Οργισμένοι διαδηλωτές «οπλισμένοι» με νεροπίστολα αποπειράθηκαν να διώξουν πρόσφατα τις ορδές των τουριστών από το κέντρο της Βαρκελώνης. Η «υδάτινη επίθεση» έκανε τον γύρο του κόσμου, από τις ΗΠΑ μέχρι την Κίνα, και δίχασε την ισπανική πόλη, με τα στελέχη της βιομηχανίας τουρισμού να καταδικάζουν τους διοργανωτές, πολλούς ντόπιους ωστόσο να κάνουν λόγο για μία δράση απόλυτα κατανοητή.
Οι αντιδράσεις κατά του μαζικού τουρισμού εκτείνονται πολύ πέρα από την πρωτεύουσα της Καταλωνίας, καθώς ολόκληρη η Ευρώπη μετατρέπεται σε «μουσείο του κόσμου» και η Μεσόγειος σε παραθαλάσσιο θέρετρο. Η Ευρώπη υποδέχθηκε 709 εκατ. διεθνείς επισκέπτες πέρυσι, κατά κύριο λόγο από τη Βόρεια Αμερική, σε ορισμένους προορισμούς ωστόσο, από τη Βενετία μέχρι τη Σαντορίνη, ο αριθμός των τουριστών έχει αυξηθεί τόσο πολύ, που η υπομονή των ντόπιων έχει εξαντληθεί. Στην πρώτη γραμμή του πυρός βρίσκεται η Ισπανία, δεύτερος κορυφαίος προορισμός του πλανήτη μετά τη Γαλλία, με 85 εκατ. ξένους ταξιδιώτες μόνο πέρυσι. Η πίεση συσσωρεύεται εδώ και χρόνια, φέτος όμως το ποτήρι ξεχείλισε. Οι κάτοικοι παραπονιούνται ότι η στέγαση έχει γίνει απρόσιτη, οι δημόσιες συγκοινωνίες λυγίζουν, τα μεσαιωνικά κέντρα των πόλεων θυμίζουν θεματικά πάρκα και τα αποθέματα νερού εξαντλούνται. Τους τελευταίους τρεις μήνες οι διαδηλώσεις κατά του τουρισμού συγκέντρωσαν 56.000 ανθρώπους στα Κανάρια Νησιά και 10.000 στη Μαγιόρκα, όπου οι κάτοικοι ξεσηκώθηκαν για να «καταλάβουν» μία από τις πιο δημοφιλείς παραλίες. Ο στόχος των διαμαρτυριών δεν είναι να κατηγορήσουν μεμονωμένους επισκέπτες, λένε οι διοργανωτές. Η ευθύνη ανήκει στην τουριστική βιομηχανία και στις κυβερνήσεις που επέτρεψαν στη βιομηχανία να κάνει ό,τι θέλει, τονίζουν, μιλώντας για τη «βία του τουρισμού» που καταλαμβάνει δημόσιους χώρους και διώχνει ανθρώπους από τα σπίτια τους.
Υπό αυτή την έννοια η Ισπανία γίνεται «πειραματόζωο» της Ευρώπης για το εάν η οργή μπορεί να μετατραπεί σε δύναμη ανανέωσης – και όχι αποσταθεροποίησης. Εδώ και έξι δεκαετίες, ο κλάδος δημιουργεί θέσεις εργασίας και κέρδη και αντιπροσωπεύει το 12%-13% του εθνικού ΑΕΠ. Το ρεκόρ επισκεπτών της χώρας πέρυσι ήταν «μια αδιαμφισβήτητη επιτυχία», ενώ φέτος ο αριθμός των τουριστών θα αυξηθεί κατά 13% σε σχέση με ένα χρόνο πριν, λέει ο υπουργός Τουρισμού της Ισπανίας Ζόρντι Ερέου, ο οποίος καλείται να βρει τη χρυσή τομή. Το ερώτημα είναι πώς μπορεί να διορθωθεί ο τουριστικός τομέας και με ποιο κόστος.
