Η εκτός σχεδίου δόμηση αποτελεί ένα ιδιαίτερο ζήτημα με πολλαπλές διαστάσεις, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, και είναι αδύνατον να ρυθμιστεί μονοσήμαντα με μια νομοθετική παρέμβαση ή με αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Η εκτός σχεδίου δόμηση εξακολουθεί να ρυθμίζει το μέλλον και τον τρόπο δόμησης και εκμετάλλευσης ιδιοκτησιών που βρίσκονται σε εκτός σχεδίου περιοχές και αφορούν πολύ μεγάλο αριθμό ιδιοκτητών.
Παράλληλα προδικάζει και επηρεάζει καθοριστικά τη μορφή, τον χαρακτήρα, την αισθητική αλλά και το μοντέλο ανάπτυξης του περιαστικού χώρου, με άμεσες επιπτώσεις στο τοπίο, το περιβάλλον και στις δυνατότητες ανάπτυξης άλλων παραγωγικών δραστηριοτήτων (όπως η γεωργία, η κτηνοτροφία, η μελισσοκομία κ.λπ.).
Με δυο λόγια, επειδή οι εκτός σχεδίου εκτάσεις καλύπτουν περισσότερο από το 50% του γεωγραφικού χώρου, ο μη περιορισμός της εκτός σχεδίου δόμησης θα εξακολουθήσει να επηρεάζει αρνητικά τη φυσική κατάσταση της υπαίθρου, καθώς η νοοτροπία ότι «τα πάντα είναι οικοδομήσιμα» αντιστρατεύεται την προσπάθεια που καταβάλλεται τα τελευταία χρόνια για τη δημιουργία οργανωμένων οικιστικών και παραγωγικών χωρικών υποδοχέων.
Είναι πολύ σημαντικό ότι έρχεται, έστω και αργά, ο νόμος για την εκτός σχεδίου δόμηση, γιατί έχει ήδη συντελεστεί καταστροφή του περιβάλλοντος και της αισθητικής, με την ανεξέλεγκτη και ανοργάνωτη δόμηση που κατά τη μεταπολεμική περίοδο μετέτρεψε τον φυσικό πόρο που λέγεται έδαφος σε πεδίο οικονομικής εκμετάλλευσης.
Είναι το ίδιο σημαντικό να συνειδητοποιηθεί από το σύνολο των πολιτών η σημασία και σοβαρότητα του θέματος και να αντιμετωπισθεί έξω από μικροπολιτικές, λαϊκίστικες αντιπαραθέσεις. Ειδικότερα, το χάσμα μεταξύ των επιστημονικών φορέων και οργανώσεων που σθεναρά υποστηρίζουν τον δραστικό περιορισμό (ή/και την άμεση κατάργηση) της εκτός σχεδίου δόμησης και των επαγγελματικών κλάδων των κατασκευών και των ακινήτων (real estate) που υποστηρίζουν τη συνέχισή της πρέπει να αμβλυνθεί!
Η ιστορική εξέλιξη του χώρου χαρακτηρίζεται από τη συγκέντρωση σε πόλεις και οικισμούς των αναγκών κατοίκησης και δραστηριοτήτων, με απόδοση του χώρου που περιβάλλει τις οικιστικές πυκνώσεις σε αγροτικές λειτουργίες, σε πράσινο, σε ελεύθερο χώρο.
Οι οικισμοί που θαυμάζουμε και μας αρέσουν είναι πυκνοί, συνεκτικοί και περιβάλλονται από γυμνό τοπίο, ή πράσινο, ή καλλιεργούμενη γη. Οι πόλεις επεκτείνονται για να καλύψουν τις ανάγκες των κατοίκων τους, αλλά για να έχουν δομή και ουσία περιβάλλονται και ορίζονται από ελεύθερο κενό χώρο.
Η εικόνα αυτή αρχίζει να αλλάζει ραγδαία από τη δεκαετία του ’80, όπου κατά μήκος των επαρχιακών δρόμων ή στη χειρότερη εκδοχή ανύπαρκτων δρόμων (με δουλείες) οι πόλεις και οι οικισμοί επεκτείνονται άναρχα καταπατώντας και υποβαθμίζοντας το τοπίο, το περιβάλλον, το πράσινο, τον ελεύθερο χώρο. Ηδη σε ορισμένα νησιά «αιχμής» (όπου έχει εξαντληθεί κάθε όριο «φέρουσας ικανότητας») οι οικισμοί έχουν ενωθεί με δόμηση κατά μήκος των δρόμων και έχουν μεταβληθεί σε ένα αστικό τοπίο άναρχης δόμησης, χάνοντας σταδιακά τον χαρακτήρα τους και καταστρέφοντας το ανάγλυφο και το τοπίο που τους αναδεικνύουν.
