Με τις αλλαγές που επιφέρει η διείσδυση των ΑΠΕ στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, τίθεται πλέον σοβαρά το ζήτημα της ανταπόκρισης του καταναλωτή σ’ αυτή τη μεγάλη πρόκληση που ακούει στο όνομα Μετάβαση. Είναι προφανές ότι ο τελικός αποδέκτης (και χρήστης) του συνόλου των υπηρεσιών ενέργειας είναι αυτός, προς όφελος του οποίου λειτουργούν οι αγορές και τα δίκτυα, δηλαδή ο καταναλωτής. Είναι ο σημαντικότερος «παίκτης» στις σχετικές αγορές, καθώς οι λειτουργίες τους δεν είναι αυτοσκοπός και σε τελευταία ανάλυση είναι αυτός που πληρώνει το κόστος (και το κέρδος) της παραγωγής και της διακίνησης της ηλεκτρικής ενέργειας.
Δίχως αμφιβολία, η ραγδαία διείσδυση των ΑΠΕ έχει επιφέρει μια επανάσταση στις αγορές ηλεκτρισμού και έχει προκαλέσει μερική (αλλά κρίσιμη) κατάρρευση των ενεργειακών στερεοτύπων, όπως αυτά ήταν γνωστά επί πολλές δεκαετίες. Σε γενικές γραμμές η διείσδυση των ΑΠΕ λειτουργεί προς όφελος του καταναλωτή, αφού εξυπηρετεί τη ζήτηση πρωταρχικά και έτσι εμποδίζει την κατανομή των ακριβών μονάδων που σχηματίζουν την τελική τιμή. Με άλλα λόγια, οι ΑΠΕ επιφέρουν συγκράτηση (έως και μηδενισμό ορισμένες φορές) της τιμής της χονδρεμπορικής αγοράς, με συνακόλουθo τη μείωση τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας στη λιανική. Να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι οι ΑΠΕ ήλθαν για να μείνουν και αποτελούν το κύριο μέσο για την εκπλήρωση της Μετάβασης σε μια εποχή που δεν θα είμαστε εξαρτημένοι από τα ορυκτά καύσιμα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε οικονομικό, περιβαλλοντικό και γεωπολιτικό επίπεδο.
Ωστόσο, φαίνεται ότι η μείωση της ζήτησης τα τελευταία χρόνια, σε αντίθεση με τη μεγάλη προσφορά ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, θέτει πλέον, εκτός των άλλων, ζητήματα μεταβολής της ενεργειακής συμπεριφοράς του καταναλωτή. Επί δεκαετίες η έννοια της εξοικονόμησης ενέργειας ήταν άγνωστη σε μεγάλη μερίδα καταναλωτών. Ο Ελληνας καταναλωτής δεν πτοήθηκε διαχρονικά ούτε από προσαυξήσεις στην περίπτωση υπερκατανάλωσης ούτε και με την οικονομική επιβράβευση σε περίπτωση εξοικονόμησης. Σ’ αυτό έπαιξε ρόλο και η επί πολλά χρόνια χαμηλή τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας και η απουσία εκείνης της ενεργειακής κουλτούρας που θα οδηγούσε στη λήψη ατομικών μέτρων για την εξοικονόμηση.
Η λήξη της πανδημίας και ο ρωσοουκρανικός πόλεμος άλλαξαν υποχρεωτικά την ενεργειακή συμπεριφορά των καταναλωτών.
Η λήξη της πανδημίας και ο ρωσοουκρανικός πόλεμος μετέβαλαν υποχρεωτικά την ενεργειακή συμπεριφορά, με αποτέλεσμα τη μείωση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, που εκτιμάται σε περίπου 13%-15%. Οι λόγοι είναι αρκετοί και δεν μπορεί να αναλυθούν στο παρόν. Η επελθούσα μείωση της ζήτησης σε συνδυασμό με την υπερπροσφορά ενέργειας από ΑΠΕ, υποχρεώνει πλέον την πολιτεία να λάβει τα αναγκαία μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος, που οδηγεί σε περικοπές της ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, ήτοι σε απώλεια πράσινης ενέργειας, δεδομένου ότι η αποθήκευση δεν μπορεί ακόμη να αποδώσει τα προσδοκώμενα. Παράλληλα, προκαλεί και προβληματισμό στους επενδυτές των ΑΠΕ που είχαν πεισθεί ότι οι επενδύσεις τους θα ήταν αποδοτικές και για τον λόγο αυτό προέβησαν στην υλοποίησή τους.
Στο πλαίσιο αυτό, ο καταναλωτής πρέπει να προσαρμοστεί στη νέα ενεργειακή πραγματικότητα, προκειμένου το «εργαλείο» που λέγεται ΑΠΕ να λειτουργήσει για τη δική του οικονομική ωφέλεια. Και επειδή αυτό δεν είναι εφικτό να γίνει από μόνο του, η Πολιτεία, μέσω των αρμοδίων οργάνων της, τόσο σε κεντρικό όσο και σε αποκεντρωμένο επίπεδο, οφείλει να φροντίσει για την ενημέρωση του καταναλωτή, ώστε να αρχίσει να μεταβάλλεται η ενεργειακή του συμπεριφορά. Για παράδειγμα, θα πρέπει να ενημερώσει με κάθε τρόπο σε ποια περίοδο της ημέρας θα κατευθύνεται η αιχμιακή του κατανάλωση, ώστε να ωφελείται από τη συμμετοχή των ΑΠΕ στη χονδρεμπορική αγορά. Επομένως, μια ορθολογική καμπάνια για την ενημέρωση του καταναλωτή στα παραπάνω θέματα είναι απαραίτητη και επειδή θα χρειαστεί πολύ χρόνος γι’ αυτό, θα πρέπει να αρχίσει από τώρα. Αν αυτό δεν συμβεί, ουδείς θα δικαιούται να διερωτάται γιατί οι πολίτες δεν εμπιστεύονται και αμφισβητούν τη Μετάβαση. Γιατί απλώς δεν ενημερώθηκαν για τις ωφέλειες και τα πλεονεκτήματά της.
*Ο κ. Θόδωρος Πανάγος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος και πρώην αντιπρόεδρος της ΡΑΑΕΥ.
