Μια υποθετική διαδρομή ενός πλοίου από την Ιαπωνία στον Παναμά μέσω της Διώρυγας του Σουέζ και της Μεσογείου αποκαλύπτει μια σειρά από νέους κινδύνους όπως ενισχύονται ή και προκαλούνται λόγω της κλιματικής αλλαγής. Αυξημένα περιστατικά καύσωνα, τυφώνα, καταιγίδας και ανεμοθύελλας θα συναντήσουν τα πλοία, οδηγώντας σε πιθανές καθυστερήσεις –κυρίως στα λιμάνια– και στην ανάγκη κατάρτισης κλιματικού κινδύνου για το δρομολόγιο. O Κωνσταντίνος Καρτάλης, καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος και Κλίματος του ΕΚΠΑ και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την Κλιματική Αλλαγή, εξηγεί τους κινδύνους.
1. Στην Ιαπωνία, στην αφετηρία της διαδρομής, αυξάνεται η έκθεση των πλοίων σε ακραία καιρικά φαινόμενα, καθώς η Εκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή των Ηνωμένων Εθνών (2022) επισημαίνει την απόκλιση των τροχιών των τροπικών κυκλώνων προς βορειότερα γεωγραφικά πλάτη. Αντίθετα, μικρότερη θα είναι η έκθεση σε πλοία που πλέουν στη Θάλασσα των Φιλιππίνων.
2. Στη Νοτιοανατολική Ασία, οι επιστημονικές μελέτες και τα κλιματικά μοντέλα δείχνουν ότι οι μουσώνες θα γίνουν πιο έντονοι και απρόβλεπτοι λόγω της κλιματικής αλλαγής, προκαλώντας προβλήματα στη ναυσιπλοΐα λόγω αλλαγών στη διεύθυνση των (ισχυρών) εποχικών ανέμων, έντονων καταιγίδων, ισχυρών ρευμάτων και υψηλού κυματισμού. Παράλληλα εκτιμώνται επιπτώσεις στη λειτουργία και στις υποδομές των λιμανιών στην περιοχή, καθυστερώντας φορτώσεις/εκφορτώσεις αλλά και επηρεάζοντας την εφοδιαστική αλυσίδα.
3. Ανατολικώς της Αραβικής Χερσονήσου και πλέοντας προς το Σουέζ, οι κλιματικές εκτιμήσεις αναφέρουν τον διπλασιασμό των ακραίων επεισοδίων καύσωνα (θερμοκρασίες άνω των 45 βαθμών Κελσίου) το 2050 σε σχέση με σήμερα και επταπλασιασμό το 2100 (κατά το απαισιόδοξο σενάριο του ΟΗΕ, όσον αφορά τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου). Αναφέρονται επίσης αύξηση των επεισοδίων μεταφοράς σκόνης στην περιοχή, καθώς και αλλαγές στην αλατότητα και πυκνότητα των υδάτων που δυνητικά επηρεάζουν την ψύξη και την απόδοση των μηχανών των πλοίων.
4. Στην Ανατολική Μεσόγειο, ο πρώτος κίνδυνος αφορά τις αμμοθύελλες που εμφανίζονται με αυξημένη συχνότητα. Η σύνδεσή τους με την κλιματική αλλαγή δεν είναι προφανής, παρά το γεγονός ότι οι κλιματικές μεταβολές μπορούν να επηρεάζουν τη μεταφορά αερίων μαζών από περιοχές που υπόκεινται σε ερημοποίηση. Οι αμμοθύελλες συνιστούν έναν κίνδυνο που επηρεάζει σημαντικά και τη λειτουργία των λιμενικών εγκαταστάσεων.
5. Στη Μεσόγειο, ο πλους επηρεάζεται από την αύξηση των μεσογειακών κυκλώνων (όπως ο «Ιανός» και ο «Daniel» που έπληξαν την Ελλάδα και άλλες περιοχές της Μεσογείου το 2020 και το 2023). Κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρείται αύξηση στη συχνότητα και στην ένταση των μεσογειακών κυκλώνων σε σχέση με τη δεκαετία του 1980, με την αύξηση αυτή να συνεχίζεται σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των κλιματικών μοντέλων λόγω της υπερθέρμανσης των θαλασσών και της περισσότερης ενέργειας που παρέχεται για την ανάπτυξη των κυκλώνων.
Στα λιμάνια της Μεσογείου οι καθυστερήσεις στα δρομολόγια πλοίων αναμένεται να είναι περίπου 1,5 ημέρα κατά μέσον όρο.
6. Επιπλέον κλιματικός κίνδυνος στη Μεσόγειο είναι τα λεγόμενα συνδυασμένα φαινόμενα (compound events). Πρόκειται ουσιαστικά για την εμφάνιση θαλασσίων καυσώνων, με αποτέλεσμα την έντονη τροφοδοσία της ατμόσφαιρας με υδρατμούς και την ανάπτυξη επαναλαμβανόμενων καταιγίδων ισχυρής έντασης.