Το νέο νομοσχέδιο στηρίζεται στην αρχή του περιορισμού της δόμησης στις εκτός σχεδίου περιοχές, με επιβολή ειδικών όρων, υπό προϋποθέσεις. Επί της αρχής θεωρούμε ότι είναι απαραίτητο να περιορισθεί δραστικά η εκτός σχεδίου δόμηση και σταδιακά να καταργηθεί, τουλάχιστον στη σημερινή της μορφή. Αυτό θα διασώσει το τοπίο, θα αναδείξει το περιβάλλον, θα επιτρέψει να οργανωθούν οι νέες πυκνώσεις κτιριακών συνόλων με ορθολογικό τρόπο.
Θεωρούμε ότι η αρχή της δυνατότητας δόμησης μόνο σε γεωτεμάχια που είναι προσβάσιμα από αναγνωρισμένο δρόμο ελάχιστου πλάτους 3,5 μ. και με πρόσωπο 25 μ. αποτελεί μια διέξοδο, η οποία μάλιστα με την αναγνώριση του οδικού δικτύου από αεροφωτογραφίες του 1977 θέτει όρο ελέγχου προσβασιμότητας χωρίς αποκλεισμούς και με τη λογική αποφυγής καταστρατηγήσεων.
Αντίθετα, θεωρούμε ότι η παρέκκλιση που δίνεται και επιτρέπει τη δόμηση σε οικόπεδα εφόσον γειτνιάζουν με τουλάχιστον 2 υφιστάμενα (με νόμιμες άδειες κτίρια) είναι αναιτιολόγητη. Δύο (2) μόνον κτίρια δεν αποτελούν ούτε πύκνωση, ούτε συστάδα και αναιρούν κάθε προσπάθεια δημιουργίας «συμπαγών» οικιστικών συνόλων, με στόχο τον περιορισμό της διάσπαρτης δόμησης που συνεπάγεται περαιτέρω αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος της υπαίθρου.
Ισως πάντως πιο σημαντικό για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι είναι ο νόμος (τουλάχιστον επί της αρχής) να τύχει ευρύτατης αποδοχής, έτσι ώστε να μη διαμελισθεί στα γρανάζια της εγχώριας μικροπολιτικής.
Οι διατάξεις που προβλέπει να είναι η ελάχιστη πλατφόρμα και όποια άλλη πρόταση για αυστηροποίηση (χωρίς υπερβολές) να είναι καλοδεχούμενη.
Ας αναλογιστούμε ότι τα τελευταία 30 χρόνια ελήφθησαν μέτρα προστασίας της υπαίθρου με την αύξηση ορίων αρτιότητας, την απαγόρευση κατατμήσεων, τον περιορισμό διάσπαρτων ανοικοδομήσεων μέσω ζωνών οικιστικού ελέγχου. Ομως ταυτόχρονα θεσπίζονταν παρεκκλίσεις καταστρατήγησης των βασικών προϋποθέσεων και όρων που είχαν θεσπισθεί, ακόμη και της αρτιότητας των 4 στρεμμάτων.
Ας συνειδητοποιήσουμε ότι το μέλλον, η μορφή και ο χαρακτήρας του χώρου που βιώνουμε, κινούμαστε, απολαμβάνουμε μάς αφορούν όλους και πρέπει αποφασιστικά να τον προστατεύουμε. Και ο μόνος τρόπος είναι ο οργανωμένος σχεδιασμός του χώρου, έργο που δεν πρέπει να διαταραχθεί κατά την εφαρμογή του, ούτε να καθυστερήσει από νομοθετικές ρυθμίσεις αποσπασματικού χαρακτήρα.
* Οι κ. Παναγιώτης Γετίμης, Χρήστος Κούρτης και Σπύρος Τσαγκαράτος είναι αρχιτέκτονες – πολεοδόμοι.
