Σύμφωνα με την παράδοση πια, μετά από κάθε κύκλο ευρωπαϊκών εκλογών το ινστιτούτο Bruegel δημοσιεύει μια σειρά εκθέσεων προς τη νέα ηγεσία που θα αναλάβει καθήκοντα στις Βρυξέλλες. Μόλις δημοσιεύσαμε την πρώτη έκθεση προς τους τρεις προέδρους, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Ε.Ε.) και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το μήνυμά μας είναι ότι η Ε.Ε. θα πρέπει να ξεπεράσει τις διαιρέσεις της για να αντιμετωπίσει τις πολλαπλές απειλές που αντιμετωπίζει τώρα και θα αντιμετωπίσει στο μέλλον.
Τα τελευταία πέντε χρόνια η Ευρωπαϊκή Ενωση κατάφερε να ξεπεράσει μια σειρά σημαντικών κλυδωνισμών, συμπεριλαμβανομένης της πανδημίας και της εκτίναξης των τιμών της ενέργειας το 2022. Η αντιμετώπισή τους ήταν χωρίς αμφιβολία εντυπωσιακή, συμπεριλαμβανομένου του άνευ προηγουμένου δανεισμού της Ε.Ε. για τη χρηματοδότηση του προγράμματος οικονομικής ανάκαμψης (NextGenerationEU) και της συντονισμένης μείωσης της ζήτησης ενέργειας. Ως απάντηση στη ρωσική επιθετικότητα, η Ε.Ε. έχει επιβάλει κυρώσεις, για πρώτη φορά. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτές οι κρίσεις έχουν αφήσει την Ε.Ε. πιο αδύναμη κι ευάλωτη.
Η ύφεση που προκάλεσε η πανδημία και τα μέτρα ενεργειακής στήριξης έχουν συμπιέσει τους δημοσιονομικούς πόρους. Οι υψηλότερες τιμές της ενέργειας εξακολουθούν να υφίστανται και η βιομηχανική ανταγωνιστικότητα της Ε.Ε. έχει διαβρωθεί. Το χάσμα παραγωγικότητας και κατά κεφαλήν εισοδήματος με τις Ηνωμένες Πολιτείες έχει διευρυνθεί. Η στρατιωτική κατάσταση στην Ουκρανία παραμένει επισφαλής. Η Κίνα έχει γίνει πιο αυταρχική και πιο επιθετική. Η στροφή των ΗΠΑ προς τον προστατευτισμό έχει εδραιωθεί. Η διάθεση για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής μειώνεται.
Παραμένουν έτσι σημαντικές προκλήσεις μπροστά μας. Η Ε.Ε. θα πρέπει να συνεχίσει να στηρίζει την Ουκρανία πολεμικά και οικονομικά. Θα πρέπει όμως να προωθήσει παράλληλα την αναζωογόνηση της δικής της ανάπτυξης, την επίτευξη των κλιματικών στόχων για το 2030 και την προετοιμασία του εδάφους για την επίτευξη των στόχων για το 2040, καθώς και την εξασφάλιση ταχύτερων μειώσεων των εκπομπών πέραν των συνόρων της. Η κοινωνική συνοχή πρέπει να αποκατασταθεί για να αποτραπούν οι απειλές κατά του μοντέλου της Ε.Ε. και πρέπει να γίνουν περισσότερα για τη βελτίωση της εξωτερικής μας ασφάλειας.
Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων συνεπάγεται πολλούς και δύσκολους συμβιβασμούς. Κατ’ αρχάς, τα πάντα κοστίζουν χρήματα. Η Ε.Ε. έχει τεράστια επενδυτικά κενά, της τάξης των 500 δισ. ευρώ ετησίως. Αλλά οι πόροι είναι περιορισμένοι για τις περισσότερες χώρες και η άντληση πόρων από κοινού σε ευρωπαϊκό επίπεδο παραμένει θέμα δύσκολο και διχαστικό. Γιατί αδυνατούμε να προσδιορίσουμε αυτά που έχουν τη μεγαλύτερη στρατηγική σημασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο και να τα εφαρμόσουμε από κοινού;
Η επιτάχυνση της απαλλαγής από τις εκπομπές άνθρακα θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Η υψηλότερη και ευρύτερη τιμολόγηση του άνθρακα θα επιβαρύνει περαιτέρω την κοινωνική συνοχή και θα ενισχύσει την πόλωση γύρω από τη δράση για το κλίμα. Πώς μπορούμε να επιταχύνουμε τις προσπάθειές μας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, διασφαλίζοντας τον δίκαιο διαμερισμό του βάρους που αυτή υφίσταται;
Η Ε.Ε. θα πρέπει να ξεπεράσει τις διαιρέσεις της για να αντιμετωπίσει τις πολλαπλές απειλές που αντιμετωπίζει τώρα και θα αντιμε- τωπίσει στο μέλλον.
Η βελτίωση της οικονομικής ασφάλειας της Ε.Ε. και η επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης ενδέχεται να απαιτούν μεγαλύτερη προσφυγή στη βιομηχανική και εμπορική πολιτική από ό,τι στο παρελθόν. Ωστόσο, μια βεβιασμένη προσέγγιση που προωθεί τον προστατευτισμό και ενδεχομένως υιοθετεί μια εχθρική στάση απέναντι στην Κίνα θα πλήξει την ανάπτυξη της Ε.Ε. και θα καταστήσει δυσκολότερη τη διεθνή δράση για το κλίμα. Ποια είναι η χρυσή τομή που θα προστατεύει μεν τα συμφέροντά μας, χωρίς όμως να μας κάνει να καταφεύγουμε στον προστατευτισμό;
Η ενίσχυση της ασφάλειας και η συνέχιση της στήριξης της Ουκρανίας απαιτούν μεγαλύτερο συντονισμό της εξωτερικής και της αμυντικής πολιτικής, οι οποίες ήταν ανέκαθεν ιερές εθνικές πολιτικές. Πόσο πρόθυμες είναι οι χώρες να μειώσουν τους βαθμούς ελευθερίας λήψης αποφάσεων σε θέματα εθνικής ασφάλειας προκειμένου να γίνουν πιο αποτελεσματικές σε αμυντικό επίπεδο; Για την Ελλάδα έχει μεγάλη σημασία να παίξει ενεργό ρόλο στην εύρεση αυτού του συμβιβασμού.
Στην έκθεσή μας κάνουμε 12 συστάσεις σχετικά με τον τρόπο προώθησης τριών στόχων κατά την επόμενη πενταετία: προώθηση της ανάπτυξης και ενίσχυση της συνοχής στην Ε.Ε., διαφύλαξη της Πράσινης Συμφωνίας και επέκταση της παγκόσμιας εμβέλειάς της, ενίσχυση της οικονομικής και μη ασφάλειας της Ε.Ε.
Η Ε.Ε. πρέπει να μεταρρυθμίσει τον τρόπο με τον οποίο κυβερνάται, ώστε να γίνει πιο ευέλικτη και να διασφαλίσει την ανθεκτικότητά της σε ένα ολοένα και πιο εχθρικό παγκόσμιο περιβάλλον. Καλούμε τη νέα ηγεσία να μην αποφύγει τις δύσκολες συζητήσεις και να είναι ρεαλιστική στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η ολοκλήρωση της Ε.Ε. Η εκ των έσω μεταρρύθμιση πρέπει να αποτελεί μέρος της αντιμετώπισης των μεγάλων προκλήσεων που θα αντιμετωπίσουμε τα επόμενα πέντε χρόνια.
Ολόκληρη η έκθεση στην ιστοσελίδα του ινστιτούτου Bruegel (Overcome divisions and confront threats: Memo to the Presidents of the European Commission, Council and Parliament / 3 Ιουλίου 2024).
*Η κ. Μαρία Δεμερτζή είναι ανώτατη ερευνήτρια στο ινστιτούτο Bruegel και καθηγήτρια στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας.
