Οι οικονομικές μετρήσεις υποδηλώνουν την ανθεκτικότητα του παγκοσμιοποιημένου εμπορίου κόντρα στις πολιτικές διαιρέσεις που καταγράφονται στη γεωπολιτική σκηνή. Είναι η εκτίμηση που καταθέτει στην «Κ» ο ανώτερος συνεργάτης Whitney Shepardson του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων – CFR, Μπραντ Σέτσερ. Ειδικός στα θέματα εμπορικής πολιτικής, συντάκτης της στήλης «Follow the money», ο Σέτσερ περιγράφει σε βάθος τα στρατηγικά κίνητρα στις σινοαμερικανικές σχέσεις, αναλύει την τάση των κρατικών επιδοτήσεων στις εθνικές βιομηχανίες και αναφέρεται στη συσχέτιση της παγκοσμιοποίησης με τη διαμόρφωση των τιμών.
– Είναι οικονομικά τεκμηριωμένη η παραδοχή ότι διανύουμε μία φάση αποπαγκοσμιοποίησης; Τι μας δείχνουν τα στοιχεία;
– Στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν ιδιαίτερα ισχυρά στοιχεία αποπαγκοσμιοποίησης. Το παγκόσμιο εμπόριο συνεχίζει να αυξάνεται, περισσότερο ή λιγότερο, σύμφωνα με την παγκόσμια παραγωγή. Αυτό δεν διαφέρει από ό,τι πριν από τους δασμούς Τραμπ ή το σοκ της COVID. Το μετρημένο εμπόριο μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας μειώνεται λίγο, αλλά οι εξαγωγές της Κίνας στη Νοτιοανατολική Ασία και οι εισαγωγές των ΗΠΑ από τη Νοτιοανατολική Ασία είναι και οι δύο αυξημένες. Και ορισμένες μετρήσεις παγκοσμιοποίησης είναι επίσης ανοδικές. Οι συνολικές εξαγωγές της Κίνας είναι περίπου 1 τρισ. δολάρια (μία ποσοστιαία μονάδα του παγκόσμιου ΑΕΠ) υψηλότερες από ό,τι πριν από την πανδημία και έχουν αυξηθεί σημαντικά ως ποσοστό του ΑΕΠ της Κίνας. Αυτή η αύξηση, και το μέγεθος του πλεονάσματος της Κίνας στο εμπόριο αγαθών, είναι δύσκολο να ταυτιστεί με μια ιστορία πραγματικής οικονομικής αποπαγκοσμιοποίησης – άσχετα από το γεγονός ότι αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί ως το πολιτικό σχέδιο της παγκοσμιοποίησης έχει σταματήσει.
– Στο επίκεντρο της εμπορικής αντιπαράθεσης είναι ο εντεινόμενος ανταγωνισμός ΗΠΑ – Κίνας. Μπορεί να έχει μέλλον η παγκοσμιοποίηση χωρίς κάποια μορφή συνεννόησης μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων;
– Ναι, τουλάχιστον κατά κάποιον τρόπο. Η τρέχουσα εξάρτηση της Κίνας από το παγκόσμιο εμπόριο για την ανάπτυξη είναι εν μέρει συνάρτηση του γεγονότος ότι η οικονομική της δομή δεν έχει συγκλίνει με τον παγκόσμιο κανόνα, το επίπεδο της εθνικής της αποταμίευσης είναι πολύ υψηλότερο από το αντίστοιχο στις περισσότερες χώρες, και η κατανάλωση των νοικοκυριών της είναι ασυνήθιστα χαμηλή. Αυτός ο συνδυασμός καθιστά την Κίνα ασυνήθιστα εξαρτημένη από τις εξαγωγές για την ανάπτυξή της.
Ετσι, κατά κάποιον τρόπο, η οικονομική αδυναμία της Κίνας την ωθεί να «παγκοσμιοποιηθεί» – ή τουλάχιστον να εξάγει. Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο σινοαμερικανικός ανταγωνισμός δημιουργεί πρόσθετη ένταση μεταξύ της ανάγκης της Κίνας να εξάγει την εγχώρια πλεονάζουσα δυναμικότητά της και της επιθυμίας των Ηνωμένων Πολιτειών να περιορίσουν την εξάρτησή τους από τον εφοδιασμό της Κίνας. Και σίγουρα εμποδίζει το είδος της βαθιάς ολοκλήρωσης που έδειχνε να είναι στο τραπέζι πριν από μερικά χρόνια.
