Στενεύουν ασφυκτικά τα χρονικά περιθώρια για την άρση του αδιεξόδου που έχει προκύψει με την υλοποίηση της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου μέσω της Κρήτης. Μέσα στην τρέχουσα εβδομάδα θα κριθεί εάν ένα από τα μεγαλύτερα διευρωπαϊκά ενεργειακά έργα με εξασφαλισμένη χρηματοδότηση ύψους 657 εκατ. ευρώ από το Connect Europe Facility θα εξελιχθεί σε φιάσκο ή θα ξαναμπεί σε τροχιά υλοποίησης.
Οι επαφές και διεργασίες για την απεμπλοκή του έργου και την αποτροπή ενός οριστικού ναυαγίου με πολλαπλές οικονομικές και γεωπολιτικές συνέπειες, μετά το «τελεσίγραφο» της Nexans για αναστολή των εργασιών κατασκευής του καλωδίου στις 2 Σεπτεμβρίου, πέρασαν σε ανώτερο πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο.
Η ελληνική πλευρά από την επομένη της 27ης Αυγούστου που η Nexans έστειλε την επιστολή στον ΑΔΜΗΕ επιδίωξε και φέρεται να διασφάλισε μέσω επαφών με τη γαλλική εταιρεία και βασικό κατασκευαστή του έργου παράταση του «τελεσίγραφου» για μια εβδομάδα, με τη βάσιμη ελπίδα ότι στο διάστημα αυτό η Κύπρος θα εκφράσει την πολιτική βούληση στήριξης του έργου, λαμβάνοντας τις ανάλογες αποφάσεις σχετικά με τα επίμαχα ζητήματα που έχουν μπλοκάρει τη χρηματοδότηση και κρατούν το έργο σε ομηρία.
Ενδεχόμενη κατάρρευση του έργου απειλεί να πλήξει τον ΑΔΜΗΕ, αν βρεθεί ενώπιον οικονομικών απαιτήσεων από τη Nexans.
Η Τουρκία
Η εκτίμηση αυτή ωστόσο στηρίζεται περισσότερο στην προσδοκία και μια κατ’ αρχάς αίσθηση ότι η κυπριακή πλευρά που κρατάει και το «κλειδί» των εξελίξεων έχει αντιληφθεί το οριακό σημείο στο οποίο βρίσκεται το έργο. Γι’ αυτό και στο κυβερνητικό επιτελείο επικρατεί συγκρατημένη αισιοδοξία, αλλά και αγωνία, καθώς ενδεχόμενη κατάρρευση του έργου μπορεί να απειλήσει ακόμη και τη βιωσιμότητα του ΑΔΜΗΕ. Κυβερνητικοί κύκλοι με τους οποίους συνομίλησε η «Καθημερινή» δεν κρύβουν την ανησυχία τους για την πορεία του έργου και τις επιπτώσεις ενός πιθανού ναυαγίου. «Τα πράγματα σε μια τέτοια εξέλιξη δεν θα είναι ευχάριστα για καμία πλευρά», λένε.
Παρά το γεγονός ότι το μέλλον του έργου δεν είναι ακόμη βέβαιο, παράγει εντάσεις, όχι μόνο μεταξύ των εμπλεκομένων στην υλοποίησή του, αλλά και μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας, όπως φάνηκε και από την παρουσία του τουρκικών πολεμικών πλοίων στην περιοχή νοτίως της Κάσου όταν το ιταλικό πλοίο «Ievoli Relume» διεξήγε έρευνες βυθού για λογαριασμό της Nexans. Το ζήτημα αυτό έθεσε, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης στον Τούρκο ομόλογό του Χακάν Φιντάν στη συνάντηση που είχαν στις Βρυξέλλες την περασμένη Πέμπτη, επισημαίνοντας την ανάγκη ύπαρξης καλού κλίματος, αποφυγής εντάσεων και σεβασμού του διεθνούς δικαίου.
