Αν δεν είχε χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά η έκφραση «τέλεια καταιγίδα», θα ήταν σίγουρα η κατάλληλη για να περιγράψει όχι μόνον την κλίμακα της ακρίβειας που πλέον τείνει να μετατρέψει βασικά είδη διατροφής σε προνόμια για λίγους, αλλά και την περιπλοκότητα των αιτίων της. Στη συγκυρία ενός ατίθασου πληθωρισμού που προκάλεσε τα τελευταία χρόνια η πανδημία και το συνεπακόλουθο έμφραγμα στην εφοδιαστική αλυσίδα, προστέθηκε μια αλληλουχία ακραίων καιρικών φαινομένων, συνεπακόλουθων της κλιματικής αλλαγής.
Αλλοτε κατακλυσμιαίες βροχές, άλλοτε αφύσικα παρατεταμένη ξηρασία και καύσωνες και άλλοτε τυφώνες έχουν πλήξει την αγροτική παραγωγή στις χώρες που αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής και των παγκόσμιων εξαγωγών αγροτικών προϊόντων. Από τη Βραζιλία μέχρι την Ταϊλάνδη και από την Ισπανία μέχρι το Βιετνάμ η κλιματική αλλαγή επιφέρει ζημιές στην παραγωγή, με αποτέλεσμα να παρουσιαστούν ελλείψεις βασικών αγροτικών ειδών και να εκτοξευθούν οι τιμές τους.
Από το βασικότερο ίσως όλων, το ελαιόλαδο, καίριο προϊόν τόσο της Ελλάδας όσο και των άλλων μεσογειακών χωρών, με κυριότερη όλων την Ισπανία, που έχει απασχολήσει τόσο και εξακολουθεί να απασχολεί τους Ελληνες καθώς οι τιμές του έχουν αυξηθεί με γεωμετρική πρόοδο, μέχρι τον καφέ, τη σοκολάτα, τη ζάχαρη και μαζί της τα γλυκίσματα και τα μπισκότα κοντεύουν να μετατραπούν σε είδη πολυτελείας. Σε ό,τι αφορά ειδικά το ελαιόλαδο, το ράλι των τιμών του έχει κάπως κοπάσει τους τελευταίους δύο μήνες, καθώς κύρια αιτία του ήταν η ακραία ξηρασία στην Ισπανία που αντιπροσωπεύει το 40% της παγκόσμιας παραγωγής, αλλά τον Μάρτιο και τον Απρίλιο μεσολάβησαν ευεργετικές βροχές.
Τα πολύτιμα και πάλαι ποτέ φθηνά πορτοκάλια τείνουν να ακολουθήσουν την πορεία του καφέ.
Σύμφωνα πάντως με αναλυτές της αγοράς, τα αποθέματα είναι μειωμένα και αυτό σημαίνει πως ανά πάσα στιγμή είναι πιθανή μια νέα εκτόξευση της τιμής του. Και το τελευταίο θύμα της κλιματικής αλλαγής είναι τα πολύτιμα και πάλαι ποτέ φτηνά πορτοκάλια που τείνουν να ακολουθήσουν την πορεία του καφέ. Οι χώρες που παράγουν μαζικά και εξάγουν πορτοκάλια έχουν πληγεί από την κλιματική αλλαγή και ειδικότερα η Βραζιλία, η παραγωγή της οποίας έχει πληγεί από ακραίες και καταστρεπτικές βροχοπτώσεις. Η ανησυχία για τις ελλείψεις πορτοκαλιών στην αγορά εκδηλώθηκε μέσα στην εβδομάδα στην τιμή των προθεσμιακών συμβολαίων συμπυκνωμένου χυμού πορτοκαλιών που πλησίασαν τα 5 δολάρια η λίβρα, έχοντας σχεδόν διπλασιαστεί σε σύγκριση με την τιμή τους πριν από ένα χρόνο.
