Οι οικονομικές μετρήσεις υποδηλώνουν την ανθεκτικότητα του παγκοσμιοποιημένου εμπορίου κόντρα στις πολιτικές διαιρέσεις που καταγράφονται στη γεωπολιτική σκηνή. Είναι η εκτίμηση που καταθέτει στην «Κ» ο ανώτερος συνεργάτης Whitney Shepardson του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων – CFR, Μπραντ Σέτσερ. Ειδικός στα θέματα εμπορικής πολιτικής, συντάκτης της στήλης «Follow the money», ο κ. Σέτσερ περιγράφει σε βάθος τα στρατηγικά κίνητρα στις σινο-αμερικανικές σχέσεις, αναλύει την τάση των κρατικών επιδοτήσεων στις εθνικές βιομηχανίες και αναφέρεται στη συσχέτιση της παγκοσμιοποίησης με τη διαμόρφωση των τιμών.
– Είναι οικονομικά τεκμηριωμένη η παραδοχή ότι διανύουμε μια φάση αποπαγκοσμιοποίησης; Τι μας δείχνουν τα στοιχεία;
– Στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν ιδιαίτερα ισχυρά στοιχεία αποπαγκοσμιοποίησης. Το παγκόσμιο εμπόριο συνεχίζει να αυξάνεται, περισσότερο ή λιγότερο, σύμφωνα με την παγκόσμια παραγωγή. Αυτό δεν διαφέρει από ό,τι πριν από τους δασμούς Τραμπ ή το σοκ της COVID. Το μετρημένο εμπόριο μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας μειώνεται λίγο, αλλά οι εξαγωγές της Κίνας στη Νοτιοανατολική Ασία και οι εισαγωγές των ΗΠΑ από τη Νοτιοανατολική Ασία είναι και οι δύο αυξημένες.
Και ορισμένες μετρήσεις παγκοσμιοποίησης είναι επίσης ανοδικές. Οι συνολικές εξαγωγές της Κίνας είναι περίπου 1 τρισ. δολάρια (μία ποσοστιαία μονάδα του παγκόσμιου ΑΕΠ) υψηλότερες από ό,τι πριν από την πανδημία και έχουν αυξηθεί σημαντικά ως ποσοστό του ΑΕΠ της Κίνας. Αυτή η αύξηση, και το μέγεθος του πλεονάσματος της Κίνας στο εμπόριο αγαθών, είναι δύσκολο να ταυτιστεί με μια ιστορία πραγματικής οικονομικής αποπαγκοσμιοποίησης – άσχετα από το γεγονός ότι αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί ως το πολιτικό σχέδιο της παγκοσμιοποίησης έχει σταματήσει.
– Στο επίκεντρο της εμπορικής αντιπαράθεσης είναι ο εντεινόμενος ανταγωνισμός ΗΠΑ – Κίνας. Μπορεί να έχει μέλλον η παγκοσμιοποίηση χωρίς κάποια μορφή συνεννόησης μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων;
– Ναι, τουλάχιστον κατά κάποιον τρόπο. Η τρέχουσα εξάρτηση της Κίνας από το παγκόσμιο εμπόριο για την ανάπτυξη είναι εν μέρει συνάρτηση του γεγονότος ότι η οικονομική δομή της δεν έχει συγκλίνει με τον παγκόσμιο κανόνα, το επίπεδο της εθνικής της αποταμίευσης είναι πολύ υψηλότερο από το αντίστοιχο στις περισσότερες χώρες, και η κατανάλωση των νοικοκυριών της είναι ασυνήθιστα χαμηλή. Αυτός ο συνδυασμός καθιστά την Κίνα ασυνήθιστα εξαρτημένη από τις εξαγωγές για την ανάπτυξή της.
Ετσι, κατά κάποιον τρόπο, η οικονομική αδυναμία της Κίνας την ωθεί να «παγκοσμιοποιηθεί» – ή τουλάχιστον να εξάγει. Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο σινο-αμερικανικός ανταγωνισμός δημιουργεί πρόσθετη ένταση μεταξύ της ανάγκης της Κίνας να εξαγάγει την εγχώρια πλεονάζουσα δυναμικότητά της και της επιθυμίας των Ηνωμένων Πολιτειών να περιορίσουν την εξάρτησή τους από τον εφοδιασμό της Κίνας. Και σίγουρα εμποδίζει το είδος της βαθιάς ολοκλήρωσης που έδειχνε να είναι στο τραπέζι πριν από μερικά χρόνια.
Οι εξαγωγές της Κίνας είναι 1 τρισ. δολάρια πάνω από το επίπεδο προ πανδημίας.
– Τι να περιμένουμε στις σχέσεις των ΗΠΑ με την Κίνα μετά τις προεδρικές εκλογές;
– Και οι δύο υποψήφιοι για την προεδρία είναι αρκετά ξεκάθαροι.
Ο πρόεδρος Μπάιντεν έχει επενδύσει βαθιά στην ενίσχυση των συμμαχιών της Αμερικής, τόσο για να απωθήσει τον επεκτατισμό της Ρωσίας όσο και για να αποτρέψει τον κινεζικό τυχοδιωκτισμό στην Ανατολική Ασία. Θα συνεχίσει επίσης να επενδύει στην ενίσχυση της βιομηχανικής βάσης της Αμερικής, ιδίως σε βιομηχανίες που είναι κρίσιμες για την πράσινη μετάβαση. Δεν υπάρχει καμία επιθυμία στις ΗΠΑ να έχουν ένα πράσινο μέλλον που να βασίζεται αποκλειστικά στην κινεζική προσφορά.
