Πέντε νόμους μετά, μη συμπεριλαμβανομένων των εμβόλιμων διατάξεων σε ακόμη 12 νόμους, και ενώ έχουν εκδοθεί πάνω από 40 υπουργικές αποφάσεις, η πολυσυζητημένη μεταρρύθμιση για την απλοποίηση της αδειοδότησης των οικονομικών δραστηριοτήτων παραμένει σε αρκετές ακόμη περιπτώσεις ανεφάρμοστη.
Αγνοια νόμων
Το χειρότερο, ίσως; Οπως αναδείχθηκε από το πρόσφατο τραγικό δυστύχημα στο λούνα παρκ στη Χαλκιδική, οι ελεγκτικές αρχές, αν και στην πραγματικότητα έχουν λιγότερο φόρτο εργασίας, είτε αγνοούν τη νομοθεσία και τις αρμοδιότητες που έχουν βάσει αυτής είτε εμφανίζονται απρόθυμες να ασκήσουν τον ρόλο τους.
Ακόμη και η ορολογία που χρησιμοποιήθηκε –τόσο από τη δημοτική αρχή Κασσάνδρας στη Χαλκιδική όσο και σε σχετικό έγγραφο της ΕΛ.ΑΣ. που είδε το φως της δημοσιότητας– φανερώνει την άγνοια, αφού και στις δύο περιπτώσεις υποστηρίχθηκε ότι η αμαρτωλή επιχείρηση δεν είχε κάνει γνωστοποίηση και όχι ότι δεν διέθετε έγκριση λειτουργίας, όπως προβλέπει ο νόμος για τη συγκεκριμένη κατηγορία οικονομικής δραστηριότητας.
«Η άγνοια για μια νομοθεσία που υπάρχει από το 2016 δεν συναντάται μόνο σε δήμους της περιφέρειας ή σε μικρούς δήμους. Υπήρξε επικοινωνία με μεγάλο δήμο στα βόρεια προάστια της Αττικής –κέντρο εμπορικών και αθλητικών δραστηριοτήτων– με τη γραμματέα του Δήμου να μη γνωρίζει την πλατφόρμα notify business, που αποτελεί εδώ και χρόνια το ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα της Γενικής Γραμματείας Βιομηχανίας για τη γνωστοποίηση έναρξης λειτουργίας των επιχειρήσεων», ανέφερε χαρακτηριστικά υψηλόβαθμο στέλεχος του υπουργείου Ανάπτυξης που μίλησε στην «Κ».
Είναι η άγνοια –αδικαιολόγητη ας μας επιτραπεί– η μοναδική αιτία; Δυστυχώς, όχι. Είναι και η απουσία οικονομικού κινήτρου (όπως χαρακτηρίζεται κατ’ ευφημισμόν σε αυτή την περίπτωση η γνωστή μας «μίζα»).
Ενδεικτικό είναι το παρακάτω παράδειγμα: πριν από την οριζόντια μεταρρύθμιση για την απλοποίηση της αδειοδότησης οι δήμοι είχαν την αρμοδιότητα για την αδειοδότηση των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος (εστιατόρια, καφέ). Οταν άλλαξε η νομοθεσία και πλέον τα καταστήματα αυτά μπορούν να ξεκινήσουν να λειτουργούν με απλή γνωστοποίηση στην πλατφόρμα notify business, αρκετοί δήμοι θεώρησαν ότι δεν είχαν αντικείμενο ελέγχου, αφού πλέον δεν χορηγούσαν τις άδειες και σε ορισμένες περιπτώσεις θεωρούσαν ότι δεν είχαν και… κίνητρο. Με άλλα λόγια, είχε καταργηθεί η δυνατότητα σκόπιμης, αναίτιας απόρριψης μιας άδειας ή το περίφημο «γρηγορόσημο».
«Ετσι οι έλεγχοι που προβλέπονται για την ορθή λειτουργία μιας επιχείρησης –έλεγχοι εκ των υστέρων–, αλλά και οι έλεγχοι εκ των προτέρων που απαιτούνται για τη χορήγηση έγκρισης, ατόνησαν. Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί ενδιαφέρονται κυρίως για το εάν οι επιχειρήσεις τηρούν τα συμφωνηθέντα για τα τραπεζοκαθίσματα, διότι από εκεί έχουν έσοδα οι δήμοι», λέει με νόημα το ίδιο στέλεχος.
Πώς η μεταρρύθμιση για την απλοποίηση της αδειοδότησης επιχειρήσεων οδήγησε πρακτικά στην απουσία ελέγχων.
