Από την Αγγλία έως την Αυστραλία οι προμήθειες που πληρώνουν οι έμποροι για τη χρήση της κάρτας στο POS ή στο ηλεκτρονικό κατάστημα αποτελεί διελκυστίνδα μεταξύ των εμπλεκομένων στο κύκλωμα των χρεώσεων, των κυβερνήσεων αλλά και των εποπτικών αρχών.
Στην Αγγλία οι αυξήσεις που επέβαλαν οι Visa και MasterCard μετά το Brexit έχουν βρεθεί στο στόχαστρο των Αρχών. Εως το 2020 οι χρεώσεις στις κάρτες ήταν εν μέρει «ρυθμισμένες», βάσει ενός ευρωπαϊκού κανονισμού, αλλά μετά το Brexit η κατάσταση ξέφυγε και οι προμήθειες που πληρώνουν οι έμποροι για τις συναλλαγές με κάρτες πενταπλασιάστηκαν. Τώρα, η ρυθμιστική αρχή προτείνει την επαναφορά των τελών στα επίπεδα της Ε.Ε.
Στην Αμερική που το κόστος των χρεώσεων είναι από τα υψηλότερα στον κόσμο, μια πρώτη προσπάθεια ελέγχου των προμηθειών έγινε μέσω της τροπολογίας Durbin, που επιχειρεί να θέσει ανώτατο όριο χρεώσεων για συναλλαγές με χρεωστικές και προπληρωμένες κάρτες, με βάση το ενεργητικό της τράπεζας. Εκτός από τις τράπεζες αυτό εντοπίζεται και στα σχήματα πληρωμών όπως η Visa, η MasterCard και η Amex. Το πρόβλημα είναι ότι εκτός από τις συναλλαγές στην Αμερική ελέγχουν και το κύκλωμα των συναλλαγών παγκοσμίως και φυσικά στην Ελλάδα που όχι μόνο είναι μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες αγορές στον τομέα των καρτών, αλλά στερείται και ενός εθνικού συστήματος καρτών, όπως έχουν η Γερμανία, η Γαλλία, η Πολωνία.
Κοινός παρονομαστής όλων αυτών είναι το γεγονός ότι κόντρα στην κοινή πεποίθηση ότι η χρήση της κάρτας είναι δωρεάν, στην πραγματικότητα ισχύει το αντίθετο. Η χρήση της κάρτας είναι από τους πιο ακριβούς τρόπους συναλλαγής στον ηλεκτρονικό κόσμο σε σύγκριση με τον αμέσως προηγούμενο ανταγωνιστή τους που είναι οι απευθείας πληρωμές μέσω λογαριασμών (account to account) και μάλιστα με τη μορφή άμεσης πληρωμής, δηλαδή τα instant payments. Δεν είναι τυχαίο ότι σε πολλά μέρη του κόσμου εκτός Ευρώπης, η χρήση της κάρτας έχει πλέον ευθέως κόστος για τον καταναλωτή. Στην Κίνα η ανάδειξη των δύο μεγάλων ιδιωτικών εταιρειών (Alipay, Wechat) και η εξέλιξή τους σε SuperApps έχει σε μεγάλο βαθμό να κάνει με την «απέχθεια» των Κινέζων εμπόρων στη χρήση καρτών λόγω του κόστους. Ετσι προέκυψαν λύσεις όπως τα QR codes.
Αντίπαλο δέος
Το πρόβλημα της γιγάντωσης των ξένων σχημάτων πληρωμών εντός Ευρώπης έχει γίνει αντιληπτό και από την ίδια την ΕΚΤ και την Κομισιόν, η οποία πρόσφατα θεσμοθέτησε τον κανονισμό για τις άμεσες πληρωμές (instant payments), δηλαδή της άμεσης πληρωμής απευθείας από τον λογαριασμό χωρίς τη χρήση κάρτας. Ο κανονισμός επιβάλλει στις τράπεζες να τιμολογούν τις άμεσες πληρωμές χωρίς πρόσθετο κόστος και προωθούνται ως το αντίπαλο δέος στη σχεδόν μονοκρατορία των καρτών, καθώς παρακάμπτουν ένα σημαντικό μέρος των χρεώσεων, αφού δεν μεσολαβούν πολλοί μεσάζοντες.
Η Κομισιόν προωθεί τη λύση των φθηνότερων άμεσων πληρωμών ως αντίπαλο δέος στη μονοκρατορία των καρτών.
