Το «κρυφό χρέος» της Κίνας αποτέλεσε επί δεκαετίες κινητήριο μοχλό για την ανάπτυξη του Κόκκινου Δράκου, ωστόσο πλέον απειλεί το ίδιο το μέλλον της χώρας. Στις αρχές του 2019 οι τοπικοί αξιωματούχοι στην πόλη Λιουζού ήταν αισιόδοξοι: Η οικονομία ευημερούσε, μια νέα βιομηχανική περιοχή ολοκληρωνόταν και ένα νέο σιδηροδρομικό δίκτυο βρισκόταν στα σκαριά. «Τα επιτεύγματα του περασμένου έτους δεν σημειώθηκαν εύκολα», έλεγε ο τότε δήμαρχος Γου Γουέι χωρίς καμία αναφορά στον κρυφό άσο στο μανίκι, που έχει μετατραπεί σήμερα σε μπούμερανγκ για το Πεκίνο. Για χρόνια, η Λιουζού όπως και άλλες κινεζικές πόλεις συγκέντρωναν τρισ. δολάρια σε χρέη –εκτός βιβλίων– για έργα οικονομικής ανάπτυξης.
Σήμερα, τα εργοτάξια, οι ημιτελείς αυτοκινητόδρομοι και τα εγκαταλελειμμένα αξιοθέατα κάνουν μεγάλο μέρος αυτής της ανάπτυξης που τροφοδοτείται από το χρέος να φαίνεται απατηλό και υποδηλώνουν ότι το μέλλον της Κίνας δεν είναι καθόλου εξασφαλισμένο. Η πόλη στη νότια περιοχή του Γκουανγκσί χρεώθηκε με δισ. δολάρια για μια νέα βιομηχανική περιοχή, όπου ένας κρατικός χρηματοδοτικός όμιλος απέκτησε γη και άνοιξε ξενοδοχεία και ένα πάρκο ψυχαγωγίας. Πλέον πολλές εκτάσεις γης που αγοράστηκαν μένουν αναξιοποίητες και πολλοί δρόμοι φαίνονται σχεδόν έρημοι.
Στο επίκεντρο του χάους βρίσκονται τα σύνθετα κρατικά οχήματα χρηματοδότησης που δανείζονταν για λογαριασμό των τοπικών κυβερνήσεων, συχνά για αναπτυξιακά έργα με μικρές οικονομικές αποδόσεις. Η κρίση στην αγορά ακινήτων της Κίνας την τελευταία τριετία σήμαινε ότι οι τοπικές κυβερνήσεις δεν μπορούσαν πλέον να βασίζονται σε πωλήσεις γης σε κατασκευαστές ακινήτων, μια σημαντική πηγή εσόδων.
Οι οικονομολόγοι εκτιμούν ότι το μέγεθος του χρέους της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι μεταξύ 7 και 11 τρισ. δολαρίων, περίπου διπλάσιο από το χρέος της κεντρικής κυβέρνησης της Κίνας. Το συνολικό ποσό δεν είναι γνωστό –πιθανότατα ούτε για το Πεκίνο, λένε τραπεζίτες και οικονομολόγοι– λόγω της αδιαφάνειας που περιβάλλει τις οικονομικές ρυθμίσεις που επέτρεψαν τη διόγκωση του χρέους. Υπολογίζεται ότι 800 δισ. δολάρια βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο χρεοκοπίας και αν τα χρηματοδοτικά οχήματα δεν μπορέσουν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, το Πεκίνο θα κληθεί να λάβει δύσκολες αποφάσεις, προεξοφλούν οι οικονομολόγοι.
Υπολογίζεται ότι 800 δισ. δολάρια βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο χρεοκοπίας και αν τα χρηματοδοτικά οχήματα δεν μπορέσουν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, το Πεκίνο θα κληθεί να λάβει δύσκολες αποφάσεις.
Είτε θα κληθεί να πληρώσει για προγράμματα διάσωσης, κάτι που μπορεί να δημιουργήσει μεγαλύτερο πρόβλημα ενθαρρύνοντας τον ακατάλληλο δανεισμό. Είτε θα επιτρέψει σε αφερέγγυα οχήματα χρηματοδότησης να αυξηθούν, εκθέτοντας τις κινεζικές τράπεζες σε σοβαρές απώλειες και δυνητικά υποκινώντας μια πιστωτική κρίση που θα υπονομεύσει περαιτέρω την οικονομική ανάπτυξη.
