Διαχρονικά πόλοι έλξης για όποιον αναζητάει επαγγελματικές ή επιχειρηματικές ευκαιρίες ή απλώς μια καλή ποιότητα ζωής με εύκολη πρόσβαση στο εμπόριο, σε ιατρικές υπηρεσίες, σε πολιτισμικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες, οι πόλεις της Ευρώπης, πρωτεύουσες ή απλώς αστικά κέντρα, γίνονται όλο και πιο απρόσιτες, αν όχι εχθρικές, για ολοένα και περισσότερους ανθρώπους.
Εδώ και μερικά χρόνια τείνουν να διώξουν πολλούς από όσους μεγάλωσαν σε αυτές και δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν το υψηλό κόστος της στέγης, είτε αυτό αφορά την αγορά κατοικίας είτε τα δυσθεώρητα πλέον ενοίκια των διαμερισμάτων. Οι τιμές σε κατοικίες και διαμερίσματα στα αστικά κέντρα της Ευρώπης έχουν αυξηθεί σε εξωπραγματικά επίπεδα, συχνά εξαιτίας της παρουσίας αλλοδαπών ή ξένων επιχειρήσεων και αδρά αμειβόμενων στελεχών.
Από τους καθοριστικούς παράγοντες στην εκτόξευση των τιμών των κατοικιών είναι οι επενδύσεις ξένων επιχειρήσεων, διεθνών επενδυτών, κυρίως από τις ΗΠΑ αλλά και από χώρες της Ασίας, που βλέπουν τις ευρωπαϊκές αγορές ακινήτων ως ασφαλείς και προσοδοφόρες επενδύσεις. Οι μαζικές αγορές από αυτούς τους επενδυτές έχουν μειώσει την προσφορά στέγης, οδηγώντας τις τιμές των κατοικιών στα ύψη.
Την τελευταία δεκαπενταετία το πρόβλημα έχει άλλωστε φέρει στα άκρα ο τουρισμός, καθώς στο κέντρο των ευρωπαϊκών μητροπόλεων οι κατοικίες σε ολόκληρες συνοικίες προσφέρονται στη διάθεση των τουριστών μέσα από πλατφόρμες για βραχυχρόνιες ενοικιάσεις, με αποτέλεσμα μια συντριπτική έλλειψη στέγης για τους κατοίκους. Και τα τελευταία πέντε χρόνια την κατάσταση έχει περιπλέξει η πανδημία, καθιερώνοντας πλέον ανεπιστρεπτί την τηλεργασία και δημιουργώντας την άλλοτε αδιανόητη κατηγορία των λεγόμενων «ψηφιακών νομάδων», των ανθρώπων που εργάζονται σε μεγάλη απόσταση από την εργασία τους και συχνά έχουν την οικονομική δυνατότητα να διαλέξουν τον τόπο της διαμονής τους εις βάρος όσων δεν έχουν αντίστοιχη οικονομική άνεση.
Περίπου 20 εκατ. άνθρωποι στη Γηραιά Ηπειρο αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα στέγασης, ενώ περίπου 1 εκατ. είναι άστεγοι.
Η συνισταμένη όλων αυτών είναι μια άνευ προηγουμένου στεγαστική κρίση με διαστάσεις πανδημίας από το Αμστερνταμ, τη Χάγη και το Βερολίνο μέχρι τη Λισσαβώνα, τη Μαδρίτη και την Αθήνα και με τη Eurostat να υπολογίζει ότι κάπου 20 εκατ. άνθρωποι στην Ευρώπη αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα στέγασης ή και έλλειψη στέγης και την Ομοσπονδία Εθνικών Οργανώσεων για τους Αστέγους (FEANTSA) να αναφέρει ότι περίπου 1 εκατ. άνθρωποι στην Ευρώπη είναι άστεγοι. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επισημάνει ότι την τελευταία δεκαετία ο αριθμός των αστέγων έχει αυξηθεί σημαντικά σε όλη την Ευρώπη. Ως άστεγοι δεν νοούνται μόνον όσοι ζουν στους δρόμους, αλλά και όσοι φιλοξενούνται προσωρινά σε δομές ή ακόμη και σε σπίτια συγγενών, ενώ ένας διευρυμένος ορισμός περιλαμβάνει και όσους αναγκάζονται να ζουν σε υποβαθμισμένες συνθήκες όσον αφορά την ύδρευση, τη θέρμανση ή την ηλεκτροδότηση της στέγης.
Και την έκταση του προβλήματος συγκαλύπτει συχνά το γεγονός ότι σε πολλές χώρες, ιδιαιτέρως στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, πολλοί νέοι άνθρωποι αναγκάζονται να παραμένουν στις εστίες των γονιών τους και δεν εμφανίζονται, έτσι, στα στατιστικά στοιχεία.