Η μείωση της προσφοράς πορτοκαλιών άρχισε να γίνεται ανησυχητική από το 2022 όταν επλήγη από τυφώνες η Φλόριντα των ΗΠΑ, δεύτερη δύναμη στον κόσμο σε παραγωγή πορτοκαλιών και οι ελλείψεις στη διεθνή αγορά έχουν εμφανιστεί πλέον εδώ και σχεδόν τρία χρόνια. Το πρόβλημα το αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί τυποποιημένου χυμού πορτοκαλιών που αρχίζουν να αλλάζουν τη σύνθεση των χυμών και να στρέφονται στα μανταρίνια, η παραγωγή των οποίων είναι πιο ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή. Είναι πάντως ορατός ο κίνδυνος να μετατραπούν τα πορτοκάλια σε μονίμως ακριβό είδος, καθώς η μείωση της προσφοράς έχει αρχίσει εδώ και 20 χρόνια όταν η παραγωγή στη Φλόριντα επλήγη από μια ασθένεια γνωστή ως «πρασίνισμα» των πορτοκαλιών που αρχικά αλλάζει τη γεύση τους προς το πικρότερο και στη συνέχεια τα καταστρέφει τελείως. Η κλιματική αλλαγή ευνοεί, όμως, την ασθένεια που από το 2008 εξαπλώνεται σε περισσότερες χώρες. Φέτος, η παγκόσμια παραγωγή πορτοκαλιών εκτιμάται πως έχει μειωθεί κατά 25%.
Φόβοι για ρύζι και καλαμπόκι
Αναλυτές του Διεθνούς Ινστιτούτου Ερευνών Πολιτικής για τα Τρόφιμα επισημαίνουν πως η ακρίβεια σε βασικά είδη διατροφής, όπως το ελαιόλαδο, τα πορτοκάλια, η ζάχαρη και ο καφές, θα πλήξει περισσότερο τις αναπτυσσόμενες χώρες και τους φτωχότερους. Και όπως συνήθως συμβαίνει με την ακρίβεια, ακόμη και στις ανεπτυγμένες οικονομίες των ΗΠΑ και της Ε.Ε. θα πληγούν περισσότερο τα φτωχά νοικοκυριά που υπολογίζεται ότι κατά μέσον όρο καταβάλλουν το 40% των εισοδημάτων για τη διατροφή τους.
Στελέχη της Rabobank που παρακολουθούν τις αγορές εμπορευμάτων και τροφίμων, αναφέρουν πως ήδη η καταναλωτική ζήτηση για χυμό πορτοκαλιού έχει μειωθεί φέτος κατά περίπου 20% σε σύγκριση με το περασμένο έτος και η αιτία δεν είναι άλλη από την «τρελή πορεία» της τιμής του. Και οι προβλέψεις είναι ανησυχητικές καθώς αρκετές επιχειρήσεις εκμεταλλεύονται τα γνωστά πλέον προβλήματα στην παραγωγή και ανεβάζουν τις τιμές.
Προβλέψεις για απότομη πτώση της παραγωγής των δύο προϊόντων λόγω υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Ο Γκερνότ Βάγκνερ, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, προεξοφλεί πως οι επιχειρήσεις θα ανεβάσουν περισσότερο τις τιμές, αν και θεωρεί δεδομένη και απόλυτα άμεση την απειλή της κλιματικής αλλαγής για την αγροτική παραγωγή. Οπως τονίζει, «τα ακραία καιρικά φαινόμενα πλήττουν την παραγωγή τροφίμων και όπως είδαμε πριν από ένα χρόνο περίπου είχε μειωθεί η παραγωγή των αβοκάντο, ενώ φέτος μειώθηκε η παραγωγή ζάχαρης». Ο ίδιος υπογραμμίζει πως επικρατεί αυξανόμενη ανησυχία «για τον αντίκτυπο που θα έχει μακροπρόθεσμα η κλιματική αλλαγή στην παραγωγή και στις τιμές άλλων βασικών ειδών διατροφής όπως, για παράδειγμα, το ρύζι».