Η κινεζική ηγεσία επρόκειτο να θίξει το θέμα της διαφαινόμενης απειλής σε μια σύνοδο κορυφής που ξεκίνησε χθες (15/7) και θα χαράξει πορεία για την οικονομία της Κίνας. Αυτό που θεωρείται ξεκάθαρο είναι ότι όλο αυτό το συσσωρευμένο χρέος εμποδίζει μεταξύ άλλων την Κίνα να κάνει περισσότερα για να τονώσει την οικονομία της. Η ετήσια ανάπτυξη επιβραδύνθηκε στο 5,2% πέρυσι από 7,8% την προηγούμενη δεκαετία.
Προς το παρόν, οι τοπικοί αξιωματούχοι γίνονται αποδιοπομπαίοι τράγοι. Ο κυβερνήτης της Λιουζού αποπέμφθηκε τον Νοέμβριο κατηγορούμενος για κατάχρηση εξουσίας και άλλα εγκλήματα, με τους υπευθύνους του Κομμουνιστικού Κόμματος να καταγγέλλουν ότι προσέφυγε σε σπάταλα «προγράμματα πολιτικής ματαιοδοξίας». Την ίδια στιγμή, οι οίκοι αξιολόγησης Moody’s και Fitch μείωσαν την προοπτική τους για την πιστοληπτική ικανότητα της Κίνας σε αρνητική από σταθερή κυρίως λόγω των αμφιβολιών ότι οι τοπικές κυβερνήσεις μπορούν να εξυπηρετήσουν το χρέος τους. «Η ώρα του απολογισμού έφτασε», λέει ο Βίκτορ Σιχ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο, ο οποίος ερευνά το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Κίνας.
Η κρίση του τοπικού χρέους προέκυψε από μια θεμελιώδη αδυναμία στον τρόπο χρηματοδότησης των κινεζικών πόλεων. Το Πεκίνο ελέγχει τα «πορτοφόλια» και θέτει όρια στα ομόλογα των τοπικών κυβερνήσεων. Την ίδια στιγμή η Κίνα αναμένει από τις πόλεις να τονώσουν την οικονομική ανάπτυξη και να προσφέρουν υπηρεσίες με περιορισμένους προϋπολογισμούς. Οι ελλειμματικές δαπάνες έδωσαν μια λύση. Οι κινεζικές πόλεις ανακάλυψαν πριν από δεκαετίες ότι μπορούν να αναλάβουν χρέη μέσω κρατικών φορέων, των γνωστών οχημάτων χρηματοδότησης της τοπικής αυτοδιοίκησης ή LGFV, για τη χρηματοδότηση αποχετεύσεων, δρόμων κ.ο.κ.
Επειδή τα χρέη δεν εμφανίζονται στα κρατικά βιβλία –μόνο στα βιβλία των LGFV– οι πόλεις μπόρεσαν να παρακάμψουν τα όρια δανεισμού. Τα ομόλογα ήταν ελκυστικά για τις κινεζικές τράπεζες και άλλους θεσμικούς επενδυτές που υπέθεσαν ότι οι τοπικές αρχές θα μπορούσαν να ανταποκριθούν. Η κατάσταση όμως ξέφυγε. Η Rhodium Group, μια εταιρεία ερευνών, διαπίστωσε ότι μόνο το ένα πέμπτο από τα σχεδόν 2.900 LGFV που εξέτασε πέρυσι είχε αρκετά μετρητά για να καλύψει τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις του και τις πληρωμές τόκων, με αποτέλεσμα να συνεχίσει να δανείζεται. Ερευνα του ΔΝΤ το 2022 διαπίστωσε ότι το 80%-90% των ετήσιων δαπανών των LGFV προήλθε από νέα χρηματοδότηση και πως το χρέος τους σε ολόκληρη την Κίνα θα αυξηθεί κατά 60% έως το 2028 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2022.