Αυξάνονται οι άστεγοι στις πόλεις
Οξύτατο πρόβλημα στεγαστικής κρίσης αντιμετωπίζει η Ισπανία, καθώς σύμφωνα με επίσημα στοιχεία ο αριθμός των αστέγων έχει αυξηθεί κατά 24% μέσα στα τελευταία 12 χρόνια. Σχετική έκθεση της Τράπεζας της Ισπανίας αναφέρει επίσης ότι περίπου το 45% των ενοικιαστών κινδυνεύει από κοινωνικό αποκλεισμό και φτώχεια. Η χώρα της Ιβηρικής σκιαγραφεί, άλλωστε, και τη διαπίστωση της Κομισιόν ότι σε πολλές χώρες η έκταση του προβλήματος δεν φαίνεται στα στατιστικά στοιχεία, καθώς πολλοί νέοι αναγκάζονται να ζουν με τους γονείς τους. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Κομισιόν, πάνω από το 60% των νέων Ισπανών από 18 έως 34 ετών παραμένουν στην οικογενειακή εστία των γονιών τους, ενώ από το 2008 έως το 2022 έχει αυξηθεί δραματικά το αντίστοιχο ποσοστό σε μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες. Η Τράπεζα της Ισπανίας εκτιμά πως για να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα θα χρειαστούν 1,5 εκατ. καινούργια σπίτια, ενώ στους καταλόγους των κοινωνικών υπηρεσιών είναι καταγεγραμμένα περίπου 48.000 άτομα υποψήφια για κάποιου είδους «κοινωνική στέγη».
Οι αριθμοί σοκάρουν, πάντως. Στην Ισπανία ο αριθμός των αστέγων υπερβαίνει πλέον τα 28.500 άτομα, αλλά στη Γερμανία, τη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης, τα επίσημα στοιχεία φέρουν τον αριθμό των αστέγων να ανέρχεται σε πάνω από 262.640 άτομα. Την ίδια στιγμή στην Ιρλανδία, όπου η στεγαστική κρίση έχει αποτελέσει μείζον πολιτικό ζήτημα, ο αριθμός των αστέγων και όσων αντιμετωπίζουν άμεσο κίνδυνο να βρεθούν άστεγοι υπολογίζεται σε 11.630 άτομα. Στο Δουβλίνο νέοι εργαζόμενοι σε επιχειρήσεις δεν βρίσκουν προσιτή στέγη και ορισμένοι έφτασαν στο σημείο να αποδίδουν στη στεγαστική κρίση ακόμη και την αιμορραγία εγκεφάλων που έχει γνωρίσει η χώρα τα τελευταία χρόνια. Μέσα στην τελευταία διετία σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις των χωρών της Ε.Ε. έχουν δεσμευθεί να αντιμετωπίσουν το ζήτημα της στεγαστικής κρίσης γενικότερα και των αστέγων ειδικότερα, αλλά μέχρι στιγμής τα στοιχεία της Ομοσπονδίας Εθνικών Οργανώσεων για τους αστέγους (FEANTSA) εμφανίζουν επιδείνωση της κατάστασης, με εξαιρέσεις μόνον τη Δανία και την Ολλανδία που σημειώνουν πρόοδο. Η Δανία, η χώρα στην οποία ο αριθμός των αστέγων μειώθηκε κατά 10% στο διάστημα από το 2019 έως το 2022, μπορεί σύμφωνα με τους ειδικούς να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση. Ενώσεις οργανώσεων κατά της στεγαστικής κρίσης έχουν συντάξει από κοινού έκθεση με τίτλο «Επιθεώρηση του Αποκλεισμού Στέγης στην Ευρώπη» και αποδίδουν την επιτυχία της Δανίας στο γεγονός ότι αντί για την πολιτική των καταφυγίων και των κέντρων αστέγων, προτίμησε μια ενεργή πολιτική προσφοράς κατοικιών.
Σε υποβαθμισμένες κατοικίες ζει το 20% των Γάλλων
Αν κάποιοι κάτοικοι του Λονδίνου ή του Παρισιού αναγκάζονται να απομακρυνθούν από την πόλη στην οποία μεγάλωσαν επειδή δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στο κόστος της στέγης, κάποιοι άλλοι κάτοικοι ευρωπαϊκών πόλεων επιμένουν να παραμείνουν, έστω και σε συνθήκες ποιοτικής υποβάθμισης της διαβίωσής τους. Διεξάγοντας έρευνα σχετική με την ποιότητα της στέγης, η Ενωση εθνικών οργανώσεων για τους αστέγους (FEANTSA) διαπίστωσε πως σημαντικός αριθμός ανθρώπων σε Βρετανία, Γαλλία, Βουλγαρία και Ουγγαρία ζει σε χώρους χαμηλών προδιαγραφών, έως και ακατάλληλους για κατοικίες. Κάλεσε μάλιστα τις χώρες της Ε.Ε. να καταγράψουν και να ενδιαφερθούν για τον μεγάλο αριθμό ανθρώπων που ζουν σε ερειπωμένα σπίτια με υγρασία ή χωρίς τον απαιτούμενο εξοπλισμό υγιεινής ή υπερβολικά πολλά άτομα σε μικρό χώρο και επισήμανε πως αυτό αποτελεί «μια καθημερινή πραγματικότητα για εκατομμύρια ανθρώπους».
