Πρόσφατα η γενική διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου κ. Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα δήλωσε ότι ο κόσμος είναι αντιμέτωπος με μια αδύναμη και απογοητευτική δεκαετία. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον λοιπόν να διατυπώσουμε τις εκτιμήσεις μας για τη δεκαετία που είναι μπροστά μας για την ελληνική οικονομία.
Oι κύκλοι ή αλλιώς τα κύματα Kondratieff είναι ένα φαινόμενο που υποδηλώνει ότι η οικονομία ακολουθεί ένα περιοδικό μοτίβο. Σύμφωνα με αυτό το φαινόμενο, υπάρχει μια περίοδος όπου η υψηλή μεγέθυνση ακολουθείται από χαμηλή μεγέθυνση, ενώ ο κύκλος αναλύεται σε τέσσερις φάσεις.
Η πρώτη φάση είναι η μεγέθυνση. Είναι η φάση που η οικονομία, μετά το κατώτερο σημείο του κύκλου, επεκτείνεται συνεχώς. Η ανεργία ακολουθεί πτωτική πορεία και η παραγωγικότητα, οι μισθοί και οι τιμές, ανοδική.
Επειτα ακολουθεί η δεύτερη φάση, της άνθησης. Αρχικά σε αυτήν τη φάση η οικονομία επεκτείνεται έως ότου φθάσει στο όριο των διαθέσιμων –ανθρωπίνων και υλικών– πόρων της. Σε αυτό το σημείο δημιουργούνται ελλείψεις πόρων και το προϊόν ξεκινάει να μειώνεται, ενώ η ανεργία αυξάνεται.
Η τρίτη φάση είναι καθοδική, γνωστή και ως αποπληθωριστική μεγέθυνση, και χαρακτηρίζεται από χαμηλή μεγέθυνση. Γρήγορα όμως η ανισορροπία –έντονη άνοδος των τιμών– που δημιουργήθηκε στην προηγούμενη περίοδο δίνει τη θέση της στον γρήγορο σχηματισμό υπερβολικού χρέους, οδηγώντας τελικώς την οικονομία σε ύφεση.
Η τέταρτη φάση είναι υφεσιακή και είναι αυτή κατά την οποία παρατηρούνται μεγάλες περικοπές εξόδων που οδηγούν σε μια διατηρήσιμη περίοδο αποπληθωρισμού. Σε αυτήν την περίοδο η καινοτομία και οι τεχνολογίες της περιόδου της μεγέθυνσης γίνονται φθηνότερες και διαδίδονται ευρέως.
Η θεωρία των κυμάτων Kondratieff χρησιμοποιείται από ακαδημαϊκούς, επενδυτές και κυβερνήσεις για να κατανοήσουν πώς οι περίοδοι αυξημένης αβεβαιότητας ή κρίσης σχετίζονται με τις μακροπρόθεσμες οικονομικές και κοινωνικές τάσεις, παρόλο που θα πρέπει να συμφωνήσουμε ότι δεν υπάρχει ένα ενιαίο θεωρητικό υπόβαθρο για το τι τις προσδιορίζει.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα κύματα έχουν διάρκεια περίπου 40 με 50 έτη και χαρακτηρίζονται με βάση τα κύρια τεχνολογικά επιτεύγματα της κάθε εποχής. Το πρώτο κύμα εκδηλώθηκε κατά την περίοδο από το 1780 έως το 1830 με κύριο χαρακτηριστικό του την εμφάνιση της ατμομηχανής. Το δεύτερο κύμα αφορά την περίοδο από το 1830 έως το 1880 και χαρακτηρίστηκε από την εμφάνιση του σιδηροδρόμου και των προϊόντων σιδήρου. Το τρίτο κύμα έχει διάρκεια από το 1880 έως το 1930 και χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση του ηλεκτρισμού και των χημικών.
Το τέταρτο κύμα έχει διάρκεια από το 1930 έως το 1970 και χαρακτηρίζεται από την αυτοκίνηση και τα πετρελαιοχημικά προϊόντα. Το πέμπτο κύμα έχει διάρκεια από το 1970 έως το 2010 και χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση των τεχνολογιών πληροφορικής και των τεχνολογιών τηλεπικοινωνιών. Τέλος, το 6ο κύμα, το οποίο τώρα διανύουμε, ξεκίνησε το 2010 και χαρακτηρίζεται από εξελίξεις που σχετίζονται με τεχνολογίες για το περιβάλλον, νανοβιοτεχνολογίες και ζητήματα που σχετίζονται με τον κλάδο της υγείας. Με βάση τη διάρκεια των προηγούμενων κυμάτων, σε παγκόσμιο επίπεδο το 7ο κύμα αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί περίπου το 2050 ή 2060 και η κορύφωσή του θα πρέπει να αναμένεται μεταξύ του 2030 και του 2035.