Πριν από δέκα χρόνια, εν μέσω της αναταραχής για τα μέτρα λιτότητας της Ευρωζώνης, η Βαρκελώνη βίωσε τις πρώτες διαδηλώσεις μεγάλης κλίμακας κατά του τουρισμού. Από τότε όμως η φύση του προβλήματος άλλαξε. Περισσότεροι τουρίστες άρχισαν να εγκαταλείπουν τις παραλίες και τα κέντρα των πόλεων και άρχισαν να συρρέουν σε φεστιβάλ γειτονιάς, απομονωμένα χωριά και φυσικά πάρκα. Μετά ήρθε η πανδημία. Οι κάτοικοι ήθελαν ξανά τα σπίτια τους, οι κυβερνήσεις όμως που συγκέντρωσαν τεράστια χρέη για να αντισταθμίσουν την εξαφάνιση του τουριστικού εισοδήματος, καλωσόρισαν τους ταξιδιώτες που επέστρεψαν μαζικά μετά την πανδημία. «Δεν έχει να κάνει με τους αριθμούς αλλά με το γεγονός ότι οι πόλεις, περιφέρειες, ακόμη και ολόκληρες χώρες μετατρέπονται σε τουριστικές κοινωνίες. Που σημαίνει ότι τα τοπία τους, οι οικονομίες τους, λειτουργούν για να εξυπηρετήσουν τους τουρίστες. Είναι μια μορφή αποικισμού», σημειώνει ο Αγγελος Βαρβαρούσης, ακαδημαϊκός και πολεοδόμος με έδρα τη Βαρκελώνη και την Αθήνα.
Εδώ και έξι δεκαετίες, ο τουριστικός κλάδος στην Ισπανία δημιουργεί θέσεις εργασίας και αντιπροσωπεύει το 12%-13% του εθνικού ΑΕΠ.
Οι προτεινόμενες λύσεις για τον υπερτουρισμό μπορούν να χωριστούν σε τέσσερις κατηγορίες, καταλήγουν οι Financial Times. Η πρώτη, και φαινομενικά πιο απλή, είναι η καλύτερη εποπτεία και οι αυστηρότεροι έλεγχοι από τις αρχές. Στις Βαλεαρίδες Νήσους, ένα διάταγμα που εγκρίθηκε τον Μάιο απαγορεύει μεταξύ άλλων τα πάρτι στην ακτή. Και η Βαρκελώνη έχει στραφεί στην έκδοση εισιτηρίων μόνο μέσω Διαδικτύου. Η Λισσαβώνα ανέστειλε την έκδοση νέων αδειών βραχυπρόθεσμης μίσθωσης. Και η Βαρκελώνη έχει δεσμευθεί να κλείσει τα 10.000 διαμερίσματα Airbnb –τα οποία αντιπροσωπεύουν το 40% των κλινών επισκεπτών– έως το τέλος του 2028, αντιμετωπίζει όμως νομικές προκλήσεις από τους ιδιοκτήτες ακινήτων.
Η δεύτερη λύση είναι να αλλάξει ένας προορισμός το είδος των τουριστών που προσελκύει, με τη Βαρκελώνη λόγου χάρη να κάνει στροφή στο μάρκετινγκ υψηλής ποιότητας και τον ποιοτικό τουρισμό που ενδιαφέρεται για ακριβά εστιατόρια, μουσικά φεστιβάλ αλλά και την κληρονομιά του Πικάσο και του Γκαουντί.
Η τρίτη λύση που προωθείται από πολλούς στον ταξιδιωτικό κλάδο, βασίζεται στην ιδέα ότι η ρίζα του προβλήματος δεν είναι ο πολύς κόσμος, αλλά η μικρή χωρητικότητα. Οι προορισμοί «βουλιάζουν» μόνο εάν δεν έχουν προετοιμαστεί να αντεπεξέλθουν, σημειώνουν οι εμπνευστές της. Αυτό που χρειάζεται είναι συντονισμένες επενδύσεις σε κατοικίες, αστικές μεταφορές και συστήματα ύδρευσης.
Η τελευταία πιο ριζοσπαστική προτεινόμενη λύση είναι η αποανάπτυξη ή η συρρίκνωση του αριθμού των τουριστών. Η αντικαπιταλιστική εκδοχή απορρίπτει την έννοια των ταξιδιών στο εξωτερικό ως δικαίωμα, τονίζει την ανάγκη μείωσης των εκπομπών άνθρακα από τις μεταφορές και εφιστά την προσοχή σε όσους εξακολουθούν να μην μπορούν να αντέξουν οικονομικά οποιοδήποτε είδος διακοπών.
