Τόλμη και ανθεκτικότητα. Ετσι περιγράφει στην «Κ» τη συνταγή για τους CEO, στην εποχή της μεγάλης μετάβασης και της αστείρευτης αβεβαιότητας, ο Global Chair της Boston Consulting Group. Ο Ριτς Λέσερ εξηγεί γιατί οι Αμερικανοί δεν επιβραβεύουν την ήπια προσγείωση της οικονομίας τους. Προβλέπει δε ότι μέχρι το τέλος του έτους η Fed θα μειώσει ίσως και δύο φορές τα επιτόκια. Αναφέρεται στους παράγοντες που αποθαρρύνουν τις επενδύσεις στην Ευρώπη και αναλύει τη μεικτή εικόνα των εξελίξεων στην κινεζική οικονομία. Ο υψηλόβαθμος παράγων της BCG απορρίπτει τη θεωρία του πληθωρισμού της απληστίας και εξηγεί γιατί δεν είναι ρεαλιστικός ένας κόσμος που δεν θα κυνηγάει την ανάπτυξη. Αποκαλύπτει επίσης ποιος ήταν ο πραγματικός λόγος που επισκέφθηκε την Αθήνα.
– Η αμερικανική οικονομία πετυχαίνει την ήπια προσγείωση, δηλαδή τη μείωση του πληθωρισμού χωρίς να μεσολαβήσει ύφεση. Οι δημοσκοπήσεις όμως δεν φαίνεται να επιβραβεύουν τη μάλλον θετική αυτή επίδοση. Τι ακριβώς συμβαίνει στις ΗΠΑ;
– Κατ’ αρχάς θα συμφωνήσω με το περίγραμμα που βάζετε με την ερώτηση και μάλιστα θα ήθελα να τονίσω ότι ως BCG ήμασταν από τους λίγους που θεωρούσαμε ότι η ήπια προσγείωση ήταν απολύτως εφικτή. Ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ είναι τώρα λίγο κάτω από το 3% και η ανεργία στο 4%. Ωστόσο, πολλοί Αμερικανοί πράγματι δεν το νιώθουν έτσι, παρά το γεγονός ότι βασικός οδηγός της ανάπτυξης στην αμερικανική οικονομία είναι η κατανάλωση. Υπάρχουν λοιπόν τρία στοιχεία εδώ. Πρώτον, διανύουμε φάση έντονης πολιτικοποίησης. Οι άνθρωποι που δεν στηρίζουν τους Δημοκρατικούς, τα βλέπουν όλα αρνητικά. Εχουν γίνει τα πάντα τόσο πολιτικά στην Αμερική. Δεύτερον, ο πληθωρισμός μειώθηκε μεν από τα υψηλά, αλλά δεν έχει επιστρέψει στο σημείο πριν από την πανδημία. Και ο καταναλωτής έχει μνήμες, δεν ξεχνάει πόσο κόστιζαν τα προϊόντα πριν από λίγα χρόνια. Επομένως, θα χρειαστεί να περάσει ακόμη περισσότερο διάστημα μέτριου πληθωρισμού. Τρίτον, τα επιτόκια είναι ακόμη υψηλά. Οταν θέλεις να αγοράσεις ένα σπίτι ή να βγάλεις μια πιστωτική κάρτα, ο δανεισμός είναι πιο ακριβός και αυτό έχει επιπτώσεις.
– Με την ευκαιρία, πότε θα μειωθούν τα επιτόκια στις ΗΠΑ;
– Για να είμαι ειλικρινής, ήμουν πιο αισιόδοξος σε αυτό το ζήτημα. Θεωρούσα ότι τώρα θα βρισκόμασταν ήδη στις πρώτες μειώσεις επιτοκίων. Ομως, όσο προσεκτική ήταν η Fed πριν αυξήσει τα επιτόκια, τόσο προσεκτική φαίνεται πως είναι και πριν τα μειώσει. Εκτιμώ σε κάθε περίπτωση ότι μέχρι το τέλος του έτους θα έχουμε τουλάχιστον μία μείωση επιτοκίων, ίσως και δύο.