Σε σπίτια με υγρασία ή χωρίς τον απαιτούμενο εξοπλισμό υγιεινής εκατομμύρια Ευρωπαίοι.
Η εν λόγω οργάνωση διαπίστωσε ειδικότερα το ιδιαίτερο πρόβλημα της Ουγγαρίας, που χαρακτηρίζεται από μεγάλο αριθμό κατοικιών με χαμηλές προδιαγραφές, ενώ στη Βουλγαρία μία στις οκτώ οικογένειες στεγάζεται σε κάποιου είδους κατοικία που δεν διαθέτει εσωτερική τουαλέτα. Και αντίθετα με ό,τι θα νόμιζε κανείς, οι υποβαθμισμένες κατοικίες δεν αποτελούν προνόμιο των χωρών της ανατολικής Ευρώπης, αλλά βρίσκονται σε αφθονία και στις πλέον φημισμένες μητροπόλεις της δυτικής Ευρώπης. Διαπιστώθηκε συγκεκριμένα πως το 2020 σχεδόν το 20% του πληθυσμού της Γαλλίας ζούσε σε συνθήκες ακατάλληλες για διαβίωση, ενώ σχεδόν το 25% όσων νοικιάζουν σπίτια στη Βρετανία ανήκει ουσιαστικά στην ίδια κατηγορία της παραμονής σε υποβαθμισμένες συνθήκες.
Στην έρευνά της η FEANTSA διαπίστωσε παράλληλα, πάντως, πως η ύπαρξη τόσων υποβαθμισμένων κατοικιών στην καρδιά της δυτικής Ευρώπης δεν οφείλεται πάντα στην αμέλεια των δημοτικών αρχών ή των ασυνείδητων ιδιοκτητών που εκμεταλλεύονται ακίνητα χωρίς να ενδιαφέρονται για τη συντήρησή τους. Οπως τονίζει στη σχετική έκθεσή της, «οι ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης συχνά είναι πρόβλημα και των ίδιων των ιδιοκτητών, που μένουν μέσα στις υποβαθμισμένες κατοικίες επειδή δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να τις ανακαινίσουν ή να τις συντηρήσουν». Επόμενο είναι το ζήτημα της στέγης να βρίσκεται ανάμεσα στις πρώτες προτεραιότητες πολλών Ευρωπαίων και ειδικότερα των νέων. Σύμφωνα με μελέτη του Ευρωβαρόμετρου από το 2022, πάνω από 20% των νέων Ευρωπαίων ηλικίας 25 έως 34 ετών αναφέρουν το πρόβλημα της στέγης ως μια από τις δύο μεγαλύτερες έγνοιες τους. Το αντίστοιχο ποσοστό εκτοξεύεται στο 40% όταν ο λόγος έρχεται στην Ιρλανδία.
Ολα αυξάνονται
Ο Πορτογάλος ευρωβουλευτής Πέδρο Μάρκες τόνισε προσφάτως για τη στεγαστική κρίση πως «δεν πρόκειται για ένα φαινόμενο σε μία ή δύο πόλεις, σε μία ή δύο χώρες της Ευρώπης, αλλά ουσιαστικά όπου υπάρχει μια πόλη με σημαντική συγκέντρωση ανθρώπων το κόστος της στέγης έχει αυξηθεί, οι τιμές των κατοικιών έχουν αυξηθεί και ξαφνικά αυξάνονται και τα επιτόκια και ο κόσμος υποφέρει».
1 εκατ.
άτομα υπολογίζεται πως είναι οι άστεγοι στην Ευρώπη
Το πρόβλημα
Η Σόρτσα Εντουαρντς, γενική γραμματέας της οργάνωσης Housing Europe που εκπροσωπεί δημόσιες και κοινοπρακτικές δομές παροχής στέγης, καθώς και κοινωνικές οργανώσεις για την παροχή στέγης, επισήμανε προ ημερών πως «μεγάλο μέρος του προβλήματος είναι το γεγονός ότι οι πολιτικοί έχουν αμελήσει τη στεγαστική πολιτική από τη δεκαετία του 1990, καθώς η στέγαση αντιμετωπίστηκε σαν ένας τομέας που θα αυτορρυθμιζόταν».
10%
μειώθηκαν στη Δανία οι άστεγοι το διάστημα 2019-2022.
«Καμπανάκι»
Ο επικεφαλής της FEANTSA, της Ομοσπονδίας Εθνικών Οργανώσεων για τους αστέγους, επισήμανε προσφάτως πως «οι περισσότερες κυβερνήσεις στην Ευρώπη εξακολουθούν να αδιαφορούν για τους αστέγους, απογοητεύουν την κοινή γνώμη και σπαταλούν πόρους σε ατελέσφορες προσπάθειες διαχείρισης του προβλήματος».
