Γιατί είναι αναγκαίος ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας και πότε προβλέπετε το «τέλος» των μετρητών; Απαντώντας σε αυτά τα δύο κρίσιμα ερωτήματα, ο Εσγουαρ Πρασάντ, καθηγητής διεθνούς εμπορικής πολιτικής και οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ, εξηγεί στην «Κ» ότι η ψηφιοποίηση των χρηματικών συναλλαγών μεταξύ άλλων θα αναδιαμορφώσει το τραπεζικό περιβάλλον, θα περιορίσει την ιδιωτικότητα των συναλλαγών και θα μειώσει τις παράνομες συναλλαγές.
Συγγραφέας του βιβλίου, «Το μέλλον του χρήματος: Πώς η ψηφιακή επανάσταση μεταμορφώνει τα νομίσματα και το χρηματοπιστωτικό σύστημα» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), ο καθηγητής Πρασάντ δηλώνει στην «Κ» ότι η δημιουργία των «ψηφιακών νομισμάτων κεντρικής τράπεζας (CBDCs)» θα προκαλέσει ανταγωνισμό μεταξύ των τραπεζικών και των ιδιωτικών κρυπτονομισμάτων, πυροδοτώντας την εποχή της δυαδικής ψηφιακής οικονομίας.
– Γιατί ο κόσμος μας χρειάζεται τον ψηφιακό μετασχηματισμό της οικονομίας;
– Ο κόσμος ψηφιοποιείται και το χρήμα δεν αποτελεί εξαίρεση, με τις ψηφιακές πληρωμές να γίνονται γρήγορα ο κανόνας σε όλο τον κόσμο. Σε σύγκριση με τα μετρητά (φυσικό νόμισμα), οι ψηφιακές πληρωμές είναι συνήθως ευκολότερες, ταχύτερες και λιγότερο ευάλωτες σε απώλεια ή κλοπή.
Σε πολλές χώρες με χαμηλό εισόδημα, τα κινητά τηλέφωνα επιτρέπουν πλέον στους καταναλωτές και τους εμπόρους να πραγματοποιούν ηλεκτρονικά πληρωμές και άλλες οικονομικές συναλλαγές και παρέχουν ακόμη και πρόσβαση σε βασικά τραπεζικά προϊόντα και υπηρεσίες για τη διαχείριση αποταμιεύσεων, πιστώσεων και κινδύνων. Αυτό έχει αυξήσει τη «χρηματοπιστωτική ένταξη» σε πολλές χώρες χαμηλού εισοδήματος και μεταξύ νοικοκυριών χαμηλού εισοδήματος ακόμη και σε πλουσιότερες χώρες, τα οποία προηγουμένως είχαν ελάχιστη πρόσβαση ακόμη και σε τέτοιες βασικές χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες.
Ακόμη, οι νέες τεχνολογίες πληρωμών έχουν και άλλα οφέλη. Για παράδειγμα, οι διασυνοριακές πληρωμές γίνονται πολύ φθηνότερες και ταχύτερες. Αυτό είναι καλό για τις επιχειρήσεις που εξάγουν ή εισάγουν αγαθά και ακόμη και για τους οικονομικούς μετανάστες που στέλνουν εμβάσματα πίσω στις χώρες καταγωγής τους.
– Στο βιβλίο σας προβλέπετε ότι οι κεντρικές τράπεζες θα ωθηθούν να αναπτύξουν τα δικά τους κρυπτονομίσματα (CBDCs). Δεδομένου ότι υπάρχουν ήδη δεκάδες ψηφιακά νομίσματα, θα υπάρξει ανταγωνισμός μεταξύ των τραπεζών και των ιδιωτικών κρυπτονομισμάτων;
– Η εμφάνιση των κρυπτονομισμάτων τροφοδοτήθηκε από τη μείωση της εμπιστοσύνης στις κεντρικές και τις εμπορικές τράπεζες, ιδίως μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-2009, και από την επιθυμία ορισμένων ανθρώπων να έχουν ένα σύστημα πληρωμών που να παρακάμπτει όλα αυτά τα παραδοσιακά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.
Αυτό δημιούργησε μία πρόσθετη πρόκληση για τις κεντρικές τράπεζες, οι οποίες ήδη αντιμετωπίζουν την ανησυχία ότι το χρήμα των κεντρικών τραπεζών σε φυσική μορφή –νομίσματα και κέρματα– γίνεται όλο και πιο αναχρονιστική στον σύγχρονο κόσμο. Οι εξελίξεις αυτές έχουν παρακινήσει τις κεντρικές τράπεζες να αρχίσουν να πειραματίζονται ή, στις περιπτώσεις χωρών όπως η Κίνα και η Ινδία, να εκδίδουν ψηφιακές εκδόσεις των χρημάτων τους. Είναι πιθανό ότι εισερχόμαστε σε μια εποχή ανταγωνισμού μεταξύ των ψηφιακών νομισμάτων των κεντρικών τραπεζών και των ιδιωτικών ψηφιακών συστημάτων πληρωμών.
Ωστόσο, τα κρυπτονομίσματα όπως το bitcoin έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά αναποτελεσματικά εργαλεία πληρωμών. Εχουν εξαιρετικά ευμετάβλητη αξία, γεγονός που τα καθιστά αναξιόπιστα μέσα ανταλλαγής για συναλλαγές, και είναι επίσης αρκετά αργά και ακριβά στη χρήση.