Αντίθετο αποτέλεσμα
Τραγική ειρωνεία; Οταν έγινε ο βασικός νόμος για την απλοποίηση της αδειοδότησης των επιχειρήσεων, ο 4442/2016, ένα από τα κεντρικά επιχειρήματα της τότε κυβέρνησης ήταν ότι με τη μεταρρύθμιση αυτή θα απελευθερωθούν ανθρώπινοι πόροι που πρώτα απασχολούνταν σε βαριές γραφειοκρατικές διαδικασίες και θα αποτελούσαν το δυναμικό εκείνο που απαιτείται για την πραγματοποίηση των πραγματικών και ουσιαστικών ελέγχων κατά τη διάρκεια λειτουργίας των επιχειρήσεων.
Μάλιστα, δύο χρόνια μετά, ακολούθησε ο νόμος 4512/2018 με τον οποίο θεσπίστηκε το πλαίσιο εποπτείας των οικονομικών δραστηριοτήτων, καθορίζοντας, μεταξύ άλλων, τις εποπτεύουσες αρχές, τα εργαλεία εποπτείας και το Πληροφοριακό Σύστημα Διαχείρισης Ελέγχου για την καταχώριση όλων των ελέγχων.
Αν και είχαν αναπτυχθεί εδώ και χρόνια αρκετά εποπτικά εργαλεία για να διευκολύνουν τις ελεγκτικές υπηρεσίες (ανάλυση κινδύνου, φύλλα ελέγχου κ.ά.), αυτά αξιοποιούνται πλημμελώς. Στο νέο ηλεκτρονικό σύστημα που εκτιμάται ότι θα λειτουργήσει επιτέλους το αμέσως προσεχές διάστημα, υπάρχουν περί τις 70 φόρμες – εργαλεία για τον έλεγχο κάθε οικονομικής δραστηριότητας που έχει υπαχθεί στην απλοποίηση αδειοδότησης.
Μια τρύπα στο νερό
Συμπέρασμα: η βασική φιλοσοφία της μεταρρύθμισης για την απλοποίηση της αδειοδότησης των επιχειρήσεων, που ήταν η μείωση του διοικητικού βάρους και η εξοικονόμηση χρόνου και χρήματος τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για το Δημόσιο, μέσα από τη μετάβαση από μια βαριά και γραφειοκρατική διαδικασία αδειοδότησης εκ των προτέρων (ex ante) σε μια απλή διαδικασία γνωστοποίησης για την έναρξη μιας οικονομικής δραστηριότητας –χωρίς περιττές διατυπώσεις και επικαλύψεις– και σε ένα σύστημα, από εκεί και πέρα, ουσιαστικών ελέγχων εκ των υστέρων (ex post), στην πραγματική λειτουργία της επιχείρησης και ανάλογα την περίπτωση και εκ των προτέρων, ερμηνεύτηκε ως απουσία ελέγχων.
Πολλά τα εμπόδια από την αρχή
Κατά την επεξεργασία του νομοσχεδίου που κατέληξε στον νόμο 4442/2016, υπουργός παραγωγικού υπουργείου, το οποίο έχει μεγάλη βαρύτητα για την ελληνική οικονομία, στη διάρκεια σύσκεψης που αφορούσε την αδειοδότηση οικονομικών δραστηριοτήτων που υπάγονταν στο εν λόγω υπουργείο ανέβηκε στο τραπέζι, απαιτώντας να μη θεσπισθούν οι προτεινόμενες αλλαγές.
Η απροθυμία ή ακόμη και άρνηση συμμόρφωσης με τη νομοθεσία για την απλοποίηση της αδειοδότησης των οικονομικών δραστηριοτήτων είναι μία επίσης αιτία για την ανεπαρκή εφαρμογή
της. Και αυτό διότι σε ορισμένα υπουργεία ή άλλους φορείς της δημόσιας διοίκησης θεωρούν ότι με τη διαδικασία αυτή δεν θα έχουν πλέον αντικείμενο ή ότι κάποιος «μπαίνει στα χωράφια τους», αντιλαμβανόμενοι την υπηρεσία που βρίσκονται ως περιουσιακό τους στοιχείο και όχι ως θεσμό που ανήκει στους πολίτες και υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον.
Το πρόβλημα αυτό εμφανίστηκε και πριν από τον νόμο 4442/2016, όταν έγινε η πρώτη απόπειρα νομοθέτησης της απλοποίησης αδειοδότησης των επιχειρήσεων, ο 4262/2014, με τα περισσότερα συναρμόδια υπουργεία να καθυστερούν να αποστείλουν στο υπουργείο Ανάπτυξης τις προτάσεις τους για τις οικονομικές δραστηριότητες που θα έπρεπε να υπαχθούν στη μεταρρύθμιση.
Μάλιστα, η στάση αυτή είχε καταγγελθεί και δημοσίως, δεδομένου μάλιστα ότι η απλοποίηση της αδειοδότησης αποτελούσε βασική μνημονιακή υποχρέωση και μία από τις μεταρρυθμίσεις για τις οποίες υπήρχε συνεργασία της ελληνικής κυβέρνησης με την Παγκόσμια Τράπεζα.
