Εδώ και αρκετά χρόνια η Ε.Ε. βρίσκεται αντιμέτωπη με δύο καίριες αναγκαιότητες εξίσου επιτακτικές και με τις εξελίξεις να τις καθιστούν κάθε μέρα όλο και περισσότερο επείγουσες. Εχει έτσι δρομολογήσει την εφαρμογή της μοναδικής πολιτικής με την οποία μπορεί να ανταποκριθεί και στις δύο, αλλά πορεύεται ασθμαίνοντας προς την υλοποίηση των στόχων της. Ο λόγος αφενός για την αναγκαία στροφή στην πράσινη οικονομία, που υπαγορεύει η αδήριτη πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής και αφετέρου για τη στρατηγικής σημασίας ανάγκη απεξάρτησης από τα μέταλλα της Κίνας εν μέσω της οξυνόμενης έντασης στις σχέσεις της με τη δεύτερη οικονομία του κόσμου. Οι δύο στόχοι προϋποθέτουν, μεταξύ άλλων, πως η Γηραιά Ηπειρος θα κατορθώσει να αυξήσει σημαντικά τη δική της παραγωγή σπάνιων γαιών, των 17 μετάλλων, που απαιτούνται για τις σύγχρονες τεχνολογίες και πρωτίστως για την πράσινη μετάβαση. Κι ενώ δεν λείπουν οι ευοίωνες εξελίξεις, όπως η ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων, οι ελλείψεις υποδομών και προϋποθέσεων για την παραγωγή, επεξεργασία και διάθεσή τους προοιωνίζονται καθοριστικές καθυστερήσεις.
Πηγές της βιομηχανίας εκτιμούν ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν θα έχει παρά ελάχιστη εγχώρια παραγωγή σπάνιων μετάλλων μέχρι το 2030.
Πριν από λίγες ημέρες η Νορβηγία ανακοίνωσε ότι ανακάλυψε κοίτασμα σπάνιων γαιών στο έδαφός της και μάλιστα ένα από τα μεγαλύτερα εκτός Κίνας, καθώς η σκανδιναβική χώρα υπολογίζει πως το κοίτασμα περιέχει 8,8 εκατ. μετρικούς τόνους οξειδίων σπάνιων γαιών. Η εταιρεία εξορύξεων Rare Earths Norway, που εντόπισε το κοίτασμα, εκτιμά επίσης πως περιέχει και 1,5 εκατ. μετρικούς τόνους μαγνητών, σπάνιων γαιών του είδους που χρησιμοποιείται στην κατασκευή ηλεκτροκίνητων οχημάτων και ανεμογεννητριών. Εχει άλλωστε προηγηθεί έναν χρόνο νωρίτερα η Σουηδία, που ανακάλυψε στην αρκτική της πλευρά κοίτασμα σπάνιων γαιών, αν και σαφώς μικρότερο του νορβηγικού, καθώς υπολογίζεται ότι περιέχει ένα εκατ. τόνους σπάνιων γαιών. Και την ίδια στιγμή ο όμιλος χημικών Solvay, σημερινός ιδιοκτήτης μονάδας παραγωγής και επεξεργασίας σπάνιων γαιών στη Λα Ροσέλ στις ακτές της Γαλλίας στον Ατλαντικό, θέτει σε εφαρμογή σχέδιο για αύξηση της παραγωγής των στρατηγικής σημασίας μετάλλων. Οπως δηλώνουν οι επικεφαλής του ομίλου, φιλοδοξεί να διαδραματίσει καίριο ρόλο στην απεξάρτηση της Ευρώπης από τα μέταλλα της Κίνας.