7. Διασχίζοντας τον Ατλαντικό Ωκεανό, το πλοίο φθάνει στην Καραϊβική Θάλασσα, περιοχή στην οποία αναπτύσσονται τυφώνες. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των κλιματικών μοντέλων και λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας της επιφάνειας της θάλασσας, οι τυφώνες θα είναι συχνότεροι, περισσότερο έντονοι και με μεγαλύτερη διάρκεια. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ο τυφώνας «Beryl» που έπληξε χώρες της Καραϊβικής στο τέλος Ιουνίου 2024, καθώς είναι ο πρώτος που έφθασε στην κλίμακα 5 (μέγιστη) τόσο νωρίς κατά τη θερινή περίοδο.
8. Η διαδρομή ολοκληρώνεται στη Διώρυγα του Παναμά, για το πέρασμα από τον Ατλαντικό Ωκεανό προς τον Ειρηνικό. Στην περιοχή καταγράφεται συστηματική αύξηση κατά την τελευταία 30ετία των συνεχόμενων ξηρών ημερών και των επεισοδίων ξηρασίας, γεγονός που επηρεάζει τη στάθμη των υδάτων στη διώρυγα και προκαλεί σημαντικές καθυστερήσεις στη διέλευση των πλοίων. Χαρακτηριστικά σημειώνονται τα προβλήματα λειτουργίας της διώρυγας τον Ιανουάριο 2024 και οι σημαντικές καθυστερήσεις στη διέλευση των πλοίων κατά την ίδια περίοδο.
9-10. Η κλιματική αλλαγή προβλέπεται ότι θα διαμορφώσει νέες διαδρομές στον Αρκτικό Κύκλο λόγω της τήξης των πάγων στην ευρύτερη περιοχή μεταξύ του Καναδά και της Γροιλανδίας (9), αλλά και στις θαλάσσιες εκτάσεις στα βόρεια της Ρωσίας, από το Μουρμάνσκ μέχρι τον Βερίγγειο Πορθμό (10). Αν και οι νέες αυτές διαδρομές διευκολύνουν σημαντικά τις θαλάσσιες μεταφορές, εκτιμάται ότι η χρήση τους θα είναι περιορισμένη λόγω των εξαιρετικά ευάλωτων αρκτικών οικοσυστημάτων.
Σύμφωνα με τον κ. Καρτάλη, οι κλιματικοί κίνδυνοι επηρεάζουν λιγότερο την ασφάλεια των πλοίων, ιδιαίτερα λαμβάνοντας υπόψη τις νέες προδιαγραφές τους. Κύρια επίπτωσή τους είναι η διαταραχή που προκαλούν στα δρομολόγια των πλοίων και στη λειτουργία των λιμένων, δηλαδή σε παράγοντες που επηρεάζουν και τις εφοδιαστικές αλυσίδες. Μελέτη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, που δημοσιεύθηκε στο Nature (2023), αναφέρει πως στο 5% των λιμένων σε παγκόσμια κλίμακα, οι λειτουργίες είτε θα διακόπτονται ή θα περιορίζονται σημαντικά λόγω κλιματικών κινδύνων, με αποτέλεσμα καθυστερήσεις που θα ξεπερνούν σε ετήσια βάση τις πέντε ημέρες. Πρόκειται για λιμάνια που βρίσκονται κυρίως στον Ειρηνικό, στην Κεντρική Αμερική και στην Καραϊβική, αλλά και στην Πορτογαλία και στο Σουέζ. Στη Μεσόγειο, οι αντίστοιχες καθυστερήσεις θα είναι περίπου 1,5 ημέρα κατά μέσον όρο, με υψηλότερες τιμές στη Μασσαλία και στην Κωνσταντινούπολη (δύο ημέρες). Στην ίδια μελέτη εκτιμάται ότι 81 δισ. δολ. παγκόσμιου εμπορίου είναι σε κίνδυνο σε ετήσια βάση λόγω διαταραχών που προκαλούνται από ακραία φαινόμενα.
Οπως σημειώνει ο καθηγητής Κ. Καρτάλης, «σε κάθε περίπτωση, οι συνθήκες που διαμορφώνονται επιβάλλουν ανάλυση κλιματικού κινδύνου ανά διαδρομή, εκπαίδευση του προσωπικού στους νέους κινδύνους και χρήση συστημάτων έγκαιρης πρόγνωσης που διευκολύνουν τον εντοπισμό των κινδύνων καθώς και την εξέλιξή τους χωρικά και χρονικά. Για τα λιμάνια, είναι αναγκαία η ενίσχυση, με έργα προληπτικού χαρακτήρα, της ανθεκτικότητας στους κλιματικούς κινδύνους, ουσιαστικά στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας, αλλά και στα ακραία καιρικά φαινόμενα και στους καύσωνες που ενισχύονται λόγω της κλιματικής αλλαγής. Δυστυχώς, δεν υπάρχει μαγική λύση για τον μηδενισμό των κλιματικών κινδύνων. Η μόνη διαδρομή για την αποκατάσταση της κλιματικής ισορροπίας είναι η σταδιακή εξάλειψη της χρήσης των ορυκτών καυσίμων σε κάθε τομέα».