Εχουν ήδη υπάρξει μελέτες που καταδεικνύουν πως η υπερθέρμανση του πλανήτη πρόκειται να μειώσει καθοριστικά τη δυνατότητα ορισμένων χωρών όπως η Κίνα να παράγουν ρύζι στις σημερινές ποσότητες. Αλλες μελέτες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως η κλιματική αλλαγή θα πλήξει την παραγωγή καλαμποκιού τόσο ώστε να τη μειώσει έως και κατά 24% μέχρι το 2030.
Σύμφωνα μάλιστα με ειδικούς, ορισμένες καλλιέργειες δεν πρόκειται να μειωθούν σταδιακά αλλά θα σημειώσουν απότομη πτώση εξαιτίας των ακραίων καιρικών συνθηκών. Οπως τονίζει ο Γκερνότ Βάγκνερ, το σημαντικότερο δεν είναι κατά πόσον οι καταναλωτές στην ανεπτυγμένες οικονομίες θα πληρώνουν ακριβότερα τον καφέ και τη σοκολάτα, αλλά με τι θα τρέφονται και σε τι θα έχουν πρόσβαση όσοι ζουν στα όρια της φτώχειας και πολλοί φτωχοί αγρότες που θα δουν να εξαφανίζονται οι καλλιέργειές τους και οι κόποι της ζωής τους.
Το παράδοξο είναι, πάντως, πως η άνοδος της θερμοκρασίας και η αλλαγή στα επίπεδα βροχοπτώσεων ενδέχεται να διευκολύνουν την παραγωγή άλλων ειδών σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Ενδέχεται, για παράδειγμα, να ευνοηθεί ιδιαιτέρως η παραγωγή σιτηρών και δημητριακών σε χώρες παραδοσιακά κρύες όπως η Ρωσία και ο Καναδάς.
Καταστρέφονται φυτείες, μεγάλες οι ελλείψεις προϊόντων
Καθώς τα πορτοκάλια γίνονται πιο ακριβά προστίθενται στον κατάλογο των ειδών που μέχρι προσφάτως είχαμε σε αφθονία. Πολλά από αυτά τα καταναλώνουμε καθημερινά όπως, για παράδειγμα, τον καφέ, αλλά τώρα κινδυνεύουν να γίνουν απαγορευτικά ακριβά. Οι τιμές του κακάο έχουν υπετριπλασιαστεί μέσα στο τελευταίο έτος και σε συνδυασμό με την άνοδο της τιμής της ζάχαρης συμπαρασύρουν αναπόφευκτα τη σοκολάτα και τα γλυκίσματα.
Από τους σημαντικότερους παράγοντες ήταν το φαινόμενο Ελ Νίνιο, καθώς έφερε ακραία υψηλές θερμοκρασίες στις δύο από τις κυριότερες παραγωγούς κακάο, την Ακτή Ελεφαντοστού και την Γκάνα που αντιπροσωπεύουν περίπου το 70% της παγκόσμιας παραγωγής. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν προστεθεί στη μάστιγα της αποψίλωσης στις δύο χώρες. Από το 1950 και μετά, η Ακτή Ελεφαντοστού έχει χάσει περίπου το 90% των δασών της και η Γκάνα περίπου το 65%. Το αποτέλεσμα είναι να μεταφέρουν οι παραγωγοί τις φυτείες σε περιοχές λιγότερο κατάλληλες για το κακάο. Τον Μάρτιο, η Παγκόσμια Οργάνωση Κακάο προέβλεψε πως το έλλειμμα παγκοσμίως θα φτάσει φέτος τους 374.000 μετρικούς τόνους από τους 74.000 μ.τ. της περασμένης διετίας.
Τα γλυκίσματα παγκοσμίως έχουν αυξηθεί κατά μέσον όρο 8% με 9% από το περασμένο έτος.
