Οταν τον Μάρτιο του 2023 η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν παρουσίασε τη νομοθετική Πράξη της Ε.Ε. για τα Στρατηγικής Σημασίας Μέταλλα και τις Πρώτες Υλες, τόνισε πως μια αξιόπιστη ευρωπαϊκή βάση για τα στρατηγικής σημασίας μέταλλα είναι «ζωτική για την παραγωγή των καίριων τεχνολογιών της πράσινης μετάβασης, όπως η αιολική ενέργεια, η αποθήκευση υδρογόνου ή η κατασκευή μπαταριών». Με τη φράση αυτή συμπύκνωνε ένα καίριο ζητούμενο της Ε.Ε., την απεξάρτησή της ή τουλάχιστον τη μείωση της εξάρτησης από την Κίνα και το σχεδόν παγκόσμιο μονοπώλιο που αυτή κατέχει στην παραγωγή και επεξεργασία των κρισιμότερων μετάλλων, όσων δηλαδή είναι αναγκαία για τη μετάβαση στην πράσινη οικονομία.
Η νομοθετική αυτή Πράξη της Ε.Ε., που τέθηκε επισήμως σε ισχύ την περασμένη Πέμπτη, ορίζει συγκεκριμένους στόχους για την παραγωγή και ανακύκλωση στρατηγικής σημασίας μετάλλων και πρώτων υλών εντός της Γηραιάς Ηπείρου. Στόχους, όχι μόνον φιλόδοξους και δύσκολους να επιτευχθούν, αλλά από μία οπτική ίσως και ελάχιστα ρεαλιστικούς, αν λάβει κανείς υπόψη την επέλαση της Κίνας σε όσες χώρες ανά τον κόσμο έχουν στο υπέδαφός τους τον απαιτούμενο ορυκτό πλούτο.
Η Γηραιά Ηπειρος βρίσκεται, όπως και η Δύση στο σύνολό της, ενώπιον της επώδυνης διαπίστωσης πως η δεύτερη οικονομία στον κόσμο έχει κατορθώσει σχετικά αθόρυβα έως ένα σημείο και στη συνέχεια αρκετά θορυβωδώς, μέσω του νέου Δρόμου του Μεταξιού, να κλείσει όσες συμφωνίες χρειάζονταν με χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Παράλληλα, όμως, έχει επιδοτήσει χωρίς φειδώ με όσα κεφάλαια απαιτούνταν τις βιομηχανίες της, ώστε να παρουσιάζει τεράστια παραγωγή των στρατηγικής σημασίας πρώτων υλών, από το λίθιο, το κοβάλτιο και το νικέλιο μέχρι τις σπάνιες γαίες. Και η κυριαρχία της πρωτίστως βασίζεται στις χαμηλές τιμές παραγωγής, που σχεδόν εξοντώνουν κάθε προσπάθεια ανταγωνισμού από πλευράς των δυτικών οικονομιών.
Τα τελευταία χρόνια εντοπίζονται όλο και περισσότερα κοιτάσματα εντός της Γηραιάς Ηπείρου, που υπόσχονται πολλά για την αυτάρκεια της Ευρώπης σε πρώτες ύλες.
Οσο δύσκολο κι αν φαίνεται όμως το διακύβευμα, οι προσπάθειες σε ευρωπαϊκό έδαφος συνεχίζονται και αυξάνονται, ενώ τα τελευταία χρόνια εντοπίζονται όλο και περισσότερα κοιτάσματα μετάλλων εντός της Γηραιάς Ηπείρου, που υπόσχονται πολλά και αφήνουν ανοικτή την προοπτική να επιτύχει η Ευρώπη την αυτάρκειά της στις στρατηγικής σημασίας πρώτες ύλες. Στην Μπίτερφελντ – Βόλφεν, μια πόλη στην περιοχή Σαξονίας Ανχαλτ της Γερμανίας, σχεδιάζεται η ανέγερση μονάδας επεξεργασίας λιθίου για την παραγωγή μπαταριών. Πρόκειται για μια βιομηχανική περιοχή της Γερμανίας με παράδοση στη βαριά βιομηχανία και στην εξόρυξη λιγνίτη. Οχι όμως και στην επεξεργασία λιθίου, κάτι εντελώς καινούργιο στην περιοχή, με τη σχεδιαζόμενη μονάδα να είναι και η πρώτη του είδους της εντός Ευρώπης.
