Οταν πριν από περίπου τρία χρόνια κλιμάκιο με κυβερνητικά στελέχη επισκέφθηκε νησί που αποτελεί μεγάλο τουριστικό προορισμό, βρέθηκε αντιμέτωπο με το εξής παράδοξο: οι τοπικές οργανώσεις ξενοδόχων και εργοδοτών που δραστηριοποιούνται στον κλάδο της εστίασης παραπονούνταν πως δεν βρίσκουν εργαζομένους. Το Εργατικό Κέντρο του νησιού ζητούσε στήριξη προς τους εργαζομένους, με αύξηση του επιδόματος ανεργίας και μείωση των προβλεπόμενων ημερών ασφάλισης, γιατί δεν υπήρχαν δουλειές. Και οι εργασιακοί σύμβουλοι του Κέντρου Προώθησης Απασχόλησης (ΚΠΑ), υπεύθυνοι για το «ματσάρισμα» μεταξύ αναγκών της τοπικής κοινωνίας και των ανέργων του νησιού, έλεγαν πως οι άνεργοι αρνούνταν να πάνε στις δουλειές που τους πρότειναν.
Αυτό που προκάλεσε έκπληξη στους υπουργούς και γενικούς γραμματείας το 2021, πλέον αποτελεί τη νέα πραγματικότητα στην Ελλάδα, μια χώρα που στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στο τουριστικό προϊόν και κατ’ επέκταση στην εποχική απασχόληση.
Τι δείχνουν τα στοιχεία
Ενα γκρίζο τοπίο για την απασχόληση στον τουριστικό και επισιτιστικό κλάδο καταδεικνύουν τα στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία όσο αυξάνονται οι εργαζόμενοι αυξάνονται και τα κενά, το επίδομα ανεργίας κοστίζει περισσότερο στο κράτος από το «όφελος» της ασφάλισης των εργαζομένων, ενώ στο μέλλον θα κληθεί και πάλι το κράτος να στηρίξει το εισόδημα των συνταξιούχων του κλάδου, αφού λίγες μέρες ασφάλισης οδηγούν σε μηδαμινές συντάξεις, οι εργοδότες διαμαρτύρονται πως δεν βρίσκουν εργαζομένους με κατάλληλα και υψηλής εξειδίκευσης προσόντα, ενώ αναζητούν «φθηνές» λύσεις σε τρίτες χώρες, με χαμηλούς μισθούς και σε ορισμένες χαρακτηριστικές περιπτώσεις ανεπίτρεπτες συνθήκες διαμονής, και οι εργαζόμενοι συνδέουν την… τύχη της εργασίας τους με το ύψος του επιδόματος ανεργίας.
Είναι ενδεικτικό ότι παρά τις 60.000 με 80.000 κενές θέσεις εργασίας, η απασχόληση αυξήθηκε μέσα στα τελευταία χρόνια, από 295.676 θέσεις εργασίας το 2011 σε 382.597 το 2023, ήτοι κατά 29%, φθάνοντας το ανώτατο επίπεδο που έχει καταγραφεί στον κλάδο, από την περίοδο των μνημονίων. Οι προσλήψεις αυξήθηκαν επίσης. Ετσι, το 2023 πραγματοποιήθηκαν 1.228.053 προσλήψεις, περισσότερες και από αυτές του 2019 που ήταν 1.192.870. Αντίστοιχα αυξημένες βέβαια ήταν και οι απολύσεις, λόγω της έντονης εποχικότητας που χαρακτηρίζει τις ειδικότητες που σχετίζονται με τον τουρισμό και τον επισιτισμό. Ετσι, υπήρξαν 1.224.667 απολύσεις, έναντι 1.164.183 απολύσεων το 2019. Το ισοζύγιο ήταν θετικό, με 3.386 νέες θέσεις εργασίας.
