Στη μετά την πανδημία εποχή και εν μέσω γεωπολιτικών εξελίξεων, η κρίση στην ανταγωνιστικότητα της Ε.Ε. και η ανάγκη ενίσχυσης της ενιαίας αγοράς αποτελούν κρίσιμα ζητήματα. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η σημαντική έκθεση του Ενρίκο Λέτα (18.4.2024) μαζί με την επικείμενη έκθεση για την ανταγωνιστικότητα του Μάριο Ντράγκι έρχονται να διαμορφώσουν νέες τάσεις και δυναμικές. Συγκεκριμένα, η έκθεση Λέτα καλύπτει ένα εύρος τομέων και περιλαμβάνει συστάσεις και κατευθύνσεις πολιτικής, τις οποίες σαφέστατα η Ε.Ε., η χώρα μας και τα λοιπά κράτη-μέλη θα κληθούν να αξιολογήσουν.
Με βάση την προαναφερόμενη έκθεση διαφαίνεται ότι εξακολουθούν να υφίστανται εμπόδια σε όλες τις βασικές παραμέτρους που συνιστούν την ενιαία αγορά, ιδιαίτερα στον τομέα των υπηρεσιών. Σε αυτό το πλαίσιο, η απλούστευση του ρυθμιστικού πλαισίου, συμπεριλαμβανομένης και της φορολογίας, αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα.
Στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων η έκθεση τονίζει ότι η χαλάρωση των σχετικών κανόνων, ως απάντηση στην πανδημία και στον πόλεμο της Ουκρανίας, επιδείνωσε τις στρεβλώσεις εντός της ενιαίας αγοράς, ενισχύοντας τις διαφορές και των φορολογικών συστημάτων στην Ε.Ε. λόγω κυρίως της δυνατότητας των ισχυρών κρατών-μελών να λαμβάνουν πιο κοστοβόρα μέτρα στήριξης των επιχειρήσεών τους έναντι των λοιπών κρατών-μελών. Ωστόσο, ενόψει και των αυξανόμενων γεωπολιτικών προκλήσεων, η έκθεση προτείνει αφενός την αυστηρότερη επιβολή των κανόνων σε εθνικό επίπεδο και αφετέρου τη σταδιακή επέκταση της χρηματοδότησης σε επίπεδο Ε.Ε.
Ειδικότερα, κεντρικό ρόλο στη δημιουργία ισχυρής και δυναμικής ενιαίας αγοράς φαίνεται να έχει και η φορολογία. Ειδικά ως προς την άμεση φορολογία και την αντιμετώπιση του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού, η Ε.Ε. φαίνεται να έχει επιτύχει σημαντική πρόοδο στην κατεύθυνση της εναρμόνισης. Διαπιστώνεται ωστόσο ανάγκη περαιτέρω απλούστευσης του ρυθμιστικού πλαισίου ως κύριου εμποδίου, αξιολογώντας και το ενδεχόμενο χρήσης κανονισμών έναντι οδηγιών, για την ενίσχυση της εναρμόνισης. Οσον αφορά τη φορολογία επιχειρήσεων, παρά τις προσπάθειες της Ε.Ε. για σχεδιασμό σε πολυμερές επίπεδο ενός δικαιότερου συστήματος φορολόγησης, μέσω της φορολογικής μεταρρύθμισης του ΟΟΣΑ/G20 για το παγκόσμιο ελάχιστο επίπεδο εταιρικής φορολογίας (πρόσφατη οδηγία για τον Πυλώνα ΙΙ), εξακολουθεί να εκκρεμεί η ολοκλήρωση του Πυλώνα Ι για τη μερική ανακατανομή των φορολογικών δικαιωμάτων.
Η πρόσφατη συμφωνία στο συμβούλιο ECOFIN (14.5.2024) επί της οδηγίας FASTER, για την άρση των φορολογικών εμποδίων στις διασυνοριακές επενδύσεις, όσον αφορά τους παρακρατούμενους φόρους, αποτελεί επίτευγμα της Ε.Ε. Ωστόσο, η έκθεση του Λέτα πηγαίνει ένα βήμα πιο πέρα προτείνοντας τη θέσπιση ενός «Ευρωπαϊκού Κώδικα Επιχειρηματικού Δικαίου», που θα παρέχει στις επιχειρήσεις ένα νέο 28ο κοινό καθεστώς για να λειτουργήσουν εντός της ενιαίας αγοράς, ξεπερνώντας το τρέχον συνονθύλευμα εθνικών κανόνων.