Την ανέγερση της μονάδας σχεδιάζει η AMG Lithium, γερμανική θυγατρική της AMG Critical Materials N.V., που έχει έδρα στις ΗΠΑ και σύμφωνα με τον Στέφαν Σέρερ, διευθύνοντα σύμβουλό της, η εταιρεία ευελπιστεί πως μέχρι το 2028 θα κατορθώσει να αποκόψει από την εφοδιαστική της αλυσίδα τις κινεζικές εταιρείες.
Εν ολίγοις, ευελπιστεί πως θα συνδράμει, έτσι, καθοριστικά στους φιλόδοξους στόχους της Ε.Ε. για αυτάρκεια, ένας εκ των οποίων είναι να έχει διασφαλίσει μέχρι το 2030 ότι το 40% της επεξεργασίας των κρίσιμων μετάλλων θα γίνεται στο εσωτερικό της.
Νέες ανακαλύψεις σπάνιων γαιών
Το δυσκολότερο στοίχημα της Ε.Ε. στο πλαίσιο των προσπαθειών της για απεξάρτηση από την Κίνα στα στρατηγικής σημασίας μέταλλα αφορά πρωτίστως τις σπάνιες γαίες, την ομάδα αυτή 17 μετάλλων που απαιτούνται για όλες τις σύγχρονες τεχνολογίες, από τα κινητά και τους υπολογιστές μέχρι τις οθόνες των τηλεοράσεων και τα ηλεκτροκίνητα οχήματα.
Στο έδαφος της Γηραιάς Ηπείρου δεν γίνεται καμία εξόρυξη σπάνιων γαιών και η Ε.Ε. καλύπτει σχεδόν το σύνολο των αναγκών της σε σπάνιες γαίες από την Κίνα. Οι εγγενείς δυσκολίες στις προσπάθειες απεξάρτησης σχετίζονται με τους κινδύνους που ενέχουν οι εξορύξεις σπάνιων γαιών, ιδιαιτέρως για το περιβάλλον και οι οποίες εξηγούν, άλλωστε, το ουσιαστικά παγκόσμιο μονοπώλιο που έχει η Κίνα στις εξορύξεις σπάνιων γαιών. Ο εντοπισμός μεγάλων κοιτασμάτων των καίριων αυτών μετάλλων δεν παύει πάντως να είναι πολλά υποσχόμενη εξέλιξη για την Ευρώπη, καθώς ανοίγει προοπτικές για την εξόρυξη και εκμετάλλευσή τους.
Το κυριότερο εξ αυτών εντοπίστηκε το περασμένο έτος στην αρκτική πλευρά της Σουηδίας και εκτιμάται ότι συγκεντρώνει πάνω από 1 εκατ. τόνους σπάνιων γαιών.
Πρόκειται βέβαια για ένα πολύ μικρό τμήμα των παγκόσμιων αποθεμάτων σπάνιων γαιών, που υπολογίζονται σε τουλάχιστον 120 εκατ. τόνους.
Δεδομένου, όμως, ότι η ζήτηση για σπάνιες γαίες αναμένεται να έχει τουλάχιστον πενταπλασιαστεί μέχρι το 2030, ο εντοπισμός του κοιτάσματος είναι καίριας σημασίας για την Ευρώπη και η αρχή για την εκμετάλλευσή του.
Το μεγάλο κοίτασμα στη Σουηδία και η αναβάθμιση μονάδας επεξεργασίας στην Εσθονία.
