Το δημογραφικό αποτελεί από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τις κυβερνήσεις της Ευρωζώνης καθώς και για τη νέα Κομισιόν. Η συνεχής μείωση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας σε συνδυασμό με τις ανεπαρκείς επενδύσεις και τη χαμηλή ανταγωνιστικότητα έχουν οδηγήσει την περιοχή σε ασθενή οικονομική ανάπτυξη και αδύναμη αύξηση παραγωγικότητας, μια τάση που προς το παρόν δεν φαίνεται να ανατρέπεται.
Οπως μάλιστα προειδοποιούν οι οίκοι αξιολόγησης που μιλούν στην «Κ», το δημογραφικό αποτελεί μια σταδιακά διαμορφούμενη δημοσιονομική κρίση: εάν δεν υπάρξουν οι κατάλληλες μεταρρυθμίσεις, ο δείκτης καθαρού χρέους στην Ευρωζώνη θα διπλασιαστεί έως το 2060, ενώ το δημοσιονομικό κόστος της γήρανσης θα εκτοξευθεί, υπονομεύοντας το ήδη αδύναμο δυναμικό της ανάπτυξης και οδηγώντας σε υποβαθμίσεις πιστοληπτικής αξιολόγησης.
Η δημογραφική πίεση είναι μία από τις πιο βαθιές προκλήσεις που είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν οι κυβερνήσεις τις επόμενες δεκαετίες, όπως σημειώνει στην «Κ» ο αναλυτής της S&P Σάμιουελ Τιλερέι.
Οι δημογραφικές προοπτικές επιδεινώνονται επίσης τα τελευταία χρόνια αυξάνοντας τη σοβαρότητα με την οποία πρέπει να δοθεί λύση σε αυτή την πρόκληση. Οι χώρες της Ευρωζώνης είναι ήδη από πιο γερασμένες και η πίεση της γήρανσης του πληθυσμού θα συνεχίσει να αυξάνεται τα επόμενα χρόνια, σύμφωνα με την παρατηρούμενη πτώση των ποσοστών γονιμότητας στα κράτη-μέλη.
Αδύναμη ανάπτυξη
Ο Τιλερέι τονίζει ότι ο αντίκτυπος στην ανάπτυξη είναι δύσκολο να υπολογιστεί, αλλά είναι δύσκολο και να δούμε ένα σενάριο όπου οι μελλοντικοί πληθυσμοί που έχουν λιγότερα άτομα σε ηλικία εργασίας θα είναι σε θέση να δουν τις οικονομίες τους να αναπτύσσονται ταχύτερα από σήμερα. Από την άλλη, οι δημοσιονομικές επιπτώσεις είναι κάπως πιο εύκολο να προβλεφθούν, δεδομένων των καθορισμένων παραμέτρων κοινωνικής ασφάλισης. Από αυτή την άποψη, εξηγεί ο Τιλερέι, οι προσομοιώσεις που έκανε πρόσφατα η S&P έδωσαν κάποια ιδέα ως προς το μέγεθος με το οποίο οι δείκτες χρέους θα μπορούσαν να αυξηθούν χωρίς νέα διορθωτικά μέτρα και μεταρρυθμίσεις, ασκώντας πιέσεις στην αξιολόγηση των χωρών.
«Μέχρι το 2060 το καθαρό χρέος στην Ευρωζώνη ως ποσοστό προς το ΑΕΠ θα διπλασιαστεί κατά μέσον όρο στο 121%, από 64% το 2022. Μια τέτοια επιδείνωση θα ασκούσε αναμφισβήτητα πίεση στις αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας», τονίζει ο Τιλερέι, προσθέτοντας πως πολλές χώρες με επενδυτική βαθμίδα μπορεί και να τη χάσουν.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις του οίκου αξιολόγησης Fitch, το κόστος γήρανσης των ανεπτυγμένων χωρών αντιπροσωπεύει μια δημοσιονομική κρίση η οποία σταδιακά διαμορφώνεται: σε μέσο όρο θα αυξηθεί κατά 2,4% του ΑΕΠ ετησίως έως το 2045 και 3,6% έως το 2070 ελλείψει μεταρρυθμίσεων, ενώ ο δείκτης χρέους θα αυξηθεί κατά 46% του ΑΕΠ έως το 2045 και 140% του ΑΕΠ έως το 2070. Το μεγαλύτερο μέρος του προβλεπόμενου αντικτύπου του κόστους γήρανσης στις αξιολογήσεις ξεκινάει μετά το 2030, όπως πάντως επισημαίνει μιλώντας στην «Κ» ο αναλυτής της Fitch Φεντερίκο Μπαρίγκα, ο οποίος επίσης προειδοποιεί για υποβαθμίσεις εάν δεν εφαρμοστούν οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις.