– Στην ίδια λογική, το bitcoin έχει ανώτατο όριο 21 εκατομμυρίων νομισμάτων, από την άλλη πλευρά, η τράπεζα θα είναι σε θέση να καθορίσει τον αριθμό των κρυπτονομισμάτων που θα εκδώσει. Επομένως, σε ένα διπλό ψηφιακό τραπεζικό μοντέλο (τραπεζικό και ιδιωτικό), πώς θα καθορίζεται η πληθωριστική αξία των τραπεζικών κρυπτονομισμάτων;
– Το bitcoin δημιουργήθηκε ως μέσο ανταλλαγής που δεν απαιτεί τη χρήση «αξιόπιστων» διαμεσολαβητών, όπως μία τράπεζα ή μία εταιρεία πιστωτικών καρτών, για τη διεκπεραίωση των συναλλαγών. Αν και έχει αποτύχει ως αξιόπιστο μέσο ανταλλαγής, έχει αντίθετα γίνει αυτό που δεν προοριζόταν ποτέ να είναι – ένα κερδοσκοπικό χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο.
Οι οπαδοί του bitcoin φαίνεται να πιστεύουν ότι η σπανιότητά του προσδίδει αξία. Αλλά η σπανιότητα από μόνη της, χωρίς εγγενή σκοπό, είναι μία αμφίβολη πηγή αξίας. Οι κεντρικές τράπεζες, από την άλλη πλευρά, έχουν πίσω τους ένα ολόκληρο θεσμικό πλαίσιο.
Ετσι, η άποψή μου είναι ότι το χρήμα των κεντρικών τραπεζών είναι πιθανό να έχει μεγαλύτερη διάρκεια ως αποθήκη αξίας, ακόμη και αν αυτή διαβρώνεται με την πάροδο του χρόνου από τον πληθωρισμό. Το bitcoin και άλλα τέτοια κρυπτονομίσματα θα παραμείνουν εξαιρετικά ευμετάβλητα και άκρως κερδοσκοπικά χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία.
– Στο σενάριο όπου τα κράτη υιοθετήσουν τα CBDCs, πώς θα επηρεαστεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα και η καθημερινή μας ζωή;
– Η ευρεία χρήση ψηφιακών πληρωμών και η ταχεία μείωση της χρήσης μετρητών είναι ήδη πραγματικότητα στην Κίνα, την Ινδία, τη Σουηδία και στις περισσότερες άλλες χώρες χαμηλού, μεσαίου και υψηλού εισοδήματος. Περιέργως, οι ιδιωτικές ψηφιακές πληρωμές έχουν γίνει τόσο φθηνές, προσιτές και εύκολες στη χρήση που πολλές χώρες οι οποίες εκδίδουν CBDCs διαπιστώνουν ότι υπάρχει μικρή ζήτηση για αυτές.
Μία ανησυχία φαίνεται να είναι ότι τα επίσημα ψηφιακά νομίσματα μπορεί να αποκαλύψουν πληροφορίες σχετικά με τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις που θα προτιμούσαν να μη μοιράζονται με τις κυβερνήσεις. Στην πραγματικότητα, αυτή είναι μια ευρύτερη ανησυχία καθώς απομακρυνόμαστε από τα μετρητά προς τη διενέργεια συναλλαγών μέσω ιδιωτικών ή επίσημων ψηφιακών συστημάτων πληρωμών.
Σε τελική ανάλυση, οτιδήποτε ψηφιακό θα είναι ανιχνεύσιμο, ακόμη και αν οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν κάποιο βαθμό ανωνυμίας τουλάχιστον για συναλλαγές χαμηλής αξίας. Παρ’ όλα αυτά, καμία ψηφιακή πληρωμή δεν θα εξασφαλίσει την ανωνυμία όπως τα μετρητά. Αυτό βέβαια έχει πλεονεκτήματα, καθώς τα μετρητά έχουν συχνά χρησιμοποιηθεί για παράνομες συναλλαγές, όπως η διακίνηση ναρκωτικών και η χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, καθώς και η φοροδιαφυγή.
Επίσης, οι ψηφιακές πληρωμές είναι λιγότερο επιρρεπείς σε τέτοιες παράνομες χρήσεις και αποτελούν μεγάλη ευκολία, αλλά θα μπορούσαν να οδηγήσουν όλους μας στο να χάσουμε τα τελευταία απομεινάρια της οικονομικής μας ιδιωτικότητας. Θα μπορούσαν επίσης να δώσουν στις κυβερνήσεις των αυταρχικών κοινωνιών ένα πρόσθετο μέσο για τον κοινωνικό έλεγχο.
– Πότε προβλέπετε την πλήρη μετάβαση στα κρυπτονομίσματα (στις ΗΠΑ και την Ε.Ε.) και θα σηματοδοτήσει αυτή η μετάβαση το «τέλος» του χρήματος όπως το γνωρίζουμε;
– Το τέλος των μετρητών είναι ήδη μια σχεδόν πραγματικότητα σε πολλές χώρες και σε λίγα χρόνια θα είναι πραγματικότητα σε όλο τον κόσμο. Προχωράμε σε έναν κόσμο όπου οι πληρωμές και άλλες οικονομικές συναλλαγές, τόσο εντός όσο και μεταξύ των χωρών, θα είναι φθηνές και πρακτικά στιγμιαίες. Αυτό θα είναι εξαιρετικά επωφελές όσον αφορά την πρόσβαση, την ευκολία και το κόστος. Αλλά θα είναι επίσης ένας κόσμος στον οποίο ενδέχεται να εκχωρήσουμε το μεγαλύτερο μέρος της ιδιωτικής μας ζωής σε κυβερνήσεις, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και εταιρείες.
Είναι σημαντικό αυτά τα ζητήματα να συζητηθούν σε επίπεδο κοινωνίας και όχι μόνο μεταξύ οικονομολόγων και τεχνοκρατών, ώστε να τεθούν στη θέση τους προστατευτικές μπάρες που θα αποτρέψουν τις κυβερνήσεις και τις εταιρείες από το να παρεμβαίνουν ακόμη περισσότερο στη ζωή μας.