Η Σουηδή υπουργός Ενέργειας και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Εμπα Μπους, έσπευσε να προδικάσει πως «σε αυτό το ορυχείο θα αρχίσει η στροφή της Ε.Ε. στην ηλεκτρική οικονομία, η ενεργειακή αυτάρκειά της και η απεξάρτησή της από τη Ρωσία και την Κίνα».
Και ο Γιαν Μόστρομ, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας ορυχείων LKAB, που σχεδιάζει να δραστηριοποιηθεί στο κοίτασμα, κάλεσε τις Αρχές να επισπεύσουν τις σχετικές άδειες, που συνήθως καθυστερούν εξαιτίας των φόβων για το περιβάλλον.
Ο ίδιος εκτίμησε πως οι σπάνιες γαίες από το εν λόγω κοίτασμα δεν πρόκειται να βρεθούν στην αγορά προτού παρέλθουν 10 με 15 χρόνια.
Στο μεταξύ, όμως, η εταιρεία Silmet, εσθονική θυγατρική της καναδικής Neo Performance Materials (NPM), ετοιμάζεται να αναβαθμίσει την επεξεργασία σπάνιων γαιών στην Εσθονία, που φιλοδοξεί να γίνει η μεγάλη εναλλακτική της Ευρώπης εκτοπίζοντας την Κίνα.
Εχει από πέρυσι έχει δρομολογήσει την ανέγερση νέας μονάδας μαγνητών σπάνιων γαιών, με αρχικό προϋπολογισμό 100 εκατ. ευρώ στη Νάρβα της Εσθονίας και εκτιμά πως θα είναι πλήρως λειτουργική το 2025, οπότε και θα μπορεί να παράγει αρχικά 2.000 μαγνήτες σπάνιων γαιών και σύντομα να αυξήσει την παραγωγή σε 5.000 ετησίως.
«Αγκάθι» η χρηματοδότηση και το κόστος των εξορύξεων
Η απαισιόδοξη εκτίμηση για το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από τον εντοπισμό ενός κοιτάσματος σπάνιων γαιών μέχρι την ολοκλήρωση του ορυχείου και την παραγωγή των μετάλλων αποτελεί σίγουρα αρνητικό παράγοντα στις προσπάθειες της Ευρώπης να απεξαρτηθεί από την Κίνα στις προμήθειες μετάλλων. Ισχύει, άλλωστε, το ίδιο και σε ό,τι αφορά τα κοιτάσματα και τα ορυχεία λιθίου. Σύμφωνα με την Αλις Γιου, αναλύτρια στην S&P Global Commodity Insights, μεσολαβούν κατά μέσον όρο 17 χρόνια από τη στιγμή που εντοπίζεται ένα κοίτασμα λιθίου μέχρι την ολοκλήρωση του ορυχείου και την έναρξη της παραγωγής.
Ομοίως αποθαρρυντικό μπορεί να είναι πολλές φορές το κόστος της ανάπτυξης των ορυχείων. Σύμφωνα με τον Στέφαν Σέρερ της γερμανικής εταιρείας ορυχείων AMG Lithium, συνολικά το κόστος της επένδυσης για την παραγωγή υδροξειδίου του λιθίου σε μια νέα μονάδα κυμαίνεται συνήθως κάπου ανάμεσα στα 500 εκατ. ευρώ και το 1 δισ. ευρώ. Και το χειρότερο όλων είναι πως δεν διασφαλίζονται εύκολα επενδύσεις στα εμπορεύματα αυτού του είδους, καθώς οι τιμές τους είναι ιδιαιτέρως ευμετάβλητες. Η τιμή του λιθίου, για παράδειγμα, έχει βρεθεί σε ελεύθερη πτώση και από το 2022 έχει μειωθεί κατά 80%.
Αρνητικό παράγοντα αποτελεί και το μεγάλο χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από τον εντοπισμό ενός κοιτάσματος μέχρι την παραγωγή μετάλλων.