«Η γήρανση του πληθυσμού θα επιβαρύνει τις αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας μεσοπρόθεσμα έως μακροπρόθεσμα, ελλείψει μεταρρύθμισης για την αντιμετώπιση της συρρίκνωσης του εργατικού δυναμικού, του αυξανόμενου κόστους που σχετίζεται με τη γήρανση και των επιπτώσεών τους στα δημόσια οικονομικά και στην οικονομική ανάπτυξη», τονίζει ο Μπαρίγκα.
Οι επιπτώσεις στην Ελλάδα
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, ο δημοσιονομικός αντίκτυπος του δημογραφικού εκτιμάται πως θα είναι λιγότερο σοβαρός, ωστόσο το βέβαιο είναι πως θα ασκηθούν σημαντικές πιέσεις στο δυναμικό της ανάπτυξης μακροπρόθεσμα, το οποίο είναι ήδη αδύναμο.
Με βάση τον δείκτη εξάρτησης των ηλικιωμένων, η Ελλάδα σήμερα είναι η τρίτη πιο γερασμένη χώρα της Ευρωζώνης και η τέταρτη παγκοσμίως, και η διαδικασία γήρανσης δεν είναι πιθανό να επιβραδυνθεί στο άμεσο μέλλον, καθώς τα ποσοστά γονιμότητας έχουν πέσει πολύ κάτω από το επίπεδο που απαιτείται για τη σταθεροποίηση του πληθυσμού, επισημαίνει ο Τιλερέι της S&P. Οι επιπτώσεις στην ανάπτυξη είναι και πάλι δύσκολο να προβλεφθούν, αν και η S&P αναμένει ότι η μακροπρόθεσμη αύξηση του ΑΕΠ στην Ελλάδα θα υπονομευθεί από αυτή τη συνεχιζόμενη πρόκληση.
Στα θετικά ωστόσο, όπως σημειώνει, οι δημοσιονομικές προοπτικές είναι πιο αισιόδοξες και η Ελλάδα ξεχωρίζει μεταξύ των μελών της Ευρωζώνης για τον μικρότερο δημοσιονομικό αντίκτυπο από τη μεταβαλλόμενη δημογραφική της κατάσταση σε ένα σενάριο χωρίς αλλαγή πολιτικής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά μάλιστα ότι οι δαπάνες που σχετίζονται με τη γήρανση θα είναι 2,7 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ χαμηλότερες έως το 2070 σε σύγκριση με σήμερα.
«Ωστόσο, ένα τέτοιο αποτέλεσμα είναι πιθανό μόνο εάν οι διαδοχικές μελλοντικές κυβερνήσεις συγκρατηθούν από περαιτέρω ad hoc συμπληρωματικές πληρωμές συντάξεων και επιτρέψουν να συνεχίσει να αυξάνεται η ηλικία συνταξιοδότησης, σύμφωνα με τις βελτιώσεις στο προσδόκιμο ζωής, όπως κατοχυρώνεται επί του παρόντος στη νομοθεσία», τονίζει ο αναλυτής της S&P.
Οπως παρατηρεί και ο Μπαρίγκα της Fitch, αν και η Ελλάδα αναμένεται να έχει μία από τις ταχύτερες αυξήσεις στη γήρανση, οι μεταρρυθμίσεις στην κοινωνική ασφάλιση/συντάξεις την τελευταία δεκαετία σημαίνουν ότι στην πραγματικότητα θα υπάρξει μείωση στις συνολικές δαπάνες που σχετίζονται με τη γήρανση.
Μπορεί να υπάρξουν δευτερεύουσες επιπτώσεις από τη δυνητικά πολύ πιο αδύναμη αύξηση του ΑΕΠ λόγω μειωμένου πληθυσμού. Αυτό θα εξαρτηθεί από την πρόοδο που θα σημειωθεί στη βελτίωση της παραγωγικότητας μεσοπρόθεσμα έως μακροπρόθεσμα, όπως τονίζει. «Ετσι, συνολικά επί του παρόντος η πιστοληπτική ικανότητα της Ελλάδας δεν επηρεάζεται άμεσα από το κόστος γήρανσης και οι κίνδυνοι μεσοπρόθεσμα έως μακροπρόθεσμα είναι πιο μέτριοι από πολλές άλλες χώρες της Ε.Ε. και ανεπτυγμένες χώρες γενικότερα», προσθέτει χαρακτηριστικά.
