Δουλεύουμε τις περισσότερες ώρες από όλους στην Ευρώπη, παίρνουμε χαμηλότερους μισθούς σε σύγκριση ακόμη και με τις αρχές της οικονομικής κρίσης, η παραγωγικότητα της εργασίας είναι περίπου κατά 1/3 χαμηλότερη από τον μέσο όρο των κρατών-μελών του ΟΟΣΑ, ενώ στις κατατάξεις της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας η ελληνική οικονομία βρίσκεται αρκετά κάτω από τη μέση της κατάταξης. Αν μη τι άλλο τα στοιχεία που δημοσιοποίησε χθες η Eurostat για τον μέσο όρο των ωρών εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση έρχονται να επιβεβαιώσουν το προβληματικό παραγωγικό –ή μάλλον αντιπαραγωγικό, όπως αποδεικνύεται– μοντέλο που ακολουθείται στην Ελλάδα. Ενα μοντέλο που δεν άλλαξε ιδιαιτέρως παρά το πάθημα της δεκαετούς οικονομικής κρίσης, ενώ, καθώς φαίνεται, αρκετές από τις προτάσεις της περίφημης έκθεσης Πισσαρίδη δεν έχουν ακόμη περάσει στο στάδιο της υλοποίησης.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τα στοιχεία της Eurostat για το 2023, οι εργαζόμενοι στην Ελλάδα ηλικίας 20-64 ετών εργάζονται εβδομαδιαίως για την κύρια εργασία τους 39,9 ώρες, τις περισσότερες από οποιαδήποτε άλλη χώρα στην Ε.Ε. Κοντά στα επίπεδα της Ελλάδας βρίσκονται η Ρουμανία (39,5 ώρες), η Πολωνία (39,3 ώρες) και η Βουλγαρία. Η χώρα όπου οι εργαζόμενοι δουλεύουν τις λιγότερες ώρες την εβδομάδα είναι η Ολλανδία (32,2 ώρες) και ακολουθούν η Αυστρία (33,6 ώρες) και η Γερμανία (34 ώρες). Ο μέσος όρος σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι 36,1 ώρες. Τι συμβαίνει σε άλλες χώρες, των οποίων οι οικονομίες συχνά συγκρίνονται με την ελληνική; Στην Πορτογαλία, μια χώρα η οποία πέρασε επίσης πρόσφατα οικονομική κρίση και έγινε μέλος της Ε.Ε. μετά την Ελλάδα, ο μέσος όρος ωρών εργασίας την εβδομάδα είναι 37,7 ώρες, στο Βέλγιο 34,9, ενώ στις άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου επίσης δουλεύουν λιγότερες ώρες: 36,4 ώρες κατά μέσον όρο στην Ισπανία, 36,1 ώρες στην Ιταλία, 38,5 ώρες στην Κύπρο.
Την ίδια ώρα η παραγωγικότητα της εργασίας είναι καθηλωμένη στα επίπεδα των μνημονιακών χρόνων και πολύ χαμηλότερη σε σύγκριση με την Ευρωζώνη και τον μέσο όρο των χωρών-μελών του ΟΟΣΑ. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του διεθνούς οργανισμού, η παραγωγικότητα της εργασίας, υπολογιζόμενη σε ΑΕΠ ανά ώρα εργασίας, ήταν το 2022 34,5 δολάρια στην Ελλάδα, στα ίδια επίπεδα με το 2015, έναντι 53,8 δολαρίων στον ΟΟΣΑ, δηλαδή βρισκόταν στο 64,1% του ΟΟΣΑ. Μάλιστα, τόσο σε επίπεδο Ευρωζώνης όσο και σε επίπεδο ΟΟΣΑ η παραγωγικότητα της εργασίας έχει βελτιωθεί αρκετά σημαντικά σε σύγκριση με το 2015, τάση που δυστυχώς δεν παρατηρείται στην Ελλάδα. Το 2008 η παραγωγικότητα της εργασίας στην Ελλάδα βρισκόταν στο 90% του ΟΟΣΑ.