Σε νέα πλατφόρμα όλες οι επιχειρήσεις με άδεια λειτουργίας
Ενας ακόμη κύκλος οικονομικών δραστηριοτήτων πρόκειται να υπαχθεί στο καθεστώς της απλοποίησης αδειοδότησης βάσει νομοσχεδίου που ήδη έχουν καταρτίσει οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Ανάπτυξης.
Αν και η σχετική νομοθετική ρύθμιση ήταν έτοιμη από τον Νοέμβριο του 2023, με το χρονοδιάγραμμα να προβλέπει ότι θα περνούσε από το υπουργικό συμβούλιο τον περασμένο Μάρτιο, κάτι τέτοιο δεν συνέβη τελικά. Το φθινόπωρο, εξάλλου, ύστερα από αρκετές παρατάσεις και καθυστέρηση σχεδόν ενός έτους, αναμένεται να τεθεί σε κανονική λειτουργία –καθώς σήμερα είναι σε φάση δοκιμών– και η νέα ηλεκτρονική πλατφόρμα μέσω της οποίας θα γίνεται η διαδικασία της αδειοδότησης.
Στη νέα πλατφόρμα, που θα ονομάζεται open business και θα αντικαταστήσει την υφιστάμενη, τη notify business, θα υπάρχουν δύο σημαντικές αλλαγές:
πρώτον, τα δικαιολογητικά που απαιτείται να έχει συγκεντρώσει μια επιχείρηση που προβαίνει σε γνωστοποίηση θα είναι «ανεβασμένα» στην πλατφόρμα και όχι απλώς σε κάποιο συρτάρι της επιχείρησης ή μιας δημόσιας υπηρεσίας.
Δεύτερον –και κυριότερο ίσως– η νέα πλατφόρμα δεν θα αποτελεί μόνο το πληροφοριακό σύστημα για τη διαδικασία της αδειοδότησης λειτουργίας των επιχειρήσεων, αλλά θα προβλεφθεί σε εύλογο χρονικό διάστημα η καταχώριση των στοιχείων όλων των επιχειρήσεων που έχουν άδεια λειτουργίας –και όχι απλώς έχουν κάνει έναρξη–, κάτι που σημαίνει τη δημιουργία μιας εξαιρετικά χρήσιμης βάσης δεδομένων, ειδικά μάλιστα καθώς προβλέπεται να είναι διαλειτουργική με διάφορες υπηρεσίες.
Οι νέες δραστηριότητες που θα ενταχθούν στο καθεστώς της απλοποίησης αδειοδότησης και αναλόγως θα προβλέπεται απλή γνωστοποίηση ή έγκριση λειτουργίας είναι οι ακόλουθες: βρεφονηπιακοί σταθμοί, γηροκομεία, κέντρα υποστήριξης ΑμεΑ, επιχειρήσεις για τη φυσική ευεξία (μασάζ, σάουνα, σπα, σολάριουμ), συνεδριακά κέντρα, εκθεσιακά κέντρα, internet café, καντίνες σε ιδιωτικό και δημόσιο χώρο, χώροι φύλαξης και στάθμευσης σκαφών (πάρκινγκ σκαφών).
Νέες δραστηριότητες υπάγονται από το φθινόπωρο στο καθεστώς της απλοποίησης αδειοδότησης βάσει νομοσχεδίου του υπ. Ανάπτυξης.
Οσο κι αν φαίνεται παράδοξο, η ένταξη των δύο τελευταίων δραστηριοτήτων στο καθεστώς απλοποίησης αδειοδότησης αποδείχθηκε εξαιρετικά δύσκολη για τις αρμόδιες υπηρεσίες της δημόσιας διοίκησης και ειδικά για τη Διεύθυνση Συντονισμού και Παρακολούθησης του Κανονιστικού Πλαισίου για το Επιχειρηματικό Περιβάλλον, η οποία είναι υπεύθυνη για την οριζόντια μεταρρύθμιση.
Σε ό,τι αφορά τις καντίνες, αυτές είχαν διαφορετική «πατρότητα», δηλαδή η αρμοδιότητα ανήκε σε διαφορετικό υπουργείο ή υπουργεία, αναλόγως εάν βρίσκονταν σε ιδιωτικό χώρο, σε δημόσιο, εάν ήταν σε υπαίθριο ή σε κλειστό χώρο, εάν ήταν σταθερές ή μετακινούμενες.
