Ο πλανήτης υποστηρίζει την παρουσία του πληθυσμού στα σημερινά μεγέθη με τεράστιο κόστος για τη βιοποικιλότητα αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο. Με τον τρόπο αυτό περιγράφει στην «Κ» τη συσχέτιση υπερπληθυσμού και κλιματικής κρίσης η διευθύντρια Γεροντολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, δρ Σάρα Χάρπερ. Επισκεπτόμενη την Αθήνα για να συμμετάσχει σε συνέδριο του Economist για το δημογραφικό, σήμερα 18 και αύριο 19 Ιανουαρίου, η διακεκριμένη ακαδημαϊκός μοιράζεται την πρόβλεψη ότι μέχρι το τέλος του αιώνα ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αγγίξει ακόμη και τα 10 δισεκατομμύρια και θα ζει περισσότερο. «Δεν είναι απίθανο σε κάποιες χώρες να δούμε έως και τον μισό πληθυσμό να φτάνει πλέον τα 100 χρόνια ζωής», τονίζει η δρ Χάρπερ αναφερόμενη στην επιμήκυνση του μέσου χρόνου ζωής για τον άνθρωπο. Σημειώνει πάντως ότι στο δεύτερο μισό του αιώνα ο παγκόσμιος πληθυσμός θα σταθεροποιηθεί με τάση μείωσης προς το τέλος του αιώνα. Η Βρετανίδα επιστήμονας μας μίλησε για τον αντίκτυπο του δημογραφικού στις οικονομίες, για τη νέα πραγματικότητα στον ρυθμό των γεννήσεων αλλά και για τη συνδρομή των 70άρηδων στις αγορές εργασίας.
– Σήμερα ο παγκόσμιος πληθυσμός ανέρχεται σε 8 δισεκατομμύρια. Ποιες είναι οι δημογραφικές προβολές για το κοντινό μέλλον;
– Η πρόβλεψη για τον παγκόσμιο πληθυσμό είναι ότι θα φτάσει τα 9 με 10 δισεκατομμύρια μέχρι το μέσο του τρέχοντος αιώνα. Ωστόσο, στα μέσα του αιώνα θα σταθεροποιηθεί σε αυτό το επίπεδο και στη συνέχεια πιθανώς θα μειωθεί κάτω από αυτό.
– Ποιος είναι ο βασικός παράγοντας που έχει οδηγήσει στην αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού;
– Η πρόοδος και εξέλιξη στην υγεία σε συνδυασμό με την ισχυρή γεωργική και οικονομική ανάπτυξη ενίσχυσαν την ικανότητα γέννησης και ανατροφής ενός αυξανόμενου αριθμού παιδιών ανά τον κόσμο.
– Είναι ευθεία η σύνδεση της αύξησης του πληθυσμού με την κλιματική κρίση;
– Ο αριθμός των ανθρώπων στον πλανήτη ασκεί σαφώς πίεση στον πεπερασμένο πλανήτη μας –στους πόρους του, στις υπηρεσίες του οικοσυστήματος (τροφή, νερό, αέρας, χώρος και βιοποικιλότητα)– και αυτό έχει ενισχύσει τη ζήτηση για CO2, που ακολούθως έχει αυξήσει την υπερθέρμανση του πλανήτη μας. Ωστόσο, δεν είναι απλώς ο απόλυτος αριθμός αλλά και τα αυξημένα επίπεδα κατανάλωσης – ιδίως στη Βόρεια Αμερική, στην Ευρώπη και σε παρόμοιες περιοχές.
– Υπάρχει κάποιο όριο, σε αριθμό ανθρώπων, πάνω από το οποίο ο πλανήτης δεν θα μπορεί να υποστηρίξει επαρκώς την ανθρώπινη παρουσία;
– Ο πλανήτης μπορεί θεωρητικά να υποστηρίξει δισεκατομμύρια ανθρώπους, αλλά με τεράστιο κόστος εις βάρος άλλων ειδών. Με καταστροφή της βιοποικιλότητας και τελικά με πτώση της ευημερίας και της ποιότητας ζωής.
Ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φτάσει στα 9 με 10 δισεκατομμύρια μέχρι το μέσο του αιώνα και στη συνέχεια θα σταθεροποιηθεί με τάσεις μείωσης.