Τα δύο προαπαιτούμενα
Δύο είναι τα επίμαχα ζητήματα που έχουν τεθεί από τον ΑΔΜΗΕ στις ρυθμιστικές αρχές Ελλάδας και Κύπρου ως προαπαιτούμενα για τη βιωσιμότητα του έργου και την εξασφάλιση της πλήρους χρηματοδότησής του και τα οποία η ελληνική Αρχή (ΡΑΑΕΥ) παρά τις αρχικές ενστάσεις της ύστερα από επίσημη κάλυψη που διασφάλισε από το ΥΠΕΝ έκανε τελικά αποδεκτά, ενώ η Αρχή της Κύπρου (ΡΑΕΚ) εμμένει στις αντιρρήσεις που εξέφρασε από την πρώτη στιγμή. Το πρώτο συνδέεται με τον γεωπολιτικό κίνδυνο που μπορεί να επηρεάσει την υλοποίηση της διασύνδεσης, παράγοντας που ενισχύθηκε μετά τη στάση της Τουρκίας κατά τη διάρκεια των ερευνών βυθού για την πόντιση του καλωδίου. Η Ρυθμιστική απόφαση της ΡΑΕΚ του 2023 αναφέρει ότι σε περίπτωση που ανακύψουν παράγοντες οι οποίοι καθιστούν αδύνατη την ολοκλήρωση του έργου και οι οποίοι είναι εξωτερικοί και εκτός του ελέγχου του ιδιοκτήτη, τότε οι εύλογες και αποδοτικές δαπάνες που έχουν προκύψει έως εκείνη τη στιγμή ενδέχεται να ανακτώνται, κατόπιν απόφασης της ΡΑΕΚ. Ο ΑΔΜΗΕ απαίτησε από τη ΡΑΕΚ να φύγει από την απόφαση το «ενδέχεται», ώστε με σαφήνεια να προβλέπεται η ανάκτηση των δαπανών, δηλαδή ότι θα πληρωθεί για τα έξοδα που θα έχει κάνει έως τότε.
Η κυπριακή ρυθμιστική Αρχή εμμένει στην άποψη να επιβαρύνονται οι καταναλωτές όταν η διασύνδεση αρχίσει να λειτουργεί.
Το δεύτερο επίμαχο ζήτημα συνδέεται με τον χρόνο ανάκτησης του κόστους (1,9 δισ. ευρώ). Ο ΑΔΜΗΕ ζητεί να πληρώνουν οι καταναλωτές μέσω των λογαριασμών τους για το έργο από την έναρξη της κατασκευής του. Η κυπριακή ρυθμιστική αρχή εμμένει στην άποψη να επιβαρύνονται οι καταναλωτές, όταν η διασύνδεση αρχίσει να λειτουργεί. «Δεν μπορούν οι καταναλωτές να επιβαρυνθούν για ένα έργο χωρίς όφελος», δήλωσε μόλις πρόσφατα στην έκτακτη συνεδρία της κοινοβουλευτικής επιτροπής Ενέργειας της Κύπρου ο πρόεδρος της ΡΑΕΚ Ανδρέας Πουλικάς. Για τη γεωπολιτική πτυχή ο ίδιος δήλωσε ότι δεν αφορά ρυθμιστικό θέμα, αλλά πολιτική απόφαση. «Πρέπει να υπάρξει αναγνώριση από το κράτος διότι είναι μη ρυθμιστικό θέμα», τόνισε. Πλήρη κάλυψη στη ΡΑΕΚ παρείχε ο υπουργός Ενέργειας της Κύπρου Γιώργος Παπαναστασίου. «Το γεωπολιτικό ρίσκο είναι στον νέο φορέα υλοποίησης (σ.σ. δηλαδή στον ΑΔΜΗΕ)», ανέφερε, ενώ με την ομιλία του κατέστησε σαφές ότι η κυπριακή κυβέρνηση στηρίζει το υφιστάμενο ρυθμιστικό πλαίσιο, όπως καθορίστηκε από τη ΡΑΕΚ. «Υπάρχουν γκρίζες ζώνες», υποστήριξε μιλώντας σε κυπριακά μέσα ενημέρωσης αναφερόμενος στο έργο ο υπουργός Οικονομικών της Κύπρου κ. Κεραυνός και εξήγησε ότι «θα πρέπει να υπάρχουν όλα τα δεδομένα, όλα τα στοιχεία» για να ληφθούν οι αποφάσεις της κυπριακής κυβέρνησης. Γι’ αυτό, όπως αποκάλυψε, η κυπριακή κυβέρνηση έστειλε τη μελέτη με τα πρόσθετα στοιχεία που προσκόμισε ο ΑΔΜΗΕ στις 15 Ιουλίου, εκτός από την PwC Κύπρου και στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων προκειμένου να την αξιολογήσει.