– Η Ευρωζώνη από την πλευρά της δείχνει να ασφυκτιά ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα, φανερώνοντας αδυναμία να προσελκύσει επενδύσεις. Ποιο είναι το πρόβλημα της ευρωπαϊκής οικονομίας;
– Κατ’ αρχάς, θα πρέπει κι εδώ να επισημάνω ότι οι προβλέψεις οι οποίες διατυπώθηκαν μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποδείχθηκαν χειρότερες από την πραγματικότητα. Η Ευρώπη τα πήγε καλύτερα. Ωστόσο, είναι αλήθεια ότι η αναπτυξιακή της τάση βρίσκεται σχεδόν στην προ COVID περίοδο, η οποία ήταν όμως περιορισμένη. Νομίζω ότι είναι ένας συνδυασμός υψηλού ενεργειακού κόστους και ελλιπούς δυναμισμού ως προς την προσαρμογή στη δημιουργική καταστροφή που είναι διεθνώς σε εξέλιξη, με τις τεχνολογίες αιχμής σε πρώτο πλάνο. Και παρότι έχει επιδείξει εξαιρετική ηγεσία στο κλίμα, δεν έχει αφαιρέσει κανονιστικό βάρος από τις επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα να αποθαρρύνει την καινοτομία και την ανάπτυξη.
– Οι τιμές ανεβαίνουν γρήγορα και κατεβαίνουν αργά. Εδώ υπάρχει η θεωρία που ονομάζεται πληθωρισμός της απληστίας και υπονοεί τις τεχνητές ανατιμήσεις από την πλευρά των επιχειρήσεων. Θεωρείτε ότι βιώνουμε μια περίσταση η οποία δικαιολογεί μεγαλύτερη παρέμβαση του κράτους στη λειτουργία της αγοράς;
– Δεν αποδέχομαι τον όρο της απληστίας. Οι επιχειρήσεις πάντα προσπαθούν να τιμολογήσουν με τρόπο που να βελτιστοποιεί την επίδοση. Και το κάνουν αυτό μέσα στο εκάστοτε περιβάλλον. Η μεγέθυνση είναι πάντα μεγέθυνση και το περιθώριο είναι πάντα περιθώριο. Πρόκειται για μια φυσιολογική διαδικασία για τις επιχειρήσεις. Θα ήθελα πάντως να επισημάνω ότι για μια περίοδο τα διεθνή media μιλούσαν διαρκώς περί επικείμενης ανόδου του πληθωρισμού, γεγονός το οποίο θα μπορούσε πιθανότατα να οδηγήσει κάποιες επιχειρήσεις στη διαπίστωση ότι οι καταναλωτές ήταν έτοιμοι να δουν αυξήσεις στις τιμές.
Μέχρι το τέλος του έτους θα έχουμε τουλάχιστον μια μείωση επιτοκίων, ίσως και δύο, από τη Fed.
Σε κάθε περίπτωση, υπήρξαν αληθινά ζητήματα για τις επιχειρήσεις, όπως οι ελλείψεις στις εφοδιαστικές αλυσίδες, οι αυξήσεις μισθών και οι ανατιμήσεις στην ενέργεια. Αυτά ήταν πραγματικά προβλήματα τα οποία δεν έχουν να κάνουν με κάποιο είδος απληστίας. Εξάλλου, αν τραβήξεις τον μοχλό της τιμής πολύ δυνατά, τότε βλάπτεις τη δυνατότητα που έχεις να αναπτύξεις την εταιρεία σου. Βλάπτεις τη δυνατότητα να διατηρήσεις πιστούς πελάτες. Υπήρξαν ελλείψεις προσφοράς οι οποίες τώρα έχουν μετριαστεί. Και οι επιχειρήσεις είναι σήμερα καλύτερες στη διαχείριση των αδυναμιών που εμφανίζουν οι εφοδιαστικές αλυσίδες. Ολοι μάθαμε από τις κρίσεις. Υπάρχουν όμως ακόμη προκλήσεις και δεν νομίζω ότι η κυβερνητική παρέμβαση έχει αποδειχθεί αποτελεσματική ιστορικά.
– Τι αλλάζει τα τελευταία χρόνια στην οικονομία της Κίνας και ποιος είναι ο αντίκτυπος στην παγκόσμια οικονομία;
– Η Κίνα διανύει πλέον μια περίοδο προκλήσεων, η οποία σχετίζεται ιδίως με το real estate και τις υποδομές. Είναι όμως και μια ιδιαίτερα δυναμική οικονομία, η οποία δημιουργεί νέες δυνατότητες. Νομίζω ότι αυτό που βλέπουμε με τα κινεζικά ηλεκτρικά αυτοκίνητα δεν είναι το μοναδικό παράδειγμα. Η Κίνα είναι αντιμέτωπη τώρα με πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα. Θα πρέπει ενδεχομένως να διασφαλιστεί κάποιος βαθμός προστασίας και να δοθεί χρόνος για μετάβαση στις τοπικές βιομηχανίες, όμως η κινεζική αποτελεσματικότητα ασκεί πιέσεις σε όλους να καταστούν πιο αποτελεσματικοί. Κι αυτό είναι υγιές. Από την άλλη, τίθεται το κατά πόσον αυτή η πλεονάζουσα παραγωγικότητα κρύβει άμεσες ή έμμεσες επιδοτήσεις, οι οποίες ωθούν τα κινεζικά αυτοκίνητα κάτω από τα επίπεδα μιας δίκαιης, πλήρως κοστολογημένης τιμής.