– Μέχρι πού θα μπορούσε να φτάσει η επιμήκυνση του μέσου χρόνου ζωής για τον άνθρωπο;
– Υπάρχει μεγάλη συζήτηση σήμερα γύρω από αυτό το θέμα. Αυτό που βλέπουμε δεν είναι μόνο μια αύξηση του προσδόκιμου ζωής σε επίπεδο πληθυσμού. Βλέπουμε και μια αργή αύξηση στο ανώτατο όριο ηλικίας στο οποίο πεθαίνουν οι γηραιότεροι σε ορισμένες χώρες. Δεν είναι απίθανο σε κάποιες χώρες αυτόν τον αιώνα να δούμε έως και τον μισό πληθυσμό να φτάνει τα 100 χρόνια.
– Ποιες είναι οι επιπτώσεις της δημογραφικής γήρανσης στις οικονομίες;
– Το «κλειδί» εδώ δεν είναι τόσο οι αυξήσεις στο προσδόκιμο ζωής αυτές καθαυτές, αλλά σε συνδυασμό με τη μείωση του αριθμού των νέων που εισέρχονται στις αγορές εργασίας. Η εξέλιξη στους τομείς της υγείας και της εκπαίδευσης οδηγεί στη μείωση της θνησιμότητας, που οδηγεί σε μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και στην πτώση των τεκνοποιήσεων, αντιστοίχως. Το πιθανότερο λοιπόν είναι ότι θα συνεχιστούν και οι δύο παράγοντες. Η μετανάστευση από χώρες υψηλής γονιμότητας είναι ένας από τους τρόπους για να αντιμετωπιστεί το ζήτημα.
– Θα μπορούν οι 70άρηδες να συνεισφέρουν στις αγορές εργασίας;
– Στις σημερινές οικονομίες, οι οποίες βασίζονται στη γνώση, οι περισσότεροι 70άρηδες θα συνεχίσουν να συνεισφέρουν σε αυτές. Οι πληθυσμιακές ομάδες των καλά μορφωμένων ανδρών και των καλά μορφωμένων γυναικών είναι σήμερα ιδιαίτερα παραγωγικές στα 70 τους. Αντίπαλος εδώ είναι οι ανισότητες. Οι γυναίκες και οι άνδρες με κακή υγεία, με περιορισμένη εκπαίδευση και με δεξιότητες που εξαντλούνται σε χειρωνακτικές εργασίες θα δυσκολευτούν να παραμείνουν στις αγορές εργασίας.
– Η δημογραφική γήρανση είναι φαινόμενο που συναντάμε μόνο στις ανεπτυγμένες οικονομίες;
– Η δημογραφική γήρανση καταγράφεται σε χώρες υψηλού και μεσαίου εισοδήματος, κατά μήκος της Ευρώπης, της Αμερικής και της Ασίας. Ακόμη και στην Αφρική έχει αρχίσει να εκδηλώνεται σιγά σιγά.
– Τελικά, ποια θα πρέπει ιδανικά να είναι η κατεύθυνση; Να μειωθούν οι γεννήσεις εξαιτίας του υπερπληθυσμού ή να αυξηθούν οι γεννήσεις εξαιτίας της δημογραφικής γήρανσης;
– Τίποτα από τα δύο. Οι άνδρες και οι γυναίκες θα πρέπει να έχουν την επιλογή να γεννούν τον αριθμό των παιδιών που επιθυμούν. Μάλιστα έχει καταγραφεί πως –όταν τους δίνεται η επιλογή– οι περισσότεροι αποφασίζουν να κάνουν έναν μικρό αριθμό παιδιών, δηλαδή ένα ή δύο, για τα οποία μπορούν να διασφαλίζουν υγειονομική περίθαλψη, καλή ποιότητα ζωής και υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Ο 21ος αιώνας σηματοδοτεί τη μετάβαση από τις ιστορικά μεγάλες οικογένειες και τους συχνότερους θανάτους κατά τη διάρκεια του ανθρώπινου βίου, σε μια σταθερή δημογραφία κατά την οποία σε αριθμητικούς όρους αντικαθιστούμε απλώς τον εαυτό μας.
