Η έναρξη της υποχρέωσης απολογισμών βιωσιμότητας από 1.1.2024 για τις μεγάλου μεγέθους οντότητες στην Ελλάδα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον εντοπισμό, αλλά και την εμφάνιση του τρόπου με τον οποίο οι παράγοντες ESG επηρεάζουν τη Λογιστική. Ο παράγοντας E (Environmental) μπορεί να επηρεάζει την ενεργειακή κατανάλωση και παραγωγή, ο παράγοντας S (Social) μπορεί να επηρεάζει τις δαπάνες και το φύλο του προσωπικού, τους πελάτες, τους προμηθευτές και τη φορολόγηση, ενώ ο παράγοντας G (Governance) μπορεί να επηρεάζει τόσο τη σύνθεση του Μετοχικού Κεφαλαίου και του Διοικητικού Συμβουλίου, όσο και τη διαχείριση κινδύνου.
Οι επιχειρήσεις πρέπει να ιεραρχούν τα θέματα ESG που είναι περισσότερο ουσιαστικά για τη λειτουργία τους, καθώς και να εξηγούν τον τρόπο με τον οποίο τα θέματα αυτά επηρεάζουν την εταιρική τους επίδοση και την ικανότητά τους να εφαρμόζουν τη στρατηγική τους. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Διεθνών Λογιστικών Προτύπων (ΟΔΛΠ), ως ουσιαστικά θέματα αναγνωρίζονται τα θέματα για τα οποία, αν μια οντότητα δώσει ελλιπή ή ανακριβή στοιχεία, θα μπορούσε να επηρεάσει τις αποφάσεις πράσινων επενδύσεων, όσων βασίζονται στις δημοσιευμένες χρηματοοικονομικές καταστάσεις της. Για τις προηγούμενες λογιστικές περιόδους, έχουν δημοσιευθεί προαιρετικά απολογισμοί ESG από αρκετές μεγάλου μεγέθους οντότητες. Οι ορκωτοί λογιστές που τις υπογράφουν δεν είχαν την υποχρέωση να εκφράσουν τη «σύμφωνη ή μη γνώμη τους». Αυτό θα γίνει υποχρεωτικά από την παρούσα λογιστική περίοδο.
Θεωρούμε δεδομένο ότι δεν υπάρχει τιμολόγιο από τη «μητέρα φύση» εάν η επιχειρηματική δραστηριότητα έχει ως αποτέλεσμα τη μόλυνση των υδάτων, την υποβάθμιση της γης, την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου και την ώθηση των ειδών σε εξαφάνιση. Επίσης, η κοινωνία δεν ζητά συλλογική αμοιβή εάν μια επιχειρηματική απόφαση οδηγεί σε κοινωνικές ανισότητες ή σε χαμηλούς μισθούς και ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας. Ομως, κατά τους πρώτους μήνες του 2025, η παράλληλη υποχρεωτική δημοσίευση και αντιπαράθεση των χρηματοοικονομικών καταστάσεων με τους απολογισμούς βιωσιμότητας (ESG) θα προσδώσει ξεχωριστό ενδιαφέρον στον ποσοτικό προσδιορισμό των λογιστικών μεγεθών που αφορούν οικονομικές εκθέσεις και αξιόγραφα με θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια θα πρέπει να εξετασθεί η αναγκαία μεταβολή λογιστικών αξιολογήσεων και οι προϋποθέσεις έκδοσης πράσινων ομολόγων. Αυτά αναμένεται να επηρεάσουν σημαντικά τόσο το Χρηματιστήριο Αξιών, όσο και εκείνο των Παραγώγων. Οι οντότητες, όταν αναλύουν τα ενσωματωμένα χαρακτηριστικά ενός συμβολαίου, ελέγχουν οποιοδήποτε στοιχείο μπορεί να επηρεάσει τον χρόνο ή το ποσό των ταμειακών ροών για να αξιολογηθεί (βάσει κριτηρίων) ως ενσωματωμένο παράγωγο που απαιτεί τον σχετικό διαχωρισμό. Ομως, τα στοιχεία ESG δεν πληρούν τα σχετικά κριτήρια, αφού τα γεγονότα ενεργοποίησης της σύμβασης που οδηγούν σε αλλαγή στο ποσό των ταμειακών ροών, μπορεί να μη σχετίζονται με μία κλιματική, γεωλογική ή άλλη φυσική μεταβλητή (όπως π.χ. τους πόντους βροχόπτωσης ή χιονιού σε συγκεκριμένη περιοχή και το μέγεθος ενός σεισμού με την κλίμακα Ρίχτερ).
Η αναγκαία μεταβολή λογιστικών αξιολογήσεων και οι προϋποθέσεις έκδοσης πράσινων ομολόγων.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα θέματα ESG σχετίζονται με το πρόγραμμα Next Generation EU που προβλέπει μέχρι το 2048 επενδύσεις έως και 800 δισ. ευρώ για τη βιωσιμότητα, τις ψηφιακές λύσεις και την ανθεκτικότητα της Ευρώπης. Μέχρι το α΄ τρίμηνο του 2023 είχαν εκταμιευθεί 125 δισ. ευρώ και είχαν καταβληθεί 21,4 δισ. ευρώ ως επιλέξιμες επενδύσεις που επιβεβαιώνονται εκ των υστέρων, δηλαδή όταν οι χώρες της Ε.Ε. έχουν εκπληρώσει τη συμφωνημένη χρήση κεφαλαίων. Σταδιακά, η απορροφητικότητα των κονδυλίων βιωσιμότητας θα καταχωρίζεται υποχρεωτικά στους απολογισμούς ESG και ο συσχετισμός τους θα βελτιστοποιήσει την κατανομή πράσινων κεφαλαίων. Στη χώρα μας από το Ταμείο Ανάκαμψης και το ΕΣΠΑ υπολογίζεται ότι από τα περίπου 160 δισ. ευρώ που θα διατεθούν, τα 25 δισ. ευρώ αφορούν πράσινες επενδύσεις. Σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της ΤτΕ μέχρι το 2023 είχαν εκδοθεί πράσινα ομόλογα αξίας 3,87 δισ. ευρώ, ενώ στην ATHEX BOND GREENet περιλαμβάνονται οι εκδότες ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή, ΠΡΟΝΤΕΑ, ΝΟΒΑΛ, ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, LAMDA.
