Η φύση απαιτεί ισορροπία μεταξύ αρπακτικών και θηραμάτων. Το οικονομικό σύστημα δεν διαφέρει. Απαιτεί μακροπρόθεσμη ισορροπία μεταξύ ατομικών εισοδημάτων και δαπανών, ενώ η απώλειά της γεννά έναν τεράστιο κύκλο χρέους. Ο υπερκύκλος του χρέους λογίζεται ως προϊόν μιας ολοένα αυξανόμενης συσσώρευσης δανεισμού από καταναλωτές και κυβερνήσεις. Επί παραδείγματι, το συνολικό χρέος των ΗΠΑ ήταν σχεδόν το 140% του ΑΕΠ μεταξύ 1960 και 1980, αλλά έκτοτε έχει υπερδιπλασιαστεί στο 300% του ΑΕΠ. Η ίδια τάση ισχύει παγκοσμίως. Στην πραγματικότητα, ούτε η Μεγάλη Υφεση του 2008, η οποία από πολλές απόψεις ήταν αποτέλεσμα του υπερβολικού δανεισμού, δεν ανέκοψε την ανελέητη άνοδο του χρέους.
Μια οικονομία βασισμένη σε συνεχή προσφορά νέου χρέους για τη δημιουργία ζήτησης είναι πάντα επιρρεπής σε αναταραχές στις χρηματοπιστωτικές αγορές, οι οποίες δυνητικά προκαλούν σοβαρή επιβράδυνση. Αυτό συνέβη το 2008 με το χρέος των νοικοκυριών. Εκτοτε η οικονομία βασίζεται περισσότερο στο δημόσιο χρέος για να δημιουργήσει ζήτηση. Οι κυβερνήσεις στις προηγμένες οικονομίες μπορούν συχνά να δανείζονται με επιτόκιο χαμηλότερο από τον ρυθμό ανάπτυξής τους, όπερ τις διευκολύνει να διατηρήσουν τον υπερκύκλο του χρέους και την οικονομία εν ζωή. Ωστόσο, η εξάρτηση από τον συνεχή κρατικό δανεισμό είναι πολιτικά επικίνδυνη, επειδή βασίζεται στη συνεχή σταθερότητα της χρηματοπιστωτικής αγοράς.
Οι πρόσφατες αυξήσεις επιτοκίων σε πολλές χώρες κατέδειξαν πως δεν είναι δεδομένη αυτή η εξάρτηση. Η οικονομία απαιτείται να εξισορροπήσει και να αντιστρέψει τον υπερκύκλο του χρέους με διαρθρωτικές αλλαγές, ώστε η ανάπτυξη να είναι δικαιότερη και το περιθώριο των ανισορροπιών να περισταλεί. Η φορολογική πολιτική διαδραματίζει έναν φυσικό ρόλο σε αυτό. Η φορολόγηση του πλούτου πέρα από ένα συγκεκριμένο όριο μπορεί να παρακινήσει τους ζάμπλουτους να δαπανήσουν περισσότερα. Ως συνέπεια, θα μειωνόταν το πλεόνασμα αποταμίευσής τους, που χρηματοδοτεί τον μη παραγωγικό κύκλο του χρέους.
Επίσης, οι μεταρρυθμίσεις από την πλευρά της προσφοράς, όπως η άρση των περιορισμών στις νέες κατασκευές, η προώθηση του ανταγωνισμού και η τόνωση των δημοσίων επενδύσεων, συμβάλλουν στη διεύρυνση των επενδυτικών ευκαιριών, ώστε το χρέος να χρηματοδοτήσει παραγωγικές επενδύσεις και όχι τη μη παραγωγική χρεωστική ζήτηση. Οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο ανταποκρίνονται στα δεινά τού υπερκύκλου με παραδοσιακά εργαλεία δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής. Ωστόσο, αυτά σχεδιάστηκαν μόνο για την αντιμετώπιση προσωρινών κυκλικών προβλημάτων και όχι δομικών, όπως οι μακροπρόθεσμες ανισορροπίες.
* Ο κ. Ατίφ Μιάν είναι καθηγητής Οικονομικών, στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον.