Στη χώρα μας που δεν υπάρχει ένα εθνικό σχήμα καρτών όπως το Girocard στη Γερμανία ή το Carte Bancaire στη Γαλλία (και τα οποία επιτρέπουν συναλλαγές εντός της χώρας, χωρίς τους διεθνείς μεσάζοντες), οι τράπεζες προωθούν τις πληρωμές μέσω λογαριασμού με τη χρήση του IRIS, που εκτός από τη μεταφορά χρημάτων μεταξύ φυσικών προσώπων, έχει γίνει υποχρεωτική για τους ελεύθερους επαγγελματίες. Η δυνατότητα των καταναλωτών να πληρώνουν μέσω IRIS, και η επέκτασή του και στα φυσικά σημεία, δηλαδή η χρήση του στο τερματικό POS ή στο ηλεκτρονικό σημείο, είναι θέμα χρόνου για τις τράπεζες, που η μία μετά την άλλη μειώνουν σταδιακά την προμήθεια για το προϊόν σε μια προσπάθεια να το καταστήσουν ανταγωνιστικό των καρτών.
Οι μικροσυναλλαγές
Το πρόβλημα έχει γίνει αντιληπτό και στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας που στο πλαίσιο της υποχρεωτικής εγκατάστασης POS για την αποδοχή καρτών σε όλη την οικονομία επιδιώκει να βρει μια λύση, με έμφαση τις κατηγορίες προϊόντων που έχουν πολύ μικρό περιθώριο κέρδους όπως είναι ο καπνός, οι εφημερίδες και τα καύσιμα, αλλά και τις μικροσυναλλαγές των 2, 3 ή 5 ευρώ. Για τον λόγο αυτό ο υπουργός Κωστής Χατζηδάκης πραγματοποιεί τις τελευταίες δύο εβδομάδες διαδοχικές συναντήσεις με όλους τους εμπλεκομένους, προκειμένου να βρεθεί λύση και η υποχρεωτικότητα της εγκατάστασης τερματικών POS να πετύχει και να μη γυρίσει μπούμερανγκ.
Βασικό επιχείρημα στις συζητήσεις του υπουργού Εθνικής Οικονομίας είναι ότι οι συναλλαγές με κάρτες έχουν εκτιναχθεί τα τελευταία χρόνια και από τα 8 δισ. ευρώ που ήταν η αξία τους το 2015, ως αποτέλεσμα έκτοτε των capital controls και της πανδημίας στη συνέχεια, αλλά κυρίως της πολιτικής αποφασιστικότητας για την καθιέρωσή τους, έχουν φτάσει τα 62 δισ. ευρώ το 2023. Αρα, σύμφωνα με τον Κωστή Χατζηδάκη, όλοι πρέπει να συμβάλλουν συμμέτρως σε αυτή την προσπάθεια. Και κάπως έτσι φτάνουμε στο ζουμί της υπόθεσης.
Τα είδη των προμηθειών και οι τρεις μεσάζοντες που εμπλέκονται
Το σύστημα των συναλλαγών με κάρτα εμπεριέχει τρία διαφορετικά είδη χρεώσεων από τρεις διαφορετικούς εμπλεκομένους.
1. Κατ’ αρχάς είναι το σχήμα πληρωμών, δηλαδή η Visa, η MasterCard και η Amex, που κάνουν δυνατή τη χρήση της κάρτας όχι μόνο σε όλα τα εμπορικά σημεία εντός της χώρας, είτε σε φυσικά είτε σε ψηφιακά σημεία, αλλά και σε όλο τον κόσμο. Η προμήθεια αυτή λέγεται scheme fee και ποικίλλει ανάλογα με το είδος της κάρτας, δηλαδή αν είναι χρεωστική, πιστωτική, προπληρωμένη ή εταιρική κάρτα. Ποικίλλει επίσης ανάλογα με τον τρόπο της συναλλαγής, δηλαδή αν γίνεται σε φυσικό σημείο ή σε ηλεκτρονικό, και ξεκινάει από 0,3% και φθάνει έως και 2% ή ακόμη και 4% σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις καρτών του εξωτερικού ή εταιρικών καρτών.
2. Βασικός εμπλεκόμενος είναι η τράπεζα που έχει εκδώσει την κάρτα. Ο εκδότης (issuer) της κάρτας εισπράττει επίσης προμήθεια για τη χρήση της, η οποία είναι ρυθμισμένη όσον αφορά τα δύο βασικά είδη κάρτας, δηλαδή τη χρεωστική και την πιστωτική. Η ρύθμιση έχει επιβληθεί με κανονισμό της Ε.Ε. από το 2015, που έχει ορίσει το ανώτατο όριο προμήθειας μεταξύ 0,20-0,30 ευρώ. Το όριο αυτό δεν ισχύει για άλλα είδη κάρτας, όπως οι εταιρικές, που έχουν προμήθεια έως και 2% επί της συναλλαγής.
