη βιομηχανική πολιτική και την ενέργεια– σε μια άβολη κατάσταση ρευστότητας.
Η σκέψη του Κουν, που αναπτύχθηκε στη θεμελιώδη «Δομή των επιστημονικών επαναστάσεων», επικεντρώθηκε στην ακατάστατη, συγκρουσιακή διαδικασία με την οποία μεταβάλλεται η επιστημονική θεωρία, ούτως ώστε να εγκολπώσει νέες ανησυχητικές ανακαλύψεις. Κι ενώ η έννοια της «αλλαγής παραδείγματος» έχει τόσο ευρέως εφαρμοστεί σε ορισμένους τομείς μέχρι του σημείου της κατάχρησης, φαίνεται σκόπιμη τώρα, όταν χρειάζεται να συνεξεταστούν οι πολλές αβεβαιότητες στη θεώρηση του σημερινού αλλαγμένου κόσμου. Οπως και πέρυσι έτσι και φέτος οι αρθρογράφοι του Breakingviews διατυπώνουν τις προβλέψεις τους με στόχο, όχι την ακρίβειά τους, αλλά τη συνεισφορά ενός νέου τρόπου σκέψης σχετικά με τις δυνάμεις με τις οποίες θα παλέψουν οι οικονομίες και οι άνθρωποι. Η προσπάθεια του 2023 απέφερε κάποια θετικά αποτελέσματα, ενόσω η Κίνα και η Δύση αντιμάχονταν για τα κρίσιμης σημασίας μέταλλα και ο πληθωρισμός ταλάνισε τους συνειδητοποιημένους καταναλωτές, αλλά και κάποιες αστοχίες: η Microsoft τελικώς δεν απέκτησε το Netflix, ενώ τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα παραμένουν ακόμη μέλος του ΟΠΕΚ.
Οποιαδήποτε απόπειρα να ατενίσουμε το μέλλον εκκινεί με την αναγνώριση του ευρέος φάσματος των παραδειγμάτων, που διαγκωνίζονται να επιβληθούν. Συγκαταλέγονται σ’ αυτά αντίπαλες πολιτικές ιδεολογίες, οι οποίες θα συγκρουστούν στις επικείμενες εκλογές στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη Βρετανία, στην Ινδία, στην Ινδονησία και άλλες δημοκρατικές χώρες το προσεχές δωδεκάμηνο. Ο τέως πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ έχει ξεκινήσει την προεκλογική εκστρατεία για τις προεδρικές εκλογές του 2024, έχοντας πολλούς θιασώτες του να εξακολουθούν να μην αποδέχονται την προηγούμενη ήττα του. Σε σύγκριση με αυτό, οι κεντρικές τράπεζες μπορεί να φαίνονται προπύργια σταθερότητας, αν και ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, Τζερόμ Πάουελ, και η ομόλογός του στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Κριστίν Λαγκάρντ, μάχονται με μια πολύ θεμελιώδη αβεβαιότητα. Μετά την ταχεία αύξηση των επιτοκίων ως απάντηση στην άνοδο του πληθωρισμού, η οποία από ορισμένους είχε θεωρηθεί εφήμερη, τα θεωρητικά θεμέλια της νομισματικής πολιτικής βρίσκονται ξανά στην κόψη του ξυραφιού. Είναι μεγάλος ο κίνδυνος ακόμη ενός σφάλματος, θέτοντας τις κεντρικές τράπεζες στην πρώτη γραμμή του πυρός.
Η νέα πραγματικότητα των υψηλότερων επιτοκίων, επιπροσθέτως, εγείρει αμφιβολίες σχετικά με τη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους, πιέζοντας τους ηγέτες να επανεξετάσουν τις δεσμεύσεις τους για δαπάνες και φορολογία. Αυτό δεν ισοδυναμεί με την παθητικότητα του laissez-faire. Οι γραφειοκράτες είναι όλο και πιο πρόθυμοι να ανακατευτούν στο διασυνοριακό εμπόριο, να επιβάλουν οικονομικές κυρώσεις, να μπλοκάρουν τις συγχωνεύσεις και να δελεάσουν τις επιχειρήσεις με φορολογικές ελαφρύνσεις και επιδοτήσεις. Εν τω μεταξύ, τέλος, η εμφάνιση συστημάτων αυτοδιδασκαλίας χάρη στη γενετική τεχνητή νοημοσύνη επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις πέραν της τεχνολογίας. Τα έξυπνα chatbots θα μπορούσαν να ενισχύσουν την παραγωγικότητα, εξαφανίζοντας παράλληλα θέσεις εργασίας. Η προσπάθεια για την υπεροχή της τεχνητής νοημοσύνης θα πυροδοτήσει έναν αγώνα δρόμου για αξιόπιστα δεδομένα, ενώ οι κυβερνήσεις θα πολεμούν να ρυθμίσουν την πιθανή εξάπλωση της επικίνδυνης παραπληροφόρησης. Οι νέοι μπορούν απλώς να ανταποκριθούν, περνώντας λιγότερο χρόνο στο Διαδίκτυο.