Οπως τονίζει ο Σέρερ, «οι επενδυτές είναι πολύ, πάρα πολύ προσεκτικοί και το σκέπτονται προτού τοποθετήσουν κεφάλαιά τους σε σχέδια λιθίου, εξαιτίας της τιμής του που τους αποθαρρύνει».
Εχει εκδηλωθεί πάντως κοινή πρωτοβουλία Γαλλίας, Ιταλίας και Γερμανίας για την άντληση κεφαλαίων ύψους 2,5 δισ. ευρώ με σκοπό τη χρηματοδότηση σχεδίων του ιδιωτικού τομέα για την εξόρυξη πρώτων υλών. Αναλυτές της αγοράς επισημαίνουν, πάντως, πως οι πόροι που προέρχονται μόνον από τα κράτη δεν θα είναι αρκετοί για να προσελκύσουν τις απαιτούμενες επενδύσεις.
Για να επιτύχει η Ε.Ε. τους στόχους που έχει θέσει για το 2040, μόνον για το λίθιο θα χρειαστούν δισεκατομμύρια ευρώ. Ενας αστάθμητος παράγοντας στο θέμα του κόστους και της ανεπάρκειας επενδύσεων είναι μια ενδεχόμενη κίνηση της Κίνας, που θα μπορούσε να προσφέρει ζεστό χρήμα για τη χρηματοδότηση σχεδίων πρώτων υλών στο έδαφος της Ε.Ε. Και βέβαια να επιβάλλει τη συμμετοχή της σε αυτά τα σχέδια και τους όρους της. Εως τώρα οι εταιρείες της Ε.Ε. συνεργάζονται με τις κινεζικές για τις επενδύσεις στην παραγωγή μπαταριών εντός Ε.Ε. Αν, όμως, το θέμα αφορά το λίθιο ή κάποιο άλλο από τα στρατηγικής σημασίας μέταλλα, το ζητούμενο είναι η απεξάρτηση από την Κίνα.
Η σπουδαιότητα
Αναφερόμενος στη στρατηγική σημασία όσων μετάλλων απαιτούνται σήμερα για την υψηλή τεχνολογία, αλλά και την ηλεκτροκίνηση και τη στροφή στην πράσινη οικονομία, ο επίτροπος Ενιαίας Αγοράς, Τιερί Μπρετόν, δήλωσε προσφάτως ότι «το λίθιο και οι σπάνιες γαίες σύντομα θα είναι πολύ πιο σημαντικές πρώτες ύλες από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο».
98%
των σπάνιων γαιών που χρησιμοποιούνται στην Ε.Ε. εισάγονται από την Κίνα.
Μεγάλο κοίτασμα
Οταν το περασμένο έτος ανακαλύφθηκε στην αρκτική Σουηδία μεγάλο κοίτασμα σπάνιων γαιών, η Σουηδή υπουργός Ενέργειας και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Εμπα Μπους, υπογράμμισε πως «σε αυτό το ορυχείο θα αρχίσει η στροφή της Ε.Ε. στην ηλεκτρική οικονομία, η ενεργειακή αυτάρκειά της και η απεξάρτησή της από τη Ρωσία και την Κίνα».
87%
της παγκόσμιας επεξεργασίας σπάνιων γαιών γίνεται στην Κίνα.
Αναβάθμιση
Οταν η Canadian Neo Performance Materials ανακοίνωσε αναβάθμιση της μονάδας της επεξεργασίας σπάνιων γαιών στην Εσθονία, ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, Κωνσταντίνος Καραγιαννόπουλος, τόνισε ότι «αυτή η μονάδα επεξεργασίας σπάνιων γαιών θα βοηθήσει την Ευρώπη να σημειώσει πρόοδο και να πλησιάσει τους στόχους που έχει θέσει για τη μέση τιμή των καυσαερίων και τις ανάγκες προστασίας του κλίματος».