Η εποχικότητα, το κύριο χαρακτηριστικό της αγοράς εργασίας σε μια χώρα που ο τουρισμός είναι το βασικό της προϊόν, με πρωταγωνιστικό ρόλο στην οικονομική δραστηριότητα, φαίνεται και από το πόσοι λαμβάνουν μετά τη λήξη της τουριστικής σεζόν το τακτικό εποχικό επίδομα ανεργίας από τη ΔΥΠΑ. Σύμφωνα με τα στοιχεία, ενώ το 2009 οι δικαιούχοι ανέρχονταν σε 85.888 άτομα, το 2023 ο αριθμός των δικαιούχων διπλασιάστηκε (+100%) φθάνοντας τα 172.485 άτομα.
Πρόκειται για ένα ακόμη ρεκόρ, που ευνοείται και από το γεγονός ότι για τη λήψη του επιδόματος για 80 ημέρες, απαιτούνται μόλις 100 ημέρες ασφάλισης. Ετσι, για παράδειγμα ένας εποχικός ξενοδοχοϋπάλληλος χωρίς προϋπηρεσία, που αμείβεται με μισθό από 965 έως 1.052 ευρώ μεικτά (χωρίς επιδόματα στολής, διατροφής, διαμονής, γάμου κ.λπ.) αρκεί να δουλέψει 100 ημέρες για να λάβει συνολικά ως επίδομα ανεργίας 1.631,2 ευρώ, έχοντας καταβάλει ως ασφαλιστικές εισφορές από 560 έως 584 ευρώ ο ίδιος και από 900 έως 937 ευρώ ο εργοδότης του. Συνολικά, οι ασφαλιστικές εισφορές ανέρχονται σε 1.460 ευρώ και το επίδομα σε 1.631,2 ευρώ. Κι όπως επισημαίνει η Ε.Ε. στην τελευταία έκθεσή της για την επάρκεια των συντάξεων, οι οποίες θα βαίνουν μειούμενες εάν δεν ληφθούν μέτρα για τους εποχικά εργαζομένους (μαζί με τις γυναίκες και τους υπόλοιπους εργαζομένους με ευέλικτες μορφές εργασίας και λίγες ημέρες ασφάλισης), οι συντάξεις τους θα είναι πολύ κάτω από τα όρια της αξιοπρεπούς διαβίωσης.
Αναλύοντας το φαινόμενο, οι ειδικοί επισημαίνουν την τεράστια αναντιστοιχία μεταξύ των αναγκών της εγχώριας αγοράς εργασίας και του υπάρχοντος εργατικού δυναμικού. Τονίζουν επίσης, ότι πολλές φορές δεν είναι η έλλειψη «ταλέντων» που δημιουργεί το πρόβλημα, αλλά η έλλειψη εξειδικευμένων θέσεων που θα μπορούσαν να απορροφήσουν τα προσόντα του εργατικού δυναμικού και αναδεικνύουν την ανάγκη βελτίωσης των μισθών και των συνθηκών εργασίας, καθώς το τουριστικό επάγγελμα δεν αποτελεί πλέον ελκυστική επιλογή για νέους, που προτιμούν να δουλέψουν για παράδειγμα «ντελίβερι» παρά σερβιτόροι.