Ο πρόεδρος Τραμπ έχει δηλώσει ότι θα αυξήσει τους δασμούς στην Κίνα σε επίπεδα που κανονικά θα μείωναν το άμεσο εμπόριο στο μηδέν – αν και φυσικά τα κινεζικά ανταλλακτικά θα μπορούσαν να βρουν τον δρόμο τους σε προϊόντα που συναρμολογούνται αλλού και τελικά πωλούνται στην αγορά των ΗΠΑ. Είναι λιγότερο αφοσιωμένος από τον πρόεδρο Μπάιντεν στις παραδοσιακές συμμαχίες της Αμερικής και έχει με συνέπεια εκφράσει σκεπτικισμό για την πράσινη μετάβαση.
Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι και η Κίνα έχει λόγο, τουλάχιστον όσον αφορά τη σινο-αμερικανική σχέση. Το οικονομικό όραμα του προέδρου Σι για μια Κίνα που εξάγει, αλλά δεν εισάγει πολύ, θα πίεζε τις οικονομικές σχέσεις ανεξάρτητα από το ποιος θα είναι πρόεδρος. Και η στρατιωτική συγκέντρωση της Κίνας, ειδικότερα η αλλαγή της πυρηνικής στάσης της, είναι ένας σημαντικός παράγοντας στο παρασκήνιο της πρόσφατης επιδείνωσης των σχέσεων.
– Οι κρατικές επιδοτήσεις, όπως τις συναντάμε τόσο στην Κίνα όσο πλέον και στις ΗΠΑ, συμβαδίζουν με την έννοια της παγκοσμιοποίησης;
– Οι επιδοτήσεις για την εγχώρια παραγωγή στην πραγματικότητα δεν απαγορεύονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου – αν και απαγορεύονται οι επιδοτήσεις που στοχεύουν ρητά στην υποκατάσταση των εισαγωγών. Ωστόσο είναι ευρέως αποδεκτό ότι οι χώρες που επηρεάζονται αρνητικά από τις επιδοτήσεις άλλων χωρών μπορούν να προσπαθήσουν να αντισταθμίσουν –ή να εξουδετερώσουν– την επίδραση των επιδοτήσεων.
Τείνω να αποφεύγω τα απόλυτα. Οι επιδοτήσεις ήταν από καιρό μέρος της βιομηχανίας ημιαγωγών, για παράδειγμα. Αλλά μέχρι πρόσφατα αυτές οι επιδοτήσεις δεν εμπόδιζαν το παγκόσμιο εμπόριο των τσιπ. Φυσικά βοήθησε το γεγονός ότι οι ΗΠΑ ήταν για ένα διάστημα πρόθυμες να επικεντρωθούν στον σχεδιασμό και όχι στην κατασκευή τσιπ. Ετσι η τρέχουσα γενιά επιδοτήσεων ημιαγωγών πιθανότατα θα οδηγήσει σε μια διαφορετική μορφή παγκοσμιοποίησης, ακόμη και αν θα εξακολουθήσει να υπάρχει μεγάλο παγκόσμιο εμπόριο τσιπ για το άμεσο μέλλον.
Αλλά η αλήθεια είναι πως η μεγάλη εικόνα έχει ως εξής: οι ΗΠΑ δεν θέλουν οι επιδοτήσεις τους για καθαρή ενέργεια να ρέουν σε Κινέζους παραγωγούς και η Κίνα θέλει να αναπτύξει τη δική της βιομηχανία τσιπ και αεροσκαφών, ώστε να μη βασίζεται στις εισαγωγές σε αυτούς τους τομείς. Στον βαθμό που θα πετύχουν, οι πολιτικές αυτές θα αποδυναμώσουν ορισμένες μορφές παγκοσμιοποίησης.
– Η παράμετρος της ασφάλειας στις εφοδιαστικές αλυσίδες, εν μέσω ενός ασταθούς γεωπολιτικού περιβάλλοντος, δεν είναι ένα εύλογο επιχείρημα υπέρ της αποπαγκοσμιοποίησης;
– Είναι, πράγματι. Η Ευρώπη έμαθε με τον δύσκολο τρόπο το κόστος της εξάρτησης από τη Ρωσία για φυσικό αέριο. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη έχουν μετατρέψει σε όπλο το εμπόριο ημιαγωγών εναντίον της Ρωσίας και συγκεκριμένων κινεζικών εταιρειών. Και η Κίνα δεν δίστασε να δείξει το οικονομικό βάρος της όταν οι χώρες κάνουν πολιτικές επιλογές που αντιβαίνουν στα κινεζικά συμφέροντα – βλ. Κορέα, Αυστραλία ή Λιθουανία.
Ωστόσο, η ασφάλεια της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι δύσκολο να επιτευχθεί με χαμηλό κόστος και υπάρχει ένα όριο στο τίμημα που οι περισσότερες χώρες είναι διατεθειμένες να επωμιστούν για ένα υψηλότερο επίπεδο ανθεκτικότητας. Ετσι, κατά κάποιον τρόπο η πραγματική συζήτηση σήμερα αφορά τους τομείς στους οποίους θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα σε όρους ασφάλειας της εφοδιαστικής αλυσίδας.