– Βλέπουμε μια μετατόπιση του αφηγήματος στην Ευρώπη από την πράσινη μετάβαση στη δίκαιη μετάβαση, καθώς η κλιματική προσαρμογή είναι ακριβή για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Μήπως η ορμή της πράσινης οικονομίας γυρίζει μπούμερανγκ στις κυβερνήσεις;
– Θα πρέπει να είμαστε ρεαλιστές. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο βιομηχανικό μετασχηματισμό από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τουλάχιστον. Ουδείς μπορούσε να γνωρίζει εξαρχής ποιες είναι ακριβώς οι σωστές πολιτικές, τα σωστά κίνητρα και οι σωστές ρυθμίσεις. Είναι τόσο μεγάλο και πρωτόγνωρο το εγχείρημα ώστε αναπόφευκτα θα γίνουν λάθη. Δεν είναι αποτυχία να εφαρμόζεις πολιτικές οι οποίες θα χρειαστούν αλλαγές και προσαρμογές. Αποτυχία είναι να μην κάνεις τίποτα. Σε κάποιες περιπτώσεις θα χρειαστεί να κινηθούμε πιο αργά και σε κάποιες άλλες –ιδανικά– πιο γρήγορα. Για παράδειγμα, ίσως δεν είναι όλοι έτοιμοι για ολική στροφή στα ηλεκτρικά οχήματα. Ισως θα ήταν μια λύση τα υβριδικά οχήματα ως πρώτο βήμα. Και στο τέλος της ημέρας έχει περισσότερο να κάνει με το πώς χρησιμοποιεί το αυτοκίνητο ο καταναλωτής. Ομως θα πρέπει να μείνουμε προσηλωμένοι στον στόχο της μείωσης άνθρακα όσο το δυνατόν πιο γρήγορα.
– Από τη μία αυξάνονται οι ρυθμοί στην ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, από την άλλη συνεχίζονται κανονικά και κόντρα στο πράσινο αφήγημα οι επενδύσεις στα ορυκτά καύσιμα. Κάποιο σχόλιο εδώ;
– Πολύ απλά, δεν θα «τρέξουμε» όσο γρήγορα χρειάζεται τη μετάβαση στο ενεργειακό μείγμα αν δεν βάλουμε τιμή στον άνθρακα. Δεν λέω ότι υπάρχει μια απλοϊκή απάντηση για όλα. Ομως θα πρέπει να είμαστε σε θέση να τιμολογούμε τον άνθρακα. Η Ευρώπη προσπαθεί να κάνει περισσότερα από σχεδόν οποιαδήποτε άλλη περιοχή. Ο Καναδάς κάνει επίσης κάτι παρόμοιο. Αλλά το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου δεν είναι έτοιμο να το πράξει.
Η επομένη των εκλογών στις ΗΠΑ
– Ποιο είναι το καλό και ποιο είναι το κακό σενάριο για το διεθνές οικονομικό κλίμα την επομένη των εκλογών στις ΗΠΑ;
— Εξετάζοντας το διεθνές κλίμα μέσα από τη σχέση των ΗΠΑ με την Κίνα, η οποία είναι μια πολύ σημαντική σχέση, το ένα σενάριο είναι ότι μετά τις εκλογές οι μακροοικονομικές εντάσεις θα συνεχιστούν, αλλά η σχέση των δύο χωρών θα είναι σχετικά σταθερή, υπό την έννοια ότι δεν θα επιδεινωθεί. Το άλλο σενάριο, είτε με Μπάιντεν είτε με Τραμπ –ο οποίος όμως μπορεί να είναι αρκετά απρόβλεπτος και να χρησιμοποιεί αρκετά σκληρή γλώσσα– είναι η επιδείνωση της σχέσης, η οποία θα είναι κακή για τα μακροοικονομικά, την ειρήνη και τη σταθερότητα. Σε μια τέτοια περίπτωση θα βρεθεί σε δύσκολη θέση η Ευρώπη.