Μια βολική επιλογή
Περιγράφουν όμως και τις «γκρίζες» πρακτικές που ακολουθούν εργοδότες και εργαζόμενοι, εκμεταλλευόμενοι το ιδιόμορφο καθεστώς που ισχύει με την ειδική επιδότηση ανεργίας των απασχολούμενων σε επισιτισμό – τουρισμό, κατά τους μήνες που δεν δουλεύουν. Ή για την ακρίβεια, που εμφανίζονται να μη δουλεύουν, καθώς η μαύρη, ανασφάλιστη ή έστω η… γκρίζα υποασφαλισμένη εργασία δεσπόζει στους συγκεκριμένους κλάδους στη χώρα μας. Στην ανάλυση αυτή βέβαια θα πρέπει να προστεθεί και το εξαιρετικά υψηλό μη μισθολογικό κόστος για τους εργοδότες, που καθιστά ευκολότερη την επιλογή της ανασφάλιστης εργασίας, την οποία άλλωστε εμφανίζονται αν όχι να επιζητούν, τουλάχιστον να αποδέχονται οι εργαζόμενοι. Αρκεί να έχουν καλύψει τα απαιτούμενα ένσημα για τη λήψη του εποχικού επιδόματος. Αλλωστε, πολλοί από αυτούς κατά τους χειμερινούς μήνες απασχολούνται σε άλλες εργασίες, είτε δικές τους, π.χ. ως αγρότες, είτε γνωστών, χωρίς ασφάλιση βέβαια, για να μη χάσουν το εποχικό επίδομα.
Για τη λήψη του επιδόματος για 80 ημέρες απαιτούνται μόλις 100 ημέρες ασφάλισης.
Ολοι; Οχι βέβαια. Υπάρχουν και εργαζόμενοι κυρίως σε λιγότερο τουριστικούς προορισμούς, όπου η οικονομική δραστηριότητα «νεκρώνεται» τους χειμερινούς μήνες, με σημαντικά μικρότερη τουριστική σεζόν, όπου μετά βίας συμπληρώνουν τα απαιτούμενα ένσημα κι έχουν πραγματική ανάγκη για το επίδομα όταν στον τόπο τους «δεν κουνιέται τίποτα».
Στην κυβέρνηση εξετάζουν γενικότερα μέτρα αυστηροποίησης της επιδοματικής πολιτικής της ΔΥΠΑ, καθώς θεωρούν πως με την υπάρχουσα δομή τους, κάποια επιδόματα λειτουργούν ως αντικίνητρα για την αναζήτηση εργασίας. Ηδη, σχεδιάζεται η αναμόρφωση της τακτικής επιδότησης ανεργίας, μετά και την εισήγηση – μελέτη του ΟΟΣΑ, και σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, δεν αποκλείεται το τελικό σχέδιο να περιλαμβάνει και το «λίφτινγκ» στο εποχικό επίδομα που εισπράττουν οι χιλιάδες εργαζόμενοι στον τουρισμό τον χειμώνα, μετά τη λήξη της σεζόν. Βέβαια, η νέα αλλαγή στην πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εργασίας ενδέχεται να μεταθέσει για λίγο αργότερα, το φθινόπωρο ή το αργότερο έως τον χειμώνα, τις όποιες παρεμβάσεις, ώστε να βάλει και η νέα υπουργός Εργασίας Νίκη Κεραμέως την προσωπική της πινελιά στις προωθούμενες αλλαγές.
Ερχονται αλλαγές
Πρόσφατα, πάντως, ο επικεφαλής του οικονομικού γραφείου του Πρωθυπουργού Αλέξης Πατέλης μιλώντας στο 1ο Διεθνές Συνέδριο του ΤΜΕΔΕ προανήγγειλε γενικότερα δραστικές αλλαγές στην επιδοματική πολιτική της κυβέρνησης, με τις πρώτες αποφάσεις να αφορούν το επίδομα ανεργίας και το εποχικό επίδομα για τον τουρισμό.
Ο ίδιος χαρακτήρισε «αντικίνητρο» για την είσοδο στην αγορά εργασίας το εποχικό επίδομα που λαμβάνουν οι εργαζόμενοι στον τουρισμό, ενώ όπως περιέγραψε, η μεταρρύθμιση στο ευρύτερο καθεστώς χορήγησης των επιδομάτων θα έχει βασικό άξονα τις σχετικές προτάσεις του ΟΟΣΑ. Πρόκειται για τη μελέτη που παραδόθηκε στο υπουργείο Εργασίας για το τακτικό επίδομα ανεργίας και αναφέρει ότι πρέπει να υπάρχει μεγαλύτερη διασύνδεση του επιδόματος ανεργίας με το ύψος του μισθού και την προϋπηρεσία των δικαιούχων.