– Τι να περιμένουμε στις σχέσεις των ΗΠΑ με την Κίνα μετά τις προεδρικές εκλογές;
– Τόσο οι Δημοκρατικοί όσο και οι Ρεπουμπλικανοί είναι ξεκάθαροι. Εκτιμώ ότι οι Δημοκρατικοί θα συνεχίσουν την πολιτική Μπάιντεν για την ενίσχυση των συμμαχιών της Αμερικής, τόσο για να απωθήσουν τον επεκτατισμό της Ρωσίας όσο και για να αποτρέψουν τον κινεζικό τυχοδιωκτισμό στην Ανατολική Ασία. Θα συνεχίσουν επίσης να επενδύουν στην ενίσχυση της βιομηχανικής βάσης της Αμερικής, ιδίως σε βιομηχανίες που είναι κρίσιμες για την πράσινη μετάβαση. Δεν υπάρχει καμία επιθυμία στις ΗΠΑ να έχουν ένα πράσινο μέλλον που να βασίζεται αποκλειστικά στην κινεζική προσφορά.
Παρά τις εντάσεις και την επιβολή δασμών, οι εξαγωγές της Κίνας είναι 1 τρισ. δολ. πάνω από τα προ πανδημίας επίπεδα.
Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει δηλώσει ότι θα αυξήσει τους δασμούς στην Κίνα σε επίπεδα που κανονικά θα μείωναν το άμεσο εμπόριο στο μηδέν – αν και φυσικά τα κινεζικά ανταλλακτικά θα μπορούσαν να βρουν τον δρόμο τους σε προϊόντα που συναρμολογούνται αλλού και τελικά πωλούνται στην αγορά των ΗΠΑ. Είναι λιγότερο αφοσιωμένος στις παραδοσιακές συμμαχίες της Αμερικής και έχει με συνέπεια εκφράσει σκεπτικισμό για την πράσινη μετάβαση. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι και η Κίνα έχει λόγο, τουλάχιστον όσον αφορά τη σινοαμερικανική σχέση. Το οικονομικό όραμα του προέδρου Σι για μια Κίνα που εξάγει, αλλά δεν εισάγει πολύ, θα πίεζε τις οικονομικές σχέσεις ανεξάρτητα από το ποιος θα είναι πρόεδρος. Και η στρατιωτική συγκέντρωση της Κίνας, ειδικότερα η αλλαγή της πυρηνικής της στάσης, είναι ένας σημαντικός παράγοντας στο παρασκήνιο της πρόσφατης επιδείνωσης των σχέσεων.
– Οι κρατικές επιδοτήσεις, όπως τις συναντάμε τόσο στην Κίνα όσο πλέον και στις ΗΠΑ, συμβαδίζουν με την έννοια της παγκοσμιοποίησης;
– Οι επιδοτήσεις για την εγχώρια παραγωγή στην πραγματικότητα δεν απαγορεύονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου – αν και απαγορεύονται οι επιδοτήσεις που στοχεύουν ρητά στην υποκατάσταση των εισαγωγών. Ωστόσο, είναι ευρέως αποδεκτό ότι οι χώρες που επηρεάζονται αρνητικά από τις επιδοτήσεις άλλων χωρών μπορούν να προσπαθήσουν να αντισταθμίσουν –ή να εξουδετερώσουν– την επίδραση των επιδοτήσεων. Τείνω να αποφεύγω τα απόλυτα. Οι επιδοτήσεις ήταν από καιρό μέρος της βιομηχανίας ημιαγωγών, για παράδειγμα. Αλλά μέχρι πρόσφατα αυτές οι επιδοτήσεις δεν εμπόδιζαν το παγκόσμιο εμπόριο των τσιπ. Φυσικά, βοήθησε το γεγονός ότι οι ΗΠΑ ήταν για ένα διάστημα πρόθυμες να επικεντρωθούν στον σχεδιασμό και όχι στην κατασκευή τσιπ. Ετσι, η τρέχουσα γενιά επιδοτήσεων ημιαγωγών πιθανότατα θα οδηγήσει σε μια διαφορετική μορφή παγκοσμιοποίησης, ακόμη και αν θα εξακολουθήσει να υπάρχει μεγάλο παγκόσμιο εμπόριο τσιπ για το άμεσο μέλλον. Αλλά η αλήθεια είναι πως η μεγάλη εικόνα έχει ως εξής: Οι ΗΠΑ δεν θέλουν οι επιδοτήσεις τους για καθαρή ενέργεια να ρέουν σε Κινέζους παραγωγούς και η Κίνα θέλει να αναπτύξει τη δική της βιομηχανία τσιπ και αεροσκαφών, ώστε να μη βασίζεται στις εισαγωγές σε αυτούς τους τομείς. Στον βαθμό που θα πετύχουν, οι πολιτικές αυτές θα αποδυναμώσουν ορισμένες μορφές παγκοσμιοποίησης.