Εξάλλου, για την καταπολέμηση του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού η έκθεση Λέτα επισημαίνει επιπλέον τη δυνατότητα χρήσης της προβλεπόμενης στις συνθήκες του άρθρου 116 ΣΛΕΕ, για την αντιμετώπιση στρεβλώσεων της ενιαίας αγοράς, η εφαρμογή του οποίου δεν απαιτεί ομοφωνία (όπως προβλέπεται γενικά στη φορολογία), αλλά ειδική πλειοψηφία, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να έχει ήδη ξεκινήσει ανάλυση ως προς τη δυνατότητα χρήσης του συγκεκριμένου «εργαλείου», με σημαντικότατες επιπτώσεις στη λήψη αποφάσεων στο συμβούλιο.
Ως προς την έμμεση φορολογία και ειδικά τον ΦΠΑ, παρά την επίτευξη συμφωνίας ως προς τους συντελεστές ΦΠΑ, διαπιστώνεται ότι υφίστανται και σήμερα επαχθείς ρυθμίσεις για τις επιχειρήσεις, ιδίως για τις ΜμΕ, που δραστηριοποιούνται διασυνοριακά, με νομοθετικές πρωτοβουλίες σε επίπεδο Ε.Ε., ειδικά και ως προς την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θέτει η οικονομία της πλατφόρμας και τον εκσυγχρονισμό του συστήματος ΦΠΑ (πρόταση VIDA), να εκκρεμούν, ενώ παραμένει και η αναγκαιότητα αντιμετώπισης της απάτης ΦΠΑ, που σχετίζεται και με τα υψηλά ποσοστά του «κενού ΦΠΑ» στην Ε.Ε.
Συναφώς γίνονται αναφορές και στον κρίσιμο και για την Ελλάδα τομέα τουρισμού, που έχει διασυνοριακή διάσταση και περιλαμβάνει κοινούς κανόνες ΦΠΑ για τα κράτη-μέλη, οι οποίοι δεν έχουν αναθεωρηθεί εδώ και πολλές δεκαετίας και αφορούν τις δραστηριότητες των ταξιδιωτικών πρακτόρων, τη μεταφορά επιβατών και το καθεστώς απαλλαγής από τον ΦΠΑ για ταξιδιώτες εκτός Ε.Ε. Η έκθεση αναφέρεται και στο ζήτημα ενίσχυσης της φιλανθρωπικής δράσης, μέσα και από τη μεγαλύτερη εναρμόνιση των κανόνων ΦΠΑ για τις δωρεές στην Ε.Ε.
Ως προς του ειδικούς φόρους κατανάλωσης (ΕΦΚ), η έκθεση αναγνωρίζει ομοίως ευρύτερα περιθώρια βελτίωσης αφενός ως προς τις ρυθμίσεις για τις εξ αποστάσεως πωλήσεις αγαθών με ΕΦΚ (ειδικά αναφορικά με τις ΜμΕ) και αφετέρου ως προς την οδηγία για τους ΕΦΚ στα ενεργειακά προϊόντα, που δεν έχει αναθεωρηθεί πλέον των 20 ετών.
Επιπρόσθετα, η έκθεση του Λέτα φαίνεται να εστιάζει ειδικά στις ΜμΕ και στη δυνατότητα διευκόλυνσης της μεγαλύτερης συμμετοχής τους στην ενιαία αγορά, μέσω απλούστευσης των διαδικασιών, προτείνοντας την ολοκλήρωση των εκκρεμών πρωτοβουλιών για τη δημιουργία ενός εναρμονισμένου φορολογικού πλαισίου της Ε.Ε., για τη στήριξη της ανάπτυξης και των ιδιωτικών επενδύσεων, καταλήγοντας να προτείνει τη δημιουργία ενός νέου ενιαίου συνόλου κανόνων για τον καθορισμό της φορολογικής βάσης των επιχειρήσεων, με διαφοροποιημένα πλαίσια για τους μεγάλους ομίλους και τις ΜμΕ. Στην κατεύθυνση, δε, ενός πιο ολοκληρωμένου τομέα οδικών μεταφορών, η έκθεση αναφέρεται, μεταξύ άλλων, και στο ζήτημα διαφορετικής φορολογίας των οχημάτων στα κράτη-μέλη της Ε.Ε.
Τέλος, με βάση και την έκθεση δεν θα πρέπει να παραβλέπεται η ιδιαίτερη σημασία –και για τα φορολογικά συστήματα– της προώθησης και της Ενωσης Κεφαλαιαγορών (CMU) και της Τραπεζικής Ενωσης (εισαγωγή ψηφιακού ευρώ κ.λπ.) στην Ε.Ε., που εκκρεμούν. Ολα τα ανωτέρω εκτιμάται ότι θα επηρεάσουν σημαντικά τις συζητήσεις στο συμβούλιο στον επόμενο προγραμματικό κύκλο.
*Η κ. Αθηνά Καλύβα (Ph.D) είναι επικεφαλής Οικονομικής Μονάδας Μόνιμης Ελληνικής Αντιπροσωπείας στην Ε.Ε., τ. γ.γ. Φορολογικής Πολιτικής και Δημόσιας Περιουσίας – υπ. Οικονομικών.
