Η Τράπεζα της Ιαπωνίας (BOJ) αναμένεται από όλο το φάσμα αναλυτών, οικονομολόγων και αγορών να εξαλείψει το τελευταίο αρνητικό επιτόκιο του κόσμου τις επόμενες εβδομάδες, σηματοδοτώντας και την ολοκλήρωση του μείζονος πειράματος των μεγάλων κεντρικών τραπεζών με την εφαρμογή ανορθόδοξων πολιτικών. Ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας, Καζούο Ουέντα, προβλέπεται να αυξήσει το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο από το τωρινό -0,1% είτε την επόμενη εβδομάδα είτε τον Απρίλιο, οδηγούμενος σε μια αύξηση του κόστους δανεισμού πρώτη φορά στην Ιαπωνία μετά το 2007, δηλαδή πρώτη φορά σε 17 χρόνια, σύμφωνα με οικονομολόγους και επενδυτές ομολόγων. Η δεδομένη κίνηση θα ήταν και ένα βήμα με κατεύθυνση τη συμβατική νομισματική πολιτική, ύστερα από πολλά χρόνια πειραματισμών. Στο διάστημα αυτό η Τράπεζα της Ιαπωνίας συγκέντρωσε ένα βουνό από ομόλογα και μετοχές, διογκώνοντας τον ισολογισμό της στο 127% της ετήσιας παραγωγής. Κι ενώ όλη αυτή η ποσοτική χαλάρωση και τα αρνητικά επιτόκια συνέβαλαν στην αποδυνάμωση του γιεν και στην αποτροπή ενός βαθύτερου αντιπληθωρισμού, μόνο μετά τους κραδασμούς της προσφοράς λόγω πανδημίας και εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία ο πληθωρισμός ξεπέρασε το 2% και παρέμεινε εκεί.
Ουσιαστικά, για όλον τον κόσμο η μεταστροφή αυτή θα αντιπροσωπεύει το τέλος μιας εποχής. Κατά τη διάρκειά της εφαρμόστηκαν τα αρνητικά επιτόκια ως μια ριζοσπαστική προσέγγιση και από την Τράπεζα της Ιαπωνίας και από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, καθώς και ορισμένες ομολόγους της στην ηπειρωτική Ευρώπη, στη μάχη τους ενάντια στην κάθοδο των τιμών τη δεκαετία του 2010. Και όπως πολλοί στη Γηραιά Ηπειρο έθεσαν εν αμφιβόλω το πόσο άξιζαν τα αρνητικά επιτόκια το άγχος που προκαλούσαν στις τράπεζες και στους επενδυτικούς οίκους με πάγια εισοδήματα, σήμερα η ετυμηγορία των οικονομολόγων στην Ιαπωνία είναι μεικτή. «Το αρνητικό επιτόκιο δεν έκανε τίποτα για τον πληθωρισμό, διότι ο δείκτης της Ιαπωνίας διαμορφώθηκε από τις έξωθεν πιέσεις τιμών που προέρχονταν από το εξωτερικό», δήλωσε ο Καζούο Μόμα, πρώην εκτελεστικός διευθυντής της Τράπεζας της Ιαπωνίας. Ξεκινώντας από τη Δανία, τα αρνητικά επιτόκια εγκαταστάθηκαν στην Ελβετία, στη Σουηδία και στην Ευρωζώνη για διαφορετικούς λόγους, που ποίκιλλαν από τις τεράστιες εισροές στο ελβετικό φράγκο έως την υποκίνηση της αύξησης των τιμών στον απόηχο της κρίσης δημοσίου χρέους στην περίπτωση της ΕΚΤ.
Στην Ιαπωνία και μετά μια δεκαετία αντιπληθωρισμού, η BOJ αποφάσισε να φέρει σε αρνητικό έδαφος τα επιτόκια το 2016, λίγες μόλις ημέρες αφότου ο τότε κυβερνήτης Χαρουχίκο Κουρόντα είχε διαψεύσει ότι εξετάζει το ενδεχόμενο. Τότε είχε τονίσει ότι το αρνητικό επιτόκιο θα μπορούσε να μειωθεί, εάν χρειαστεί. Αλλά υπήρξαν αντιδράσεις δημοσίως, οι τράπεζες διαμαρτυρήθηκαν για τη συρρίκνωση των περιθωρίων κέρδους, καθώς και οι διαχειριστές συντάξεων και ασφαλίσεων, που έπρεπε να επενδύσουν στο εξωτερικό για να βρουν περιουσιακά στοιχεία με αρκετή απόδοση, οπότε το κόστος δανεισμού δεν ελαττώθηκε πιο πολύ. Σε διεθνές επίπεδο το απόθεμα των ομολόγων, στα οποία οι επενδυτές έλαβαν αρνητικές αποδόσεις, έφτασε τελικά στα 18,4 τρισ. δολάρια στα τέλη του 2020, σύμφωνα με τον αθροιστικό παγκόσμιο δείκτη του Bloomberg. Στη συνέχεια ο πληθωρισμός ανακινήθηκε και οι ευρωπαϊκές κεντρικές τράπεζες απομακρύνθηκαν από το αρνητικό έδαφος, αρχής γενομένης με την Τράπεζα της Ελβετίας τον Σεπτέμβριο του 2022. Η ΕΚΤ ισχυρίστηκε ότι τα αρνητικά επιτόκια πέτυχαν διότι στήριξαν τον τραπεζικό δανεισμό, βελτίωσαν το πώς μεταβιβάζεται ο παλμός της πολιτικής στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, τόνωσαν την οικονομία και αύξησαν τον πληθωρισμό.