Οι πολλά υποσχόμενες ανακαλύψεις συνοδεύονται, όμως, από απαισιόδοξες εκτιμήσεις για τις δυνατότητες της Ε.Ε. να διασφαλίσει σύντομα μια σημαντική παραγωγή σπάνιων γαιών στο εσωτερικό της. Από έρευνα του Reuters μεταξύ βιομηχανιών και επιχειρήσεων προκύπτει πως η Ε.Ε. δεν θα επιτύχει εγκαίρως τους στόχους για εξόρυξη, επεξεργασία και παραγωγή σπάνιων γαιών που έχει στο νομοσχέδιο για τις κρίσιμες πρώτες ύλες. Αιτίες είναι η ανεπάρκεια υποδομών, όπως και το έλλειμμα χρηματοδότησης, η ιδιαιτέρως επιφυλακτική στάση των βιομηχανιών που επωφελούνται από τις φτηνές εισαγωγές κινεζικών σπάνιων γαιών, η αβεβαιότητα για το πώς θα διαμορφωθεί η ζήτηση στο άμεσο μέλλον δεδομένου ότι μειώνονται οι πωλήσεις ηλεκτροκίνητων και, τέλος, οι χαμηλές τιμές των μετάλλων. Σε όλα αυτά προστίθενται οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών σε σχέδια εξορύξεων, που συχνά αναστέλλουν την υλοποίησή τους. Ως εκ τούτου πηγές της βιομηχανίας εκτιμούν ότι η Ε.Ε. δεν θα έχει παρά ελάχιστη εγχώρια παραγωγή σπάνιων γαιών μέχρι το 2030 και θα μπορεί να καλύψει μόλις το 22% της εγχώριας ζήτησης. Θα παραμείνει, εν ολίγοις, σε σημαντικό βαθμό εξαρτημένη από τα μέταλλα της Κίνας και παράλληλα δεν θα επιτυγχάνει τους στόχους της για τον μηδενισμό των εκπομπών καυσαερίων.
Στον αέρα σχέδια για νέα ορυχεία
Στο υπέδαφος της Ευρώπης υπάρχουν άφθονα κοιτάσματα σπάνιων γαιών αλλά δεν υπάρχουν ορυχεία για την εξόρυξή τους και δεν αναμένεται να υπάρξουν στο εγγύς μέλλον ακριβώς εξαιτίας των αντιδράσεων της κοινής γνώμης και των τοπικών κοινωνιών.
Σύμφωνα με ανάλυση του Reuters βάσει στοιχείων της βιομηχανίας, το σημαντικότερο μέρος της παραγωγής στην οποία μπορεί βάσιμα να προσβλέπει η Ε.Ε. για το άμεσο μέλλον και μέχρι το 2030 αναμένεται να προέλθει από την επεξεργασία και ανακύκλωση της μονάδας LKAB στη Σουηδία. Αυτή μπορεί να συνδράμει περίπου κατά το 1% στην κάλυψη της ζήτησης για οξείδια σπάνιων γαιών που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή μαγνητών για την παραγωγή ηλεκτροκίνητων οχημάτων.
Σε εκκρεμότητα για χρόνια η έκδοση αδειών για εξορύξεις σε Σουηδία και Φινλανδία, εξαιτίας των αντιδράσεων της κοινής γνώμης.
Στη Σουηδία, άλλωστε, επί 10 χρόνια παραμένει σε εκκρεμότητα το σχέδιο εξόρυξης σπάνιων γαιών στην περιοχή Νόρα Καρ, που σύμφωνα με εκτιμήσεις της βιομηχανίας θα μπορούσε να καλύψει σημαντικό τμήμα της ζήτησης. Ο λόγος είναι ότι οι Aρχές κωλυσιεργούν στην έκδοση των σχετικών αδειών, ενώ το σχέδιο έχει προκαλέσει εντονότατες αντιδράσεις από οικολόγους και οργανώσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, που διαβλέπουν κίνδυνο μόλυνσης του υδροφόρου ορίζοντα και του πόσιμου νερού της περιοχής.
Στελέχη της εταιρείας Leading Edge Materials, ιδιοκτήτριας του σχεδίου, αναφέρουν πως έχουν υποβάλει νέα αίτηση για άδεια ορυχείου σε νέο και αναθεωρημένο σχέδιο, αλλά δεν υπάρχει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για το πότε θα μπορούσε να αρχίσει η παραγωγή. Τώρα σχεδιάζει να υποβάλει νέα αίτηση για το σχέδιο, χαρακτηρίζοντάς το, όμως, στρατηγικής σημασίας και εντάσσοντάς το στο νομοσχέδιο για τις κρίσιμες πρώτες ύλες. Οπως τονίζει η εταιρεία, στην περίπτωση αυτή θα μπορούσε θεωρητικά να επισπεύσει τις διαδικασίες έγκρισης και να περιορίσει το απαιτούμενο χρονικό διάστημα σε 27 μήνες.