Αντίστοιχη διασύνδεση του χρόνου ασφάλισης και των μηνών επιδότησης θα μπορούσε να εφαρμοστεί και για το εποχικό επίδομα, ώστε να μη λειτουργεί η επιδότηση ως αντικίνητρο για εργασία. Αν και δεν έχει υπάρξει σχετική μελέτη για το θέμα, υπάρχουν κυβερνητικά στελέχη που εκτιμούν ότι πρόκειται για ένα μέτρο που θα επιφέρει σημαντική εξισορρόπηση, καθώς θα οδηγήσει σε ένα δικαιότερο σύστημα επιδότησης των εποχικά εργαζομένων στους συγκεκριμένους κλάδους, ενώ δεν αποκλείεται να οδηγήσει και σε περιορισμό της δαπάνης, που βάσει των εκτιμήσεων αγγίζει τα 300 εκατ. ευρώ σε ετήσια βάση.
Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι έπειτα από 6 ή 7 μήνες εργασίας, θα μπορούσε το επίδομα να δίνεται για 4 μήνες. Για 4 ή 3 μήνες εργασίας όμως το επίδομα θα μπορούσε να διαρκέσει 2 ή ακόμη και 1 μήνα. Σε κάθε περίπτωση, ειδική μέριμνα θα πρέπει να ισχύσει για εποχικούς εργαζομένους που κατοικούν σε περιοχές που δεν έχουν μεγάλη τουριστική ανάπτυξη και ιδιαίτερα για κατοίκους που τους χειμερινούς μήνες δεν υπάρχουν ευκαιρίες απασχόλησης για αυτούς στον τόπο τους.
«Δεν ισχύουν οι ίδιες συνθήκες στον Αγιο Ευστράτιο και στα Χανιά», τονίζουν χαρακτηριστικά μιλώντας στην «Κ» παράγοντες της αγοράς, επισημαίνοντας βέβαια ότι δεν είναι πάντα εύκολος ο διαχωρισμός. «Παλιά, με μικρότερη τουριστική ανάπτυξη, ξεσπιτώνονταν ολόκληρα χωριά από τη Βόρεια Ελλάδα προκειμένου να δουλέψουν στα νησιά», σημειώνει ξενοδόχος που δραστηριοποιείται στον χώρο χρόνια. «Πλέον, δεν βλέπουμε εργαζομένους ούτε με…. κιάλια», λέει.
Τι ζητούν οι εργαζόμενοι
Τη δική τους εκτίμηση για το ίδιο γεγονός δίνουν οι εκπρόσωποι των εργαζομένων σε επισιτισμό – τουρισμό, με την Πανελλήνια Ομοσπονδία να ξεκαθαρίζει ότι όχι μόνο δεν πρέπει να μειωθεί ή πολλώ δε μάλλον να κοπεί το εποχικό επίδομα, αλλά πρέπει είτε να αυξηθεί το ποσό, είτε έστω να επιμηκυνθεί ο χρόνος καταβολής του. Πρόκειται για ένα αίτημα χρόνων που αφορά κατά κύριο λόγο την αύξηση της επιδότησης, αλλά και την αναλογικότερη καταβολή της. Στην πράξη, οι εργαζόμενοι ζητούν όσες μέρες εργαστούν το καλοκαίρι, τόσες να επιδοτηθούν τον χειμώνα με μίνιμουμ τους τρεις και πλαφόν τους πέντε μήνες. Με αυτόν τον τρόπο εκτιμούν ότι θα επιτευχθεί ένα μεγάλο χτύπημα στη μαύρη και ανασφάλιστη εργασία, ο ΕΦΚΑ θα δει περισσότερα έσοδα στα ταμεία του και οι εργαζόμενοι θα έχουν για τουλάχιστον δύο μήνες παραπάνω εισόδημα.
