«Τι σημαίνει το έργο αυτό για εμάς;». Από τότε που έγινε γνωστό ότι η αυστραλιανή εταιρεία εξόρυξης Talga σχεδίαζε να κατασκευάσει ανθρακωρυχείο στη Νουνασβαάρα, στην περιοχή της Αρκτικής της Σουηδίας, το ανωτέρω ερώτημα είναι αυτό που διατυπώνουν συχνά οι άνθρωποι από το γειτονικό χωριό Βιτάνγκι.
Το δυνητικά γιγάντιο ανοιχτό ορυχείο βρίσκεται στις όχθες του μεγάλου ποταμού Τορνέο και σε αντίθετη κατεύθυνση από το χωριό. Σ’ αυτά τα εντυπωσιακά ορεινά τοπία, περίπου 170 χλμ. βόρεια του Αρκτικού Κύκλου, η Talga θέλει να εξορύσσει 100.000 τόνους γραφίτη ετησίως για 25 χρόνια. Υποστηρίζει ότι το μετάλλευμα είναι ζωτικής σημασίας για την πράσινη μετάβαση: η μοναδική του διαστρωματωμένη δομή το καθιστά ελκυστικό για μπαταρίες ιόντων λιθίου στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και άλλα οχήματα, καθώς και για συστήματα αποθήκευσης πράσινης ενέργειας.
Ο πλανήτης θα ωφεληθεί, αλλά το Βιτάνγκι; Σε τοπικό επίπεδο η εταιρεία υπόσχεται να απασχολήσει περίπου 60 άτομα. Εκτός από αυτό δεν υπάρχει κάτι άλλο που αφορά τη γύρω περιοχή, εκτός φυσικά από τη σκόνη, τον θόρυβο, την πιθανή ρύπανση γης και υδάτων και την παρεμπόδιση χρήσης των αρχαίων μονοπατιών των ταράνδων. Παρά τις υποσχέσεις της Talga ότι θα υιοθετήσει «διεθνείς βέλτιστες πρακτικές για την αποκατάσταση της γης», όταν αποχωρήσει σε 25 χρόνια, το Βιτάνγκι φοβάται ότι θα μείνουν πίσω σωροί με χαλίκια, σκουριασμένα μέταλλα και ένα τοπίο με χαίνουσες πληγές.
Η Σουηδία μπορεί να συνιστά μια ακραία περίπτωση, διότι επιβάλλει ελάχιστη φορολογία στην εξορυκτική βιομηχανία. Οι εταιρικοί φόροι είναι χαμηλοί και οι εταιρείες εξόρυξης χρεώνονται με συγκριτικά χαμηλά δικαιώματα εκμετάλλευσης 0,2% επί της αξίας του εξορυσσόμενου μεταλλεύματος. Το 0,15% διοχετεύεται στον ιδιοκτήτη γης και το 0,05% στην κυβέρνηση, χωρίς να διατίθεται κάτι στον δήμο. Οπότε, μοιάζει σαν οι εταιρείες εξόρυξης να μην πληρώνουν σχεδόν τίποτα για ό,τι βγάζουν από τη γη. Πάντως, αναμένεται να πληρώσουν για τον φυσικό πλούτο που αποσπούν μέσω των μισθών των εργαζομένων. Στις εποχές που η εξόρυξη είχε να κάνει με ένταση εργασίας, η ανταπόδοση αυτή ήταν σημαντική, αλλά όχι πλέον.
Ενας λόγος είναι ο αυτοματισμός και η εκμηχάνιση. Στο τεράστιο ορυχείο σιδήρου Κιρούνα, που εκμεταλλεύεται η σουηδική κρατική εταιρεία LKAB, στο βουνό Κιρουναβαάρα, βόρεια του Βιτάνγκι, οι βαριοπούλες και τα φτυάρια έχουν αντικατασταθεί εδώ και πολύ καιρό από αυτόματους γιγαντιαίους φορτωτές. Οι μεγαλύτεροι έχουν χωρητικότητα 25.000 κιλών και μπορούν να συλλέξουν εννέα κυβικά μέτρα με μία κίνηση. Τηλεχειριστήρια χρησιμοποιούνται για τη λειτουργία τους και ένα άτομο μπορεί να χειριστεί πολλά μηχανήματα ταυτόχρονα. Επιπλέον, πολλοί απ’ όσους απασχολούνται στον κλάδο δεν πληρώνουν δημοτικούς φόρους, διότι ζουν σε άλλες περιοχές της Σουηδίας.
Ο δήμαρχος της πόλης Κιρούνα, κοντά στο ορυχείο, έχει συμπεράνει το εξής: δεν είναι λογικό η περιοχή του να προσφέρει ευημερία στην υπόλοιπη Σουηδία και στον κόσμο, ενώ δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά τις βασικές υπηρεσίες για τους κατοίκους της. Ετσι, όταν η αυστραλιανή Talga πίεσε τον δήμο να συμμορφωθεί για να ξεκινήσει η εξόρυξη στη Νουνασβαάρα, ο δήμαρχος έχασε την υπομονή του και ανέστειλε τη διαδικασία σχεδιασμού.
* H κ. Λάιζα Πέλινγκ είναι πολιτικός επιστήμονας και διευθύντρια της δεξαμενής σκέψης ΑΡEΝΑ ΙΝΤE. Το άρθρο είναι συνδημοσίευση της «Κοινωνικής Ευρώπης» https://www.socialeurope.eu/ και της ιστοσελίδας του Ινστιτούτου Φρίντριχ Εμπερτ https://www.ips-journal.eu/.