Η παραγωγικότητα της εργασίας είναι περίπου κατά 1/3 χαμηλότερη από τον μέσο όρο των κρατών-μελών του ΟΟΣΑ.
Το γεγονός ότι δουλεύουμε περισσότερο δεν σημαίνει δυστυχώς ότι πληρωνόμαστε και καλύτερα. Λόγω και της εσωτερικής υποτίμησης που έγινε στα χρόνια της κρίσης, οι ετήσιες αποδοχές των εργαζομένων με πλήρη απασχόληση ήταν το 2022 οι πέμπτες χαμηλότερες στην Ε.Ε. και βρίσκονταν σε χαμηλότερα επίπεδα κατά 4,02% σε σύγκριση με το 2013.
Το μεγάλο κενό που υπάρχει ακόμη στις επενδύσεις, και μάλιστα σε παραγωγικές επενδύσεις, οι λιγοστές επενδύσεις εντάσεως τεχνολογίας και ευρύτερα το χαμηλό επίπεδο τεχνολογικού εκσυγχρονισμού και η έμφαση που δίνεται ακόμη στην κατανάλωση και τις υπηρεσίες εξηγούν σε μεγάλο βαθμό την αναντιστοιχία ωρών εργασίας και παραγωγικότητας στην Ελλάδα.
Σημειώνεται, τέλος, ότι οι πολλές ώρες εργασίας στην Ελλάδα σχετίζονται και με το μεγάλο ποσοστό αυτοαπασχολουμένων, οι οποίοι εργάζονται πολύ περισσότερες ώρες, 44,7 κατά μέσον όρο την εβδομάδα, έναντι 41,2 στην Ε.Ε.
ΑΠΟΨΕΙΣ
Σε επίπεδα Ανατολικής Ευρώπης
Παναγιώτης Πετράκης*
Τα ευρήματα της Eurostat αναφορικά με τον μέσο αριθμό των πραγματικών εβδομαδιαίων ωρών εργασίας των εργαζομένων στην Ελλάδα (ηλικία 20 έως 64) είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα.
Κατ’ αρχάς να προσέξουμε ότι οι Ελληνες διαθέτουν στην κύρια εργασία τους περίπου 40 ώρες την εβδομάδα. Το μέγεθος αυτό συναντάται στις χώρες του ανατολικού μέρους της Ευρώπης, Βαλκάνια, Ρουμανία. Στην Τουρκία είναι αρκετά περισσότερες, ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη λιγότερες.
Οι χώρες στις οποίες περιλαμβάνεται και η Ελλάδα έχουν δύο κοινά χαρακτηριστικά: Χαμηλότερο επίπεδο ανάπτυξης σε σύγκριση με την Κεντρική και τη Δυτική Ευρώπη, άρα ο πληθυσμός απολαμβάνει χαμηλότερη εισοδηματική κατάσταση. Κατ’ επέκταση οι εργαζόμενοι είναι διατεθειμένοι να εργαστούν περισσότερο για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους.
Συγχρόνως όμως είναι χώρες με συγκριτικά λιγότερες επενδύσεις και υποδομές. Κατ’ επέκταση η ένταση εργασίας υποκαθιστά την έλλειψη επενδύσεων. Για τον λόγο αυτό και η παραγωγικότητα της εργασίας είναι συγκριτικά χαμηλότερη. Επιπλέον να σημειωθεί ότι είναι στοιχεία που αφορούν την κύρια εργασία των εργαζομένων. Ομως οι χώρες στις οποίες βρίσκεται και η Ελλάδα έχουν υψηλότερα επίπεδα παραοικονομίας.