Τα επίμαχα ρυθμιστικά ζητήματα αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης με τον ΑΔΜΗΕ εδώ και αρκετούς μήνες υπό την εποπτεία της Γενικής Διεύθυνσης Ενέργειας της Ε.Ε., η οποία ενεπλάκη για την άρση του αδιεξόδου, καθώς πρόκειται για έργο ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος (PCI) που έχει χρηματοδοτήσει. Οι παρεμβάσεις της Επιτροπής δεν έχουν καταφέρει να άρουν τις επιφυλάξεις της κυπριακής πλευράς ως προς την ωφελιμότητα του έργου, ενώ και η πρόσφατη παρέμβασή της πρόσθεσε προβληματισμούς, αφού αυτή εκφράστηκε μέσω μιας επιστολής που υπογράφει η διευθύντρια της Διεύθυνσης Πράσινης Μετάβασης Catharina Sikow-Magny της οποίας μάλιστα η θητεία έληξε την Παρασκευή 30 Αυγούστου. Με την επιστολή της προς τα ενδιαφερόμενα μέρη επαναβεβαιώνει ότι το έργο Great Sea Interconnector (διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ) αποτελεί «ύψιστης σημασίας» και σημειώνει ότι «η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα χρησιμοποιήσει όλα τα διπλωματικά μέσα που έχει στη διάθεσή της για να το προστατεύσει από το γεωπολιτικό ρίσκο».
Η αδυναμία επίλυσης των ρυθμιστικών εκκρεμοτήτων και η απροθυμία της κυπριακής κυβέρνησης να στηρίξει το έργο οδήγησαν τη Nexans να επαναφέρει ως μέσο πίεσης για την άρση της αβεβαιότητας την απειλή της παύσης των εργασιών, όπως είχε κάνει για πρώτη φορά τον Μάιο. Η αβεβαιότητα επηρεάζει ήδη τη μετοχή της γαλλικής εταιρείας, καθώς η διασύνδεση Κρήτης – Κύπρου αποτελεί πάνω από το 20% του συνολικού ανεκτέλεστου υπολοίπου.
Το κακό σενάριο
Η επιστολή της Nexans, αποκαλυπτική των βαθύτερων εντάσεων και αντιφάσεων μεταξύ των εμπλεκομένων μερών, κινητοποίησε τις ελληνικές και κυπριακές αρχές στο να βρουν άμεσα μια συμβιβαστική λύση που θα κρατήσει ζωντανό το έργο και δεν θα ενταφιάσει διά παντός το όραμα της Κύπρου για ενεργειακή αυτονομία και διασύνδεση με το ευρωπαϊκό ηλεκτρικό σύστημα και μαζί το φιλόδοξο σχέδιο διασύνδεσης και του Ισραήλ. Στο κακό σενάριο οι συνέπειες –οικονομικές, ενεργειακές και γεωπολιτικές– θα είναι ανυπολόγιστες.
Κατάρρευση του έργου θα απειλήσει ευθέως τη βιωσιμότητα του ΑΔΜΗΕ ο οποίος ως φορέας υλοποίησης του έργου θα βρεθεί ενώπιον οικονομικών απαιτήσεων από τη Nexans, αλλά και της υποχρέωσης να επιστρέψει στην Ε.Ε. ποσά που έχει ήδη εκταμιεύσει από τη χρηματοδότηση των 657 εκατ. ευρώ. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι οικονομικές διεκδικήσεις θα στραφούν κατά της ΡΑΕΚ, με το σκεπτικό ότι οι Ρυθμιστικές Αρχές, βάσει του ευρωπαϊκού κανονισμού, φέρουν σοβαρή ευθύνη για την πορεία διευρωπαϊκών έργων.
Τα ερωτήματα
Πολλά είναι τα ερωτήματα που διατυπώνονται από εμπλεκομένους και μη για τη στάση της κυπριακής πλευράς, με κάποιους να τη συνδέουν με τοπικά ενεργειακά συμφέροντα που θα θιγούν με τη λειτουργία της διασύνδεσης. Ερωτήματα διατυπώνονται και για το κατά πόσον ο τρόπος διαπραγμάτευσης των επίμαχων ζητημάτων από τον ΑΔΜΗΕ όξυνε το κλίμα και τις εντάσεις. Επίσης, παράγοντες με άριστη γνώση του θέματος καταλογίζουν στον διαχειριστή ότι μετέδιδε στην κυβέρνηση μια εικόνα πολύ πιο αισιόδοξη από την πραγματική για την πορεία των συζητήσεων με την κυπριακή πλευρά.
Ενα καλώδιο 1.208 χλμ. με προϋπολογισμό 1,9 δισ. ευρώ
To έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ, γνωστής ως EuroAsia Interconnector, μετά μια 12ετία κυοφορίας μπήκε σε τροχιά υλοποίησης τον Οκτώβριο του 2022, αλλά σε διάστημα μικρότερο του ενός έτους βρέθηκε σε αδιέξοδο.
