Τις τελευταίες εβδομάδες έχουν οργανωθεί πολλές διαδηλώσεις στη Σερβία, ειδικά σε μία από αυτές στο Βελιγράδι συμμετείχαν άνω των 40.000 πολιτών, αν και ορισμένοι τους υπολογίζουν στις 120.000. Στις κινητοποιήσεις συσπειρώθηκαν περιβαλλοντικές ομάδες και οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών, καθώς και τα κόμματα της αντιπολίτευσης, αν και το ιδεολογικό τους υπόβαθρο δεν ήταν κοινό. Κοινός ήταν ο στόχος τους, το να αποτραπεί η υλοποίηση ενός αμφιλεγόμενου σχεδίου για εξόρυξη λιθίου στην κοιλάδα Τζάνταρ στη δυτική Σερβία. Η εξόρυξη λιθίου συνιστά το φλέγον θέμα στην πολιτική σκηνή της χώρας, προσφέροντας μια εξαιρετική ευκαιρία στην αναζωογονημένη αντιπολίτευση να αμφισβητήσει την κυβέρνηση.
Στις 19 Ιουλίου ο Γερμανός καγκελάριος Ολαφ Σολτς και ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Μάρος Σέφκοβιτς επισκέφθηκαν το Βελιγράδι για ένα συνέδριο στις πρώτες ύλες, του οποίου η κύρια έκβαση ήταν η υπογραφή ενός μνημονίου συναντίληψης, που εδραίωσε μια στρατηγική συνεργασία Ε.Ε. και Σερβίας σε βιώσιμες πρώτες ύλες, αλυσίδες μπαταριών και ηλεκτρικών οχημάτων. Το μνημόνιο προφανώς σχετίζεται με το ορυχείο λιθίου, που αναλαμβάνει ο διεθνής κολοσσός Rio Tinto. Δεν τίθεται ερώτημα γιατί οι Γερμανοί πολιτικοί και οι αξιωματούχοι της Ε.Ε. ενδιαφέρονται για το έργο, το οποίο θα παράσχει πρόσβαση στο ζωτικής σημασίας λίθιο εντός Ευρώπης. Αυτή η ωραία εικόνα, εντούτοις, αποκρύπτει κάποιες άβολες αλήθειες σε επίπεδο περιβάλλοντος και πολιτικής. Μεταξύ των υποστηρικτών του ορυχείου είναι ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ο οποίος διατείνεται ότι η περιβαλλοντική ζημία δύναται να ελαχιστοποιηθεί. Οι διαφωνούντες, βέβαια, αντιτείνουν ότι το ορυχείο θα προκαλέσει μείζονα καταστροφή, η οποία δεν δικαιολογείται από τα συγκριτικά μέτρια οφέλη.
Αν και ακόμη δεν έχει αποτιμηθεί πλήρως ο αντίκτυπος, εκφράζονται φόβοι ότι το ορυχείο θα καταστρέψει ανεπανόρθωτα τη δυτική Σερβία, προκαλώντας και ρύπανση στους ποταμούς Ντρίνα, Σάβα και Δούναβη, άρα πλήττοντας το μεγαλύτερο τμήμα της χώρας. Επιπλέον τονίζουν πως το έργο θα γίνει στη Σερβία και όχι στη Γερμανία ή άλλο μέλος της Ε.Ε., διότι οι περιβαλλοντικές προδιαγραφές είναι πιο αδύναμες. Με άλλα λόγια, δεν θέλουν η Σερβία να γίνει αποικία εξόρυξης της Ε.Ε., ενώ σε πρόσφατη έρευνα το 55% των ερωτηθέντων διάκειται αρνητικά στο έργο. Προηγούμενες διαδηλώσεις κατά του ορυχείου το 2021 και το 2022 αποδείχθηκαν αποτελεσματικές και το έργο «πάγωσε». Συνέβαλε και το ότι υπήρχαν ενδείξεις πως ακόμη και από το κόμμα του Βούτσιτς εκφράζονται αντιρρήσεις, ενώ τα βασικά επιχειρήματα ήταν περιβαλλοντικά και εθνικιστικά – οι οπαδοί της τελευταίας άποψης δεν ήθελαν να αποικιστεί από τη Δύση η Σερβία. Ωστόσο, φέτος τον Ιούλιο το συνταγματικό δικαστήριο απέρριψε την προηγούμενη κυβερνητική απόφαση του 2022 και στη συνέχεια υπεγράφη το μνημόνιο συναντίληψης.
* O κ. Νικόλα Μπουράζερ είναι διευθυντής προγραμμάτων στη δεξαμενή σκέψης Κέντρο Σύγχρονης Πολιτικής. Το άρθρο δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Φρίντριχ Εμπερτ https://www.ips-journal.eu/.