Εάν στην ομάδα αυτή των χωρών η παραοικονομία είναι 20%, ενώ στις δυτικές ευρωπαϊκές χώρες είναι περίπου 10%-12%, θα κατέληγε κάποιος ότι οι πραγματικές ώρες εργασίας στην Ελλάδα και στις συγγενείς χώρες είναι αρκετά περισσότερες από αυτές που αναφέρουν τα επίσημα στοιχεία σε σχέση με τη Δυτική Ευρώπη.
Η έρευνα μάλιστα έχει δείξει ότι οι αυξανόμενες ώρες εργασίας μειώνουν λόγω κούρασης την παραγωγικότητα της εργασίας. Τέλος να σημειωθεί ότι είναι πολύ πιθανόν πως οι περισσότερες ώρες εργασίας συνεισφέρουν στο χαμηλότερο επίπεδο ικανοποίησης από τη ζωή που συναντάται στις χώρες αυτές.
* Ο κ. Παναγιώτης Ε. Πετράκης είναι ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ.
Ελλειμμα τεχνολογίας και καινοτομίας
Τάσος Αναστασάτος*
Στην Ελλάδα, πολύ μεγαλύτερο ποσοστό του εργατικού δυναμικού εργάζονται ως αυτοαπασχολούμενοι σε σύγκριση με την Ευρωζώνη (31% έναντι 18% το 2023), γεγονός που δυσχεραίνει την ακριβή καταγραφή των ωρών εργασίας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι αναφερόμενες ώρες είναι παρόμοιες σε γειτονικές χώρες με παρόμοια χαρακτηριστικά, ενώ στην Τουρκία είναι ακόμη περισσότερες. Επιπλέον, στην Ελλάδα λιγότεροι άνθρωποι σε σχέση με άλλες χώρες εργάζονται με σχέσεις μερικής απασχόλησης και οι περισσότεροι είναι πλήρους απασχόλησης, γεγονός που αυξάνει τον μέσο όρο των ωρών εργασίας. Παρά ταύτα, δεν είναι τυχαίο επίσης ότι οι χώρες με τις περισσότερες αναφερόμενες ώρες εργασίας είναι χώρες με κατά κεφαλήν εισοδήματα κάτω του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Ο λόγος είναι η χαμηλή διείσδυση γνώσης, υψηλής τεχνολογίας και καινοτομίας στην παραγωγή αυτών των χωρών, καθώς και η έλλειψη αποτελεσματικών διοικητικών διαδικασιών για την καλύτερη οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας. Αυτά τα χαρακτηριστικά μεταφράζονται σε χαμηλότερη συνολική παραγωγικότητα των παραγωγικών συντελεστών, δηλαδή χαμηλότερη απόδοση της παραγωγής, παρά τις πολλές ώρες εργασίας, και άρα χαμηλότερα εισοδήματα.
Επιπλέον, στην Ελλάδα συντελέστηκε τα προηγούμενα χρόνια της κρίσης χρέους μια τεράστια απώλεια κεφαλαιουχικού αποθέματος της τάξης των €100 δισ. λόγω αποεπένδυσης: οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίων ήταν (και παρέμεναν μέχρι το 2022) μικρότερες των αποσβέσεων. Αυτό επιδείνωσε τη σχέση κεφαλαίου και εργασίας, δηλαδή μείωσε την ποσότητα κεφαλαίου που «συνδυάζεται» με κάθε εργαζόμενο και άρα μείωσε την παραγωγικότητα της εργασίας. Η παραγωγικότητα της εργασίας στην Ελλάδα αυξάνεται μεν τα 5 τελευταία χρόνια κατά 1,3% ετησίως κατά μέσον όρο, ωστόσο παραμένει σε ένα επίπεδο χαμηλότερο κατά 15,4% σε σύγκριση με το 2007, γεγονός που αντανακλάται στην απόκλιση του πραγματικού ΑΕΠ κατά 19% από τα προ κρίσης επίπεδα.
* Ο κ. Τάσος Αναστασάτος είναι επικεφαλής οικονομολόγος του ομίλου της Eurobank.