Η Ελλάδα έχει πετύχει πολλά, επιστρέφουν οι ξένες επενδύσεις
– Τελευταία έχει αναπτυχθεί μια σχολή οικονομικής σκέψης η οποία προκρίνει τη λογική της αποεπένδυσης. Βασικό επιχείρημα η προστασία του περιβάλλοντος. Πώς θα σας φαινόταν ένας κόσμος που δεν κυνηγάει την ανάπτυξη;
– Νομίζω ότι δεν είναι ρεαλιστικό. Οι άνθρωποι θέλουν να βλέπουν τις ζωές τους να βελτιώνονται. Θέλουν περισσότερες ευκαιρίες για τα παιδιά τους και για τα εγγόνια τους. Δείτε πόσες τεχνολογίες προσφέρουν σήμερα. Αντί να εστιάζουμε στο πώς θα πετύχουμε τις αναγκαίες μεταβάσεις μειώνοντας το επίπεδο ζωής, ας εστιάσουμε στο πώς θα μοχλεύσουμε την τεχνολογία σε περισσότερους ανθρώπους και στο πώς θα αλλάξουμε τα κίνητρα ώστε να ενθαρρύνουμε τις σωστές συμπεριφορές με βάση τις ανάγκες της εποχής μας. Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε και να πετύχουμε τεράστια διαφορά. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι τεράστιες επενδύσεις σε έξυπνες πολιτικές.
– Από τη μια η πράσινη και από την άλλη η ψηφιακή μετάβαση. Ποια είναι η συνταγή για τον μετασχηματισμό των επιχειρήσεων;
– Το πρώτο στοιχείο είναι να αναγνωρίσει κανείς τον βαθμό της αλλαγής που θα χρειαστεί να φέρει στην εταιρεία του. Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι έχουμε ταυτόχρονα δύο αντίρροπες δυνάμεις: μεγάλες αλλαγές και υψηλή αβεβαιότητα. Οι μεγάλες αλλαγές σε ωθούν να είσαι τολμηρός, να αναλαμβάνεις ρίσκα, να οραματίζεσαι και να επενδύεις. Η υψηλή αβεβαιότητα σε ωθεί να είσαι προσεκτικός και συντηρητικός, να κρατάς μετρητά και να μειώνεις το ρίσκο. Συνήθως είχαμε να αντιμετωπίσουμε μόνο τη μία κατάσταση, ανάλογα την περίοδο.
Εναρκτήριο σημείο για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων θα πρέπει να είναι η ενσωμάτωση τεχνητής νοημοσύνης και ψηφιοποίησης.
Σήμερα όμως ζούμε και με τις δύο. Από τη μια, ρευστά γεωπολιτικά και αβέβαια μακροοικονομικά. Από την άλλη, τεχνητή νοημοσύνη, κλιματική μετάβαση και ψηφιοποίηση. Κι έρχονται κι άλλες τεχνολογίες, όπως η κβαντική και η συνθετική βιολογία. Οι καλύτερες εταιρείες βρίσκουν τρόπους να διασφαλίζουν ότι θα είναι ανθεκτικές, χωρίς όμως να το χρησιμοποιούν ως δικαιολογία για να μην είναι τολμηρές. Νομίζω πάντως ότι το εναρκτήριο σημείο θα πρέπει να είναι η ενσωμάτωση τεχνητής νοημοσύνης και ψηφιοποίησης.
– Για ποιον λόγο βρίσκεστε στην Αθήνα και ποιες είναι οι σκέψεις σας για την ελληνική οικονομία;
– Θα πρέπει να παραδεχθώ ότι επισκέπτομαι την Αθήνα επειδή είχαμε 4 αποφοιτήσεις στην οικογένειά μου και θέλαμε να το γιορτάσουμε. Κι έφερα την οικογένεια εδώ που όλοι ήθελαν, η Ελλάδα ήταν στην κορυφή της λίστας. Σήμερα διαπιστώνει κανείς όσα έχει πετύχει η Ελλάδα. Τα τελευταία 5 χρόνια η ελληνική οικονομία έχει αναπτυχθεί σχεδόν όσο η αμερικανική και σχεδόν δύο φορές περισσότερο από την Ευρώπη. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις επιστρέφουν, όπως και ο τουρισμός. Η διάθεση έχει αλλάξει. Θα πρέπει οι Ελληνες πολίτες να αισθανθούν κάποια περηφάνια γι’ αυτό. Διότι δεν είχαν ένα εύκολο σημείο εκκίνησης.