Ενα άλλο σχέδιο εξόρυξης σπάνιων γαιών εντός Ευρώπης είναι στο Σόκλι στη Φινλανδία και η εταιρεία που το προωθεί σχεδιάζει, επίσης, να το χαρακτηρίσει στρατηγικής σημασίας. Καθυστερεί, όμως, καθώς εκκρεμεί η περιβαλλοντική μελέτη με αποτέλεσμα να αναβάλλεται συνεχώς η έκδοση της σχετικής άδειας. Και στο μεταξύ, η υποχώρηση των τιμών των σπάνιων γαιών μπορεί να περιπλέξει περαιτέρω την κατάσταση, καθιστώντας πολλά από τα σχέδια εξορύξεων μη βιώσιμα από οικονομικής απόψεως. Σύμφωνα με τον Ντάαν ντε Γιόνγκε, στέλεχος της συμβουλευτικής Benchmark Mineral Intelligence στο Λονδίνο, «ήδη με τα υφιστάμενα επίπεδα τιμών, τα περισσότερα ορυχεία σπάνιων γαιών δεν είναι κερδοφόρα, γι’ αυτό και θα χρειαστεί στήριξη από τις κυβερνήσεις αλλά και από τις αυτοκινητοβιομηχανίες». Αλλά οι αυτοκινητοβιομηχανίες, για τις οποίες μοναδικό κίνητρο είναι το κέρδος, βλέπουν τις πωλήσεις των ηλεκτροκίνητων οχημάτων να υποχωρούν στην Ευρώπη και μέσα στον Μάιο να έχουν σημειώσει πτώση 9%.
Μπαράζ συμφωνιών της Κομισιόν για κρίσιμες πρώτες ύλες
Ενας από τους λόγους που η Κίνα κατόρθωσε να κατακτήσει ένα παγκόσμιο μονοπώλιο στις σπάνιες γαίες ήταν οι γενναίες επιδοτήσεις που χορηγεί στις επιχειρήσεις της, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να παράγουν στις χαμηλότερες τιμές με αποτέλεσμα να μην μπορεί κανείς να τις ανταγωνιστεί. Εχουν, όμως, σταθεί εξίσου καθοριστικές οι συμφωνίες που έσπευσε να συνάψει η Κίνα με χώρες που η Ευρώπη θεωρεί είτε διεφθαρμένες είτε αναξιόπιστες, όπως το Μάλι, η Βολιβία, το Ζιμπάμπουε και η Ινδονησία, από τις οποίες έχει διασφαλίσει επάρκεια προμηθειών σε σπάνιες γαίες και γενικότερα σε όλες τις πρώτες ύλες.
Εχει υπογράψει συνεργασίες με πολλές χώρες, από τη Νορβηγία, τον Καναδά και την Αργεντινή μέχρι το Κονγκό και τη Ρουάντα.
Η δύσκολη συγκυρία έχει όμως οξύνει τα ανακλαστικά της Ε.Ε. που συνάπτει αντίστοιχες συμφωνίες με πολλές και διάφορες χώρες ανά τον κόσμο για να διασφαλίσει προσφορά σπάνιων γαιών. Στις 5 Απριλίου ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Βάλντις Ντομπρόβσκις, υπέγραψε σχέση συνεργασίας για τις σπάνιες γαίες και τις άλλες στρατηγικής σημασίας πρώτες ύλες με τον υπουργό Επενδύσεων, Βιομηχανίας και Εμπορίου του Ουζμπεκιστάν, Λαζίζ Κουντράτοφ. Ηταν η τελευταία μιας σειράς συμφωνιών που έχει επιτύχει η Ε.Ε. έπειτα από ενορχηστρωμένες διπλωματικές και πολιτικές προσπάθειες της προέδρου της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, και με τις οποίες έχει διασφαλίσει πρόσβαση σε μια σειρά καίριων πρώτων υλών από τις σπάνιες γαίες μέχρι τον χαλκό, το λίθιο και το κοβάλτιο. Εν ολίγοις, σε όσες πρώτες ύλες είναι αναγκαίες για την πράσινη μετάβαση και την καθαρή ενέργεια. Εδώ και τρία χρόνια η Κομισιόν έχει υπογράψει μάλλον αθόρυβα σειρά από μνημόνια συνεργασίας με πιθανούς προμηθευτές της. Αρχικά υπέγραψε συμφωνία με τον Καναδά τον Ιούνιο του 2021 που ήταν και αναμενόμενη εφόσον η Ε.Ε. είχε ήδη υπογράψει τέσσερα χρόνια νωρίτερα συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την Οτάβα.