Ποιες προϋποθέσεις ισχύουν για να χορηγηθεί το εποχικό επίδομα ανεργίας
Να σημειωθεί ότι για να λάβει ένας εργαζόμενος στον τουρισμό το εποχικό επίδομα ανεργίας τον χειμώνα ισχύουν οι εξής προϋποθέσεις:
Νέοι επιδοτούμενοι που έχουν απασχοληθεί σε επιχειρήσεις που λειτουργούν εποχικά για μία σεζόν:
• Τουλάχιστον 100 ημέρες εργασίας σε επιχειρήσεις που λειτουργούν εποχικά με κρατήσεις υπέρ του κλάδου ανεργίας εντός του 14μήνου πριν από τη λήξη ή τη λύση της εργασιακής σχέσης, χωρίς να υπολογίζονται οι ημέρες των δύο τελευταίων μηνών πριν από τη λήξη ή τη λύση αυτής.
• Ογδόντα ημέρες εξαρτημένης εργασίας σε κάθε έτος κατά τα 2 προηγούμενα έτη πριν από την έναρξη της επιδότησής τους.
Νέοι επιδοτούμενοι που έχουν απασχοληθεί σε επιχειρήσεις που λειτουργούν εποχικά για δύο συνεχόμενες σεζόν:
• Τουλάχιστον 100 ημέρες εργασίας σε επιχειρήσεις που λειτουργούν εποχικά με κρατήσεις υπέρ του κλάδου ανεργίας κατά το τελευταίο 12μηνο πριν από τη λήξη ή λύση της σύμβασης εργασίας τους.
• Ογδόντα ημέρες εξαρτημένης εργασίας σε κάθε έτος κατά τα δύο προηγούμενα έτη πριν από την έναρξη της επιδότησής τους.
Παλαιοί επιδοτούμενοι που έχουν απασχοληθεί σε επιχειρήσεις που λειτουργούν εποχικά για μία σεζόν:
• Τουλάχιστον 100 ημέρες εργασίας σε επιχειρήσεις που λειτουργούν εποχικά με κρατήσεις υπέρ του κλάδου ανεργίας εντός του 14μήνου πριν από τη λήξη ή τη λύση της εργασιακής σχέσης, χωρίς να υπολογίζονται οι ημέρες των δύο τελευταίων μηνών πριν από τη λήξη ή τη λύση αυτής.
Παλαιοί επιδοτούμενοι που έχουν απασχοληθεί σε επιχειρήσεις που λειτουργούν εποχικά για δύο συνεχόμενες σεζόν:
• Τουλάχιστον 100 ημέρες εργασίας σε επιχειρήσεις που λειτουργούν εποχικά με κρατήσεις υπέρ του κλάδου ανεργίας κατά το τελευταίο 12μηνο πριν από τη λήξη ή λύση της σύμβασης εργασίας τους. Η χρονική διάρκεια της επιδότησής τους είναι ογδόντα (80) ημέρες, χωρίς να τίθεται κανένας περιορισμός ως προς τα ημερήσια επιδόματα που έλαβαν κατά την προηγούμενη από την έναρξη της επιδότησης τετραετία στην περίπτωση αυτή.
Αν κατά τη διάρκεια της επιδότησης οι δικαιούχοι χάσουν την ιδιότητα του ανέργου (π.χ. λόγω πρόσληψης, ασθένειας, στράτευσης κ.ο.κ.), η επιδότηση σταματά προσωρινά (αναστέλλεται), ενώ είναι δυνατόν να συνεχιστεί και πάλι υπό πρoϋποθέσεις.
Οι επιδοτούμενοι άνεργοι έχουν συγκεκριμένες υποχρεώσεις, η μη τήρηση των οποίων μπορεί να οδηγήσει σε οριστική διακοπή της επιδότησής τους.