– Πώς θα περιγράφατε τη σημασία του παγκοσμιοποιημένου εμπορίου για τις τιμές των προϊόντων και κατ’ επέκταση για την αγοραστική δύναμη του καταναλωτή;
– Οποιαδήποτε ξαφνική διακοπή στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και στο παγκόσμιο εμπόριο θα οδηγούσε σε υψηλότερες τιμές για πολλά αγαθά και θα μείωνε την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών. Αλλά τείνω να είμαι πιο προσεκτικός από πολλούς όταν αποδίδω τον χαμηλό πληθωρισμό στην παγκοσμιοποίηση. Η εποχή πριν από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση είχε στην πραγματικότητα ταχύτερη εμπορική ανάπτυξη και συγχρόνως περισσότερο πληθωρισμό από την εποχή μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, όταν η ασθενής αύξηση της ζήτησης είχε ως αποτέλεσμα βραδύτερη ανάπτυξη του εμπορίου και περιορισμένο πληθωρισμό. Η Κίνα άσκησε σαφώς καθοδική πίεση στις παγκόσμιες τιμές για πολλά μεταποιημένα προϊόντα. Αλλά άσκησε επίσης ανοδική πίεση στις τιμές πολλών εμπορευμάτων. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το εμπόριο –στην οικονομική θεωρία– μειώνει την τιμή των εισαγόμενων αγαθών αλλά αυξάνει την τιμή των αγαθών που εξάγονται. Σκεφτείτε τον αντίκτυπο των αμερικανικών εξαγωγών ρευστοποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στις εγχώριες τιμές φυσικού αερίου των ΗΠΑ, για παράδειγμα. Τελικά, το επίπεδο τιμών δεν καθορίζεται από το επίπεδο του εμπορίου αλλά από τις επιλογές νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής – μια παρατήρηση που θα πρέπει να έχει απήχηση στην Ελλάδα.
Η ασφάλεια της εφοδιαστικής αλυσίδας
– Η παράμετρος της ασφάλειας στις εφοδιαστικές αλυσίδες, εν μέσω ενός ασταθούς γεωπολιτικού περιβάλλοντος, δεν είναι ένα εύλογο επιχείρημα υπέρ της αποπαγκοσμιοποίησης;
– Είναι πράγματι. Η Ευρώπη έμαθε με τον δύσκολο τρόπο το κόστος της εξάρτησης από τη Ρωσία για φυσικό αέριο. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη έχουν μετατρέψει σε όπλο το εμπόριο ημιαγωγών εναντίον της Ρωσίας και συγκεκριμένων κινεζικών εταιρειών. Και η Κίνα δεν δίστασε να δείξει το οικονομικό της βάρος όταν οι χώρες κάνουν πολιτικές επιλογές που αντιβαίνουν στα κινεζικά συμφέροντα – βλ. Κορέα, Αυστραλία ή Λιθουανία. Ωστόσο η ασφάλεια της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι δύσκολο να επιτευχθεί με χαμηλό κόστος και υπάρχει ένα όριο στο τίμημα που οι περισσότερες χώρες είναι διατεθειμένες να επωμιστούν για ένα υψηλότερο επίπεδο ανθεκτικότητας. Ετσι, κατά κάποιο τρόπο, η πραγματική συζήτηση σήμερα αφορά τους τομείς στους οποίους θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα σε όρους ασφάλειας της εφοδιαστικής αλυσίδας.