Τον αμέσως επόμενο μήνα υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με την Ουκρανία, η οποία περίπου επτά μήνες αργότερα βρέθηκε σε εμπόλεμη κατάσταση μετά τη ρωσική εισβολή. Τότε ο επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς, Τιερί Μπρετόν, είχε τονίσει τα μεγάλα αποθέματα πρώτων υλών στρατηγικής σημασίας που βρίσκονται στο υπέδαφος της Ουκρανίας, αλλά και «την ανάγκη να εκσυγχρονιστεί η εξορυκτική της βιομηχανία, αφού βελτιωθεί το νομικό και διοικητικό πλαίσιο για τους ξένους επενδυτές». Εκτοτε, η Κομισιόν έχει επισπεύσει τις προσπάθειές της και έχει συνάψει αντίστοιχες συμφωνίες με αμέτρητες χώρες από τη Νορβηγία, που έχει πλέον αναδειχθεί σε πολύ στενό εταίρο της Ε.Ε., μέχρι την Αργεντινή, το Καζακστάν, τη Χιλή, το Κονγκό, τη Γροιλανδία, τη Ναμίμπια, τη Ζάμπια και τη Ρουάντα.
Η προσπάθεια
Σχολιάζοντας τις προσπάθειες του χημικού ομίλου Solvay να αυξήσει δυναμικά την παραγωγή σπάνιων γαιών εντός της Ευρώπης, η πρόεδρος της μονάδας του ομίλου που παράγει τις σπάνιες γαίες, Αν Νιούτενς, τόνισε πως «θέλουμε να επαναφέρουμε στον χάρτη της Ευρώπης την παραγωγή σπάνιων γαιών για μαγνήτες αλλά δεν είναι εύκολο γιατί πρέπει να χτιστεί βήμα βήμα η αλυσίδα από την εξόρυξή τους μέχρι την παραγωγή μαγνητών».
27
βιομηχανίες μαγνητών σπάνιων γαιών έκλεισαν στην Ευρώπη γύρω στο 1986 εξαιτίας των υψηλών τιμών.
Οι στόχοι
Μετά τις προειδοποιήσεις εμπειρογνωμόνων πως αν η Ε.Ε. δεν επιτύχει τους στόχους που έχει θέσει για τις κρίσιμες πρώτες ύλες, τότε δεν θα επιτύχει ούτε τους στόχους της για τη μείωση και τον σταδιακό μηδενισμό των ρύπων, η εκπρόσωπος της Κομισιόν Τζοάνα Μπερνσέλ υποσχέθηκε πως η Ε.Ε. θα βάλει κυριολεκτικά τα δυνατά της για να προωθήσει σχέδια που διευκολύνουν την επίτευξη των στόχων.
2.000
τόνοι μαγνητών σπάνιων γαιών θα είναι η παραγωγική δυνατότητα μονάδας της Neo Performance Materials στην Εσθονία.
Στην αναμονή
Ο διευθύνων σύμβουλος της μονάδας σπάνιων γαιών Sokli στη Φινλανδία, αναφερόμενος στο σχέδιό της να εξελιχθεί σε στρατηγικής σημασίας μονάδα, υπογράμμισε πως η εν λόγω μονάδα περιμένει ακόμη την περιβαλλοντική μελέτη και την έγκριση των Αρχών και τόνισε πως κατά συνέπεια, «δεν είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε ότι θα έχει πλήρη έγκριση πριν από το 2030».