Αξίζει να επισημάνουμε εδώ ότι για να απλοποιηθεί το καθεστώς αδειοδότησης για κάθε κατηγορία οικονομικής δραστηριότητας θα πρέπει πρώτα να εξεταστεί το προηγούμενο θεσμικό πλαίσιο και να υπάρχει συνεργασία της προαναφερθείσας διεύθυνσης (η οποία ανήκει στη Γενική Γραμματεία Βιομηχανίας του υπουργείου Ανάπτυξης) με τα συναρμόδια υπουργεία και υπηρεσίες των υπουργείων. Κάτι που μοιάζει, αλλά κάθε άλλο παρά αυτονόητο είναι.
Σε ό,τι αφορά τα πάρκινγκ σκαφών, αποδείχθηκε ότι κάποια από αυτά –και συγκεκριμένα αυτά που βρίσκονται στην ενδοχώρα και όχι στον αιγιαλό– είναι «ορφανά», η αδειοδότησή τους δηλαδή δεν υπάγεται μέχρι στιγμής σε κανένα υπουργείο.
Ετσι, αποφασίστηκε να ρυθμιστούν –να ενταχθούν δηλαδή στο καθεστώς απλοποίησης αδειοδότησης– μόνο οι χώροι φύλαξης και στάθμευσης σκαφών οι οποίοι βρίσκονται κοντά στη θάλασσα, όπου έχει αρμοδιότητα το υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας.
Τι σημαίνει το παραπάνω; Οτι στην πραγματικότητα επιχειρήσεις που ασκούν «ορφανές» δραστηριότητες, ξεκινούν τη δραστηριότητα απλώς λαμβάνοντας ένα ΑΦΜ από τη ΔΟΥ, χωρίς στην πραγματικότητα να προβλέπεται από κάπου να πληρούν κάποιες στοιχειώδεις προδιαγραφές.
Παρόμοια περίπτωση αποτελούν στην πραγματικότητα τα περίφημα Κέντρα Μελέτης, αλλά και τα summer camps, τα οποία κάθε καλοκαίρι –και πλέον ακόμη και το Πάσχα– «φυτρώνουν» σαν μανιτάρια. Το θέμα ανέδειξε πρόσφατα και ο Συνήγορος του Πολίτη, ο οποίος ύστερα από την εξέταση αναφορών σχετικά με τα προβλήματα λειτουργίας των Κέντρων Μελέτης για μαθητές πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και των summer camps, διαπίστωσε την απουσία θεσμικού και ρυθμιστικού πλαισίου, καθώς και προδιαγραφών.
«Ειδικότερα, τα Κέντρα Μελέτης δεν μπορούν να θεωρηθούν φροντιστήρια, δεδομένου ότι δεν προβλέπεται εκ του νόμου αδειοδότηση φροντιστηρίου για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, ενώ από το οικείο θεσμικό εκπαιδευτικό πλαίσιο δεν προκύπτει ο ορισμός και η λειτουργία Κέντρων Μελέτης, ούτε προβλέπεται διαδικασία χορήγησης άδειας σχετικών κέντρων. Αποτέλεσμα είναι η ανεξέλεγκτη λειτουργία πολλών τέτοιων κέντρων σε όλη τη χώρα, στα οποία μαθητές και μαθήτριες δημοτικού περνούν ορισμένες ώρες την ημέρα κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους, αλλά και κατά τις θερινές διακοπές τους με μη προβλεπόμενους και εποπτευόμενους όρους ασφαλείας, υγειονομικές προδιαγραφές, αλλά και προδιαγραφές κτιριακής και υλικοτεχνικής υποδομής, πιστοποίηση και προσοντολόγιο προσωπικού, όρους μεταφοράς των μαθητών-μαθητριών», αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη.
Σε ό,τι αφορά τα summer camps που λειτουργούν σε ιδιωτικά σχολεία, η λειτουργία τους βασίζεται στον νόμο 4713/2020 που προβλέπει διοργάνωση δραστηριοτήτων μετά το πέρας των διδακτικών ωρών. Ωστόσο και εδώ οι όροι λειτουργίας και ασφαλείας είναι ασαφείς, καθώς η θερινή δραστηριότητα δεν υπάγεται στην υποχρεωτική εκπαίδευση και δεν τυγχάνουν εφαρμογής οι διατάξεις του νόμου 682/1977.
Ας σημειωθεί εδώ ότι από τις δραστηριότητες ιδιωτικής εκπαίδευσης έχουν υπαχθεί στο καθεστώς απλοποίησης αδειοδότησης τα κολέγια, τα ιδιωτικά ΙΕΚ, τα φροντιστήρια και τα φροντιστήρια ξένων γλωσσών, με όλα να απαιτούν έγκριση λειτουργίας και όχι απλώς γνωστοποίηση. Τι ισχύει με τα ιδιωτικά σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης; Η αδειοδότησή τους δεν έχει υπαχθεί στην οριζόντια μεταρρύθμιση και διέπεται από τις διατάξεις του νόμου 682/1977, ο οποίος έχει υποστεί τροποποιήσεις και το θεσμικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται «ομιχλώδες».