Το 2022 οι ελληνικές τράπεζες πούλησαν τις δραστηριότητες διαχείρισης των POS, εξασφαλίζοντας έσοδα 1 δισ. ευρώ.
3. Τελευταίος στο κύκλωμα χρεώσεων της κάρτας είναι ο acquirer, δηλαδή ο διαχειριστής του τερματικού POS, ο οποίος μεσολαβεί μεταξύ του σχήματος πληρωμών και του εκδότη της κάρτας και εισπράττει επίσης προμήθεια για την ολοκλήρωση της συναλλαγής. Ως διαχειριστής των POS, ο acquirer συνάπτει τη συμφωνία με τον έμπορο, συμφωνώντας μια προμήθεια η οποία είναι τελική και περιλαμβάνει όλα τα παραπάνω κόστη και για τους δύο προηγούμενους εμπλεκομένους. Ετσι, εάν η προμήθεια είναι π.χ. 1%, αποδίδει στην τράπεζα – εκδότη της κάρτας την προμήθεια που της αναλογεί και στο σύστημα πληρωμών την προμήθεια που ορίζει.
Εως το 2022 οι τράπεζες ήταν οι ίδιες acquirers των συναλλαγών, αλλά κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων ετών τη δραστηριότητα αυτή την έχουν πουλήσει σε μεγάλους πολυεθνικούς ομίλους, όπως η Euronet που εξαγόρασε τη δραστηριότητα της Τράπεζας Πειραιώς κατά 100%, η Nexi που εξαγόρασε τη δραστηριότητα της Alpha Bank κατά 90%, η Wordline που εξαγόρασε τη δραστηριότητα της Eurobank κατά 90% και η Global Payments που εξαγόρασε τη δραστηριότητα της Εθνικής Τράπεζας σε ποσοστό 51%. Οι πωλήσεις αυτής της δραστηριότητας απέφεραν στις τράπεζες έσοδα περίπου 1 δισ. ευρώ ως τίμημα εξαγοράς και έγιναν στο πλαίσιο αφενός της ανάγκης για είσπραξη εσόδων και αφετέρου της ανάγκης για εκσυγχρονισμό της αγοράς, η οποία απαιτεί σημαντικές επενδύσεις για την αναβάθμιση των ηλεκτρονικών συναλλαγών, τη δημιουργία συστημάτων κατά της απάτης κ.λπ.
Οι τέσσερις μεγάλοι πολυεθνικοί πάροχοι που έχουν αγοράσει το σύστημα αποδοχής καρτών από τις τράπεζες είναι στο τραπέζι των συνομιλιών με το ΥΠΟΙΚ, καθώς καθορίζουν ένα σημαντικό μέρος της τελικής προμήθειας που πληρώνουν οι έμποροι και όλοι οι επαγγελματίες που πρέπει υποχρεωτικά πλέον να μπορούν να δέχονται συναλλαγές με κάρτες. Στις συζητήσεις που διεξάγονται υπάρχει ένα μπρος-πίσω μεταξύ των εμπλεκομένων για το ποιος τελικά είναι αυτός που είναι πιο ευέλικτος και έχει μεγαλύτερο περιθώριο ώστε να μειώσει το κόστος και να καταστήσει το πλαστικό πιο φιλικό στο εμπορικό κύκλωμα. Από την πλευρά των acquirers, προτάσσουν το επιχείρημα ότι αφενός οι προμήθειες στη χώρα μας είναι πολύ χαμηλότερες από ό,τι σε άλλες αγορές, όπως π.χ. η Αμερική ή η Βρετανία, και αφετέρου ότι αντιμετωπίζουν ανελαστικά κόστη, όπως αυτά που πληρώνουν σε Visa και MasterCard, που είναι τα δύο κυρίαρχα συστήματα πληρωμών (το μερίδιο της Amex είναι πολύ μικρό).
Βασικό επιχείρημα είναι το γεγονός ότι μέχρι πρόσφατα –πριν δηλαδή από την πώληση του συστήματος αποδοχής καρτών από τις τράπεζες– οι προμήθειες δεν ήταν αντιπροσωπευτικές, γιατί οι τράπεζες τιμολογούσαν αυτή την υπηρεσία λαμβάνοντας υπόψη τη συνολική σχέση που έχει ο έμπορος, όπως τη δανειακή ή την καταθετική σχέση του, με αποτέλεσμα το πραγματικό κόστος να είναι υποτιμολογημένο. Από τη στιγμή όμως που η δραστηριότητα αυτή πουλήθηκε, το κόστος, που δεν είναι μικρό, πρέπει να αποτυπωθεί στην πραγματική του διάσταση γιατί, όπως επισημαίνουν, «διαφορετικά μπαίνουν μέσα».