Σε ό,τι αφορά τη ζάχαρη, το κόστος της βρίσκεται παγκοσμίως στα υψηλότερα επίπεδα από το 2011, καθώς η παρατεταμένη ξηρασία μείωσε την παραγωγή στην Ινδία και στην Ταϊλάνδη, τις δύο χώρες με τις μεγαλύτερες εξαγωγές ζάχαρης μετά τη Βραζιλία. Η παγκόσμια ανησυχία για τη ζάχαρη αυξήθηκε, άλλωστε, όταν οι χώρες αυτές άρχισαν να εξετάζουν την επιβολή περιορισμών στις εξαγωγές, προκειμένου να διατηρήσουν επαρκή αποθέματα για την εγχώρια αγορά, ενώ στη Βραζιλία η συμφόρηση στα λιμάνια της προκάλεσε μείωση των εξαγωγών. Το αποτέλεσμα είναι να έχουν ακριβύνει τα γλυκίσματα παγκοσμίως κατά μέσον όρο 8% με 9% από το περασμένο έτος, ενώ σε ό,τι αφορά το τρέχον έτος οι υπολογισμοί κατατείνουν σε αυξήσεις της τάξης του 5,6% τουλάχιστον.
Στο μεταξύ, η παρατεταμένη ξηρασία σε χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας και ιδιαιτέρως στο Βιετνάμ και στην Ινδονησία έχει μειώσει την παραγωγή καφέ και τις παγκόσμιες εξαγωγές. Σύμφωνα με τη συμβουλευτική εμπορευμάτων ΒΜΙ, οι εξαγωγές της ποικιλίας Robusta έχουν μειωθεί δραματικά και μόνον η ποικιλία Arabica αναμένεται να ανακάμψει κάποια στιγμή μέσα στο έτος. Ετσι, οι τιμές των προθεσμιακών συμβολαίων Robusta έχουν αυξηθεί πάνω από 15% φέτος και της Arabica κατά 15%. Και τα παγκόσμια αποθέματα καφέ είναι μειωμένα σε σύγκριση με τα ιστορικά επίπεδά τους, ενώ επιμηκύνεται ο κατάλογος των ειδών που ακριβαίνουν καθημερινά.
Οι αιτίες
Ο Ολε Χάνσεν, αναλυτής εμπορευμάτων στη Saxo Bank, επισήμανε πως «οι ακραίες καιρικές συνθήκες κυρίως στο νότιο ημισφαίριο, όπου καλλιεργούνται τόσο ο καφές όσο και το κακάο σε ειδικές συνθήκες θερμοκρασίας, υγρασίας και εδάφους, έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στην εκτόξευση των τιμών τους σε πολύ υψηλά επίπεδα».
80%
της παγκόσμιας παραγωγής του καφέ arabica παράγεται στη Βραζιλία, αλλά η σοδειά της επλήγη από καταρρακτώδεις βροχές.
Συνέπειες
Αναφερόμενος στην άνοδο που σημειώνουν οι τιμές των γλυκισμάτων συνεπεία ανάλογης ανόδου της τιμής της ζάχαρης, ο Γκερνότ Βάγκνερ, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, υπογράμμισε πως «είναι βολικό για τη βιομηχανία γλυκισμάτων Oreo να επικαλείται την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειές της στον πληθωρισμό, αλλά είναι κατανοητό καθώς ισχύει».
350.000
τόνοι ήταν μόνον την προηγούμενη σεζόν η παραγωγή ζάχαρης στην Κούβα, όταν το 2019 ήταν 1,3 εκατ. τόνοι.
Ελιγμοί
Ο Χάρι Κάμπελ, αναλυτής της αγοράς εμπορευμάτων στην εταιρεία ερευνών Mintec, διαπιστώνοντας τους ελιγμούς στους οποίους καταφεύγουν οι βιομηχανίες φρουτοχυμών μετά την εκτόξευση της τιμής των πορτοκαλιών, προέβλεψε ότι «πολλές από αυτές αλλάζουν την ποσότητα χυμού στο μείγμα, μειώνοντας την περιεκτικότητα σε πορτοκάλι και αυξάνοντάς την σε αχλάδι, μήλο, σταφύλι ώστε να επιβαρύνονται λιγότερο».
