Ο οικονομικός πόλεμος Ουάσιγκτον – Πεκίνου προκαλεί έντονες πιέσεις στο παγκόσμιο εμπόριο, το σύστημα ωστόσο για ακόμη μία φορά αποδεικνύεται ανθεκτικό, σημειώνουν οι Financial Times. Από τότε που ξεκίνησε η εποχή της παγκοσμιοποίησης μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, διαδοχικοί κραδασμοί προκάλεσαν προφητείες για την κατάρρευσή της: οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, η παγκόσμια οικονομική κρίση, τα lockdowns της πανδημίας, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία: κάθε κρίση πυροδοτούσε νέους φόβους και κάθε φορά το σύστημα όχι μόνο επιβίωνε, αλλά ευδοκιμούσε. Οι αλυσίδες εφοδιασμού συνέχιζαν να περικυκλώνουν τον κόσμο, ενώ η ψηφιακή τεχνολογία άνοιγε δρόμο για νέες μορφές παγκοσμιοποίησης.
Το παγκόσμιο εμπόριο ωστόσο αντιμετωπίζει σήμερα τη μεγαλύτερη πρόκληση, την αντιπαράθεση ΗΠΑ – Κίνας. Ουάσιγκτον και Πεκίνο χρησιμοποιούν επιδοτήσεις, δασμούς και ελέγχους εξαγωγών για να ανταγωνιστούν για τα κρίσιμα ορυκτά και το τεχνολογικό πλεονέκτημα σε τομείς από τους ημιαγωγούς, την καθαρή ενέργεια και τις τηλεπικοινωνίες μέχρι τα ηλεκτρικά οχήματα, την τεχνητή νοημοσύνη και την κβαντική πληροφορική. «Είναι δύσκολοι καιροί για το παγκόσμιο εμπόριο. Μέσα σε ένα σκηνικό γεωπολιτικών εντάσεων και κλιματικής κρίσης βλέπουμε αυξημένο προστατευτισμό», προειδοποίησε πρόσφατα η Νγκόζι Οκόντζο-Ιγουέλα, διευθύντρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Παρά τις πολιτικές πιέσεις, ωστόσο, το παγκόσμιο εμπόριο έχει αποδειχθεί ανθεκτικό, όπως αποδεικνύουν αρκετές μελέτες. Αφού διαίρεσαν τις χώρες σε δύο γεωπολιτικά μπλοκ με επίκεντρο τις ΗΠΑ και την Κίνα, οι οικονομολόγοι του ΠΟΕ εκτιμούν ότι από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το εμπόριο αγαθών έχει αυξηθεί.
Η ψηφιακή τεχνολογία ανοίγει δρόμο για νέες μορφές παγκοσμιοποίησης.
Το παγκόσμιο εμπόριο αγαθών έχει ανακάμψει από το σοκ της πανδημίας και οι διασυνοριακές ροές δεδομένων και υπηρεσιών συνεχίζονται κανονικά. Αυτή η ανθεκτικότητα οφείλεται σε δύο παράγοντες: στην προσαρμοστικότητα των πολυεθνικών εταιρειών και στον ρεαλισμό ορισμένων οικονομιών μεσαίου εισοδήματος που έχουν αρνηθεί, μέχρι στιγμής, να πάρουν θέση, αψηφώντας τις γεωπολιτικές αναταράξεις. Δεδομένης της αυξανόμενης έντασης μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου, τίθεται το ερώτημα: πόσο ακόμη μπορούν οι αδέσμευτες χώρες να λειτουργήσουν ως ανάχωμα; Μέχρι στιγμής οι δυνάμεις της αγοράς και οι ρεαλιστικές κυβερνήσεις παραμένουν ισχυρές ενάντια στον κατακερματισμό. Για τα ηλεκτρικά οχήματα, για παράδειγμα, η Ε.Ε. θέλει να συνεργαστεί με τους κατασκευαστές της Κίνας αντί να τους αποκρούσει όπως οι ΗΠΑ, ενώ ενθαρρύνει τις κινεζικές εταιρείες να δημιουργήσουν βάσεις παραγωγής στην Ευρώπη. Την ίδια στιγμή, χώρες μεσαίου εισοδήματος –όπως η Βραζιλία και η Τουρκία– προσελκύουν ενεργά τις κινεζικές επενδύσεις ηλεκτρικών οχημάτων.
Ενα βασικό πεδίο μάχης μεταξύ ΗΠΑ – Κίνας είναι η τεχνολογία κινητής τηλεφωνίας 5G, με την Ουάσιγκτον να πιέζει τους συμμάχους να αποκλείσουν την κινεζική Huawei από τα δίκτυά τους λόγω φόβων για πιθανή κατασκοπεία, με μεικτή επιτυχία. Επίσης μέσω τεράστιων επιδοτήσεων και δασμών η κυβέρνηση Μπάιντεν προσπάθησε να δημιουργήσει μια αυτόνομη αγορά EV στη Βόρεια Αμερική. Οι κρίσιμες πρώτες ύλες είναι η τρίτη «αρένα», καθώς η πράσινη μετάβαση έχει δημιουργήσει έναν γεωπολιτικά φορτισμένο αγώνα για την εξασφάλιση προμηθειών, όπως οι σπάνιες γαίες, το λίθιο και το νικέλιο. Η Κίνα αποδείχθηκε πιο επιθετική και καλύτερα εξοπλισμένη στη μάχη.
Οι σινο-αμερικανικές εντάσεις διαφαίνονται, τέλος, και στην υποδομή που ενώνει την παγκόσμια οικονομία. Τα κάποτε ουδέτερα δίκτυα για το εμπόριο και τις επικοινωνίες –ναυτιλιακές οδοί, αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου, υποθαλάσσια καλώδια δεδομένων και δορυφόροι– έχουν εμπλακεί στην πολιτική. «Οι κυβερνήσεις αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο ότι η ασφάλεια εκτείνεται από τον πυθμένα της θάλασσας μέχρι την κορυφή του ουρανού», λέει ο Αντριαν Κοξ της Deutsche Bank. Για τις επικοινωνίες κάτω από τη θάλασσα και το Διάστημα, ωστόσο, οι κυβερνήσεις είναι όλο και πιο απρόθυμες να βασιστούν σε εχθρικές ξένες χώρες και ασταθείς ιδιωτικές εταιρείες. Το μεσοπρόθεσμο μέλλον για την παγκοσμιοποίηση φαίνεται προδιαγεγραμμένο: μια μάχη μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου για την υπεροχή. Το αντίβαρο θα προέλθει από τον γεωπολιτικό αγνωστικισμό μεταξύ άλλων κυβερνήσεων και την ατελείωτη εφευρετικότητα των διαχειριστών της εφοδιαστικής αλυσίδας. Αυτές οι αντισταθμιστικές πιέσεις φιλελευθεροποίησης έχουν κερδίσει στο παρελθόν. Αλλά οι φυγόκεντρες δυνάμεις που απειλούν την παγκοσμιοποίηση είναι μακράν ο πιο σκληρός αντίπαλός τους μέχρι σήμερα.