Το μεγαλεπήβολο αυτό project που οραματίστηκε ο Κύπριος επιχειρηματίας Νάσος Κτωρίδης, αφορούσε την πόντιση ηλεκτρικού καλωδίου (DC) συνολικού μήκους 1.208 χλμ., με τα 898 χλμ. να αφορούν τη διασύνδεση Κύπρου – Ελλάδας καθώς και την κατασκευή σταθμών μετατροπής (AC-DC) στην ξηρά, σε Κύπρο και Κρήτη.
Το καλώδιο θα είχε τη δυνατότητα, σε πλήρη ανάπτυξη, μεταφοράς 2 GW ηλεκτρικής ενέργειας στα 500 kV. Στα μέσα του 2023, εμφανίστηκαν τα πρώτα σύννεφα στην κατά τα άλλα ομαλή μέχρι τότε πορεία του έργου, όταν υπό την πίεση του χρονοδιαγράμματος για την κατασκευή των χερσαίων υποδομών του έργου και την παραγγελία του καλωδίου υπήρξαν προβλήματα με την εκταμίευση της πρώτης πληρωμής στον βασικό υπεργολάβο, τη γαλλική Nexans, η οποία είχε υπογράψει σύμβαση 1,43 δισ. με την EuroAsia, ως βασικός υπεργολάβος του έργου.
Η άρνηση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΙΒ) να εγκρίνει δάνειο ύψους 600 εκατ. προς την EuroAsia Interconnector, παρά το γεγονός ότι το έργο απολάμβανε την πλήρη στήριξη της Κομισιόν, η οποία το είχε συμπεριλάβει στον κατάλογο με τα Projects of Common Interest (PCI), εξασφαλίζοντας χρηματοδότηση ύψους 657 εκατ. από το Connect Europe Facility, φρέναρε τη δυνατότητα χρηματοδότησης. Με αρχικό προϋπολογισμό 1,3 δισ., ο οποίος έκτοτε αναθεωρήθηκε σε 1,9 δισ., ο ανάδοχος έπρεπε να καλύψει τη διαφορά μέσα από ένα συνδυασμό δικών του κεφαλαίων και τραπεζικού δανεισμού.
Το φιλόδοξο έργο μπήκε σε τροχιά υλοποίησης τον Οκτώβριο του 2022, αλλά σε διάστημα μικρότερο του ενός έτους βρέθηκε σε αδιέξοδο.
Η δε έγκριση της EIB εθεωρείτο «κλειδί» που θα επέτρεπε στη διαχειρίστρια εταιρεία να προχωρήσει στην εξεύρεση των υπολοίπων κεφαλαίων. Ετσι, το καλοκαίρι του 2023 το έργο του EuroAsia Interconnector βρέθηκε κυριολεκτικά στον «αέρα», αφού η εταιρεία δεν είχε μπορέσει να εξασφαλίσει την απαραίτητη χρηματοδότηση και τα πράγματα έφτασαν στο απροχώρητο όταν στις 12 Σεπτεμβρίου η EuroAsia Interconnector αθέτησε την υποχρέωσή της για πληρωμή 50 εκατ., που ήταν το ποσό της προκαταβολής προς τη Nexans.
Η εμπλοκή του ΑΔΜΗΕ στο έργο που, σύμφωνα με πληροφορίες, ήρθε έπειτα από πρόσκληση της κυπριακής πλευράς και τη σύμφωνη γνώμη της Ε.Ε., των κυβερνήσεων Ελλάδας – Κύπρου και των δύο ρυθμιστικών αρχών (ΡΑΑΕΥ και ΡΑΕΚ), τον Οκτώβριο 2023, έβγαλε το έργο από το αδιέξοδο. Ο ΑΔΜΗΕ ανέλαβε ρόλο φορέα υλοποίησης της ηλεκτρικής διασύνδεσης που μετονομάστηκε πλέον σε Great Sea Interconnector, οι προσπάθειες ωστόσο για επίλυση του χρηματοδοτικού δεν τελεσφόρησαν έως σήμερα.
Η κυπριακή κυβέρνηση παρά το γεγονός ότι η αρχική μελέτη του EuroAsia είχε εγκριθεί από τη ΡΑΕΚ, ζήτησε από τον ΑΔΜΗΕ να υποβάλει εκ νέου μελέτη κόστους-οφέλους (CBA) για να αποδείξει την οικονομική βιωσιμότητα του έργου, προκειμένου να αποφασίσει εάν τελικά θα συμμετάσχει ως μέτοχος το κυπριακό δημόσιο στο έργο με το ποσό των 100 εκατ. Οπως αρχικά είχε δεσμευθεί, εξασφαλίζοντας κονδύλια από το Ταμείο Ανάκαμψης. Κάπως έτσι άνοιξε ένας νέος κύκλος αβεβαιότητας και αδιεξόδου…