Η ελληνική οικονομία παρουσιάζει άλλη μία κύμανση λόγω της μνημονιακής περιόδου (Διάγραμμα 1), Global Economic Model της Oxford Economics. Οι υπολογισμοί βασίζονται στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ, καθώς αυτό αποτελεί τη μοναδική μεταβλητή η οποία μπορεί να παρουσιάσει ιδιαίτερα μακροχρόνια ιστορικότητα για την ελληνική οικονομία μέσω της βάσης Maddison Database. Το διάγραμμα προκύπτει από την ετήσια μεταβολή τού κατά κεφαλήν ΑΕΠ για την ελληνική οικονομία όπως αυτό προκύπτει από τη Maddison Database έως και το 2018 και από το Global Economic Model της Oxford Economics για την περίοδο από το 2019 έως το 2050. Στα στοιχεία αυτά εφαρμόζεται το φίλτρο Hodrick Prescott (L=100) για να εξαλειφθεί και να ομαλοποιηθεί η τάση τού κατά κεφαλήν ΑΕΠ.
Είναι εμφανές ότι το 7ο αυτό κύμα για την ελληνική οικονομία δεν αναμένεται να είναι ιδιαίτερα ισχυρό από πλευράς ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης. Η κορύφωσή του αναμένεται να είναι κατά τα έτη 2025-2027 και από εκεί και μετά θα πρέπει να αναμένουμε μια κατωφέρεια του οικονομικού κύκλου. Μάλιστα η κορύφωση αυτή αναμένεται να είναι λιγότερο ισχυρή σε σχέση με την κορύφωση του προηγούμενου κύματος και η οποία είχε έρθει στις αρχές του 2000. Πιθανόν λοιπόν να αναμένουμε μια σχετικά «γκρίζα» δεκαετία αναφορικά με τους ρυθμούς μεγέθυνσης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, δεδομένου ότι στην κορύφωση του κύματος η εικόνα θα είναι ελαφρώς καλύτερη από αυτήν που γνωρίζουμε σήμερα και έκτοτε οι οικονομικές συνθήκες αναμένονται ασθενέστερες.
Τα συμπεράσματα αυτά αφορούν τον ρυθμό μεγέθυνσης και όχι άμεσα άλλα βασικά στοιχεία της οικονομίας, π.χ. αγορά εργασίας και αμοιβές εργασίας, παρόλο που στο τέλος του δρόμου τα μεγέθη θα εξισορροπηθούν με τον έναν ή άλλο τρόπο. Μάλιστα άλλη εργασία μας δείχνει το διαθέσιμο κατά κεφαλήν εισόδημα να βελτιώνεται συνεχώς τουλάχιστον μέχρι το 2028.
Αυτό όμως που εξάγεται ως βασικό συμπέρασμα είναι ότι η κυβέρνηση και το πολιτικό σύστημα γενικότερα στην παρούσα φάση του πολιτικού κύκλου δεν έχουν μόνο το καθήκον της αποτελεσματικής διακυβέρνησης αλλά και το φορτίο της προετοιμασίας μας για τα επόμενα χρόνια. Διότι οι προβολές στο μέλλον δεν είναι απαραίτητο να υλοποιηθούν όπως προδιαγράφονται. Εξαρτάται από εμάς τι θα συμβεί. Απλώς μας δίνουν εγκαίρως «σήματα» για το πώς πρέπει να προετοιμαστούμε για το μέλλον.
* Ο κ. Παναγιώτης Ε. Πετράκης είναι ομότιμος καθηγητής, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
** Ο κ. Παντελής Χ. Κωστής είναι επίκουρος καθηγητής, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Το άρθρο αυτό αντλεί υλικό από τα βιβλία: Π. Ε. Πετράκης (2023), «Μακροπρόθεσμη Στρατηγική Ανάλυση (Foresight) για την Ελληνική Οικονομία και Κοινωνία ώς το 2035», εκδόσεις Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, και «Forces of Change: Strategic Foresight for Greece 2025 – 2035 – 2050» (forthcoming).