Τα πράσινα ομόλογα μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες, συγκεκριμένα σε εκείνα που χαρακτηρίζονται πράσινα από διεθνείς οργανισμούς και χρηματοπιστωτικές αγορές και σε εκείνα που χαρακτηρίζονται πράσινα από τους εκδότες τους. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τα ομόλογα που συμμορφώνονται σε ένα συγκεκριμένο κανονιστικό πλαίσιο, όπως στις αρχές πράσινων ομολόγων της Διεθνούς Ενωσης Κεφαλαιαγοράς (ICMA) ή στα πρότυπα των κλιματικών ομολόγων της Πρωτοβουλίας για τα Κλιματικά Ομόλογα (CBI) και ελέγχονται από ορκωτούς (εξωτερικούς) ελεγκτές-λογιστές για τη μείωση πιθανοτήτων greenwashing. Στην ΕΛΤΕ από τον Ιούνιο του 2022 έχει αποφασισθεί ο καθορισμός του ελεγκτικού πλαισίου βάσει του οποίου διενεργούνται οι έλεγχοι του πλαισίου έκδοσης πράσινου ομολόγου, σύμφωνα με τα πρότυπα που εκδίδονται από την ICMA. Η τάση των περιβαλλοντικών εκδόσεων ξεκίνησε από την Καλιφόρνια. Αν οι τραπεζικοί κολοσσοί της Wall Street, όπως η Goldman Sachs ή η Morgan Stanley εξέδιδαν ένα δικό τους εταιρικό (συμβατικό) ομόλογο, πιθανότατα θα κατέβαλαν τόκο γύρω στο 6% και θα είχαν την επιβάρυνση του ομοσπονδιακού φόρου. Αν, όμως, εξέδιδαν ένα δημοτικό πράσινο ομόλογο, θα υπήρχε απαλλαγή από τον ομοσπονδιακό φόρο και ο μέσος «ευαισθητοποιημένος» Καλιφορνέζος θα ήταν πρόθυμος να εισπράττει μικρότερο τόκο (π.χ. 4%). Ετσι, όλοι εμφανίζονται ωφελημένοι. Οι τράπεζες αποκτούν πρόσβαση σε φθηνά κεφάλαια και οι Καλιφορνέζοι αισθάνονται απενοχοποιημένοι που επενδύουν φιλικά στο περιβάλλον με την εγγύηση μιας μεγάλης τράπεζας. Στα τελευταία χρόνια, οι εκδόσεις δημοτικών πράσινων ομολόγων ξεπέρασαν τα 3 δισ. USD, που ξεπερνούν τα 50 εκατ. USD σε διαφυγόντα φορολογικά έσοδα ετησίως για το αμερικανικό κράτος.
Προσωρινά, δεν υπάρχει ένας ενιαίος καθολικός ορισμός τι ακριβώς συνιστά μία «περιβαλλοντικά επωφελής χρήση εσόδων». Ο επενδυτής δεν εξασφαλίζεται, σε αρκετές περιβαλλοντικές εκδόσεις, ότι δεν πρόκειται για ομόλογα «βαμμένα με πράσινο χρώμα» για το επικοινωνιακό «φαίνεσθαι». Την προηγούμενη χρονιά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε έναν ολοκληρωμένο πολυσέλιδο οδηγό «KPIs for ESG». Αναπτύσσει πρόταση για ένα κοινό πλαίσιο κανόνων, το οποίο υλοποιείται προαιρετικά, αλλά είναι υποχρεωτικό όταν οι εκδότες επιθυμούν να χρησιμοποιούν την ονομασία «ευρωπαϊκό πράσινο ομόλογο» ή «EuGB» για ομόλογα που χρηματοδοτούν περιβαλλοντικά βιώσιμους στόχους. Παράλληλα, διάφοροι οργανισμοί παρέχουν κατευθυντήριες αρχές για την απόκτηση τόσο ενός οικολογικού σήματος, όσο και περιβαλλοντικών πιστοποιήσεων που απαιτούν την εφαρμογή αυστηρών κριτηρίων, σχετικά με τον ορισμό του «πράσινου», συμπεριλαμβανομένων και των «αποχρώσεων» του πράσινου. Αυτός ο προβληματισμός, σε συνδυασμό με την προστασία των επενδυτών από πιθανό greenwashing σε αναμενόμενες εκδόσεις, αφήνει περιθώρια για τον ορισμό του «λαχανί ομολόγου» (pale green bond) με τα εξής χαρακτηριστικά: «Μη αναφορά στο ενημερωτικό-πληροφοριακό δελτίο του εκδότη-δανειζόμενου για την κατ’ ελάχιστον 85% χρήση των αντληθέντων κεφαλαίων για πράσινα έργα που, βάσει χρονοδιαγράμματος, θα συνδέονται με πρόσθετες επιβαρύνσεις, αν δεν επαληθεύονται συγκεκριμένοι μετρήσιμοι και συγκρίσιμοι δείκτες».
* Ο κ. Παναγιώτης B. Παπαδέας είναι καθηγητής Λογιστικής, τ. πρόεδρος ΕΛΤΕ [email protected].
