Η έκθεση του Ντράγκι για την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα και κυρίως τα τελικά συμπεράσματά της δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας συγκριτικά με τις οικονομίες της Κίνας και των ΗΠΑ λίγο-πολύ όλοι το αντιλαμβανόμασταν: η Ευρώπη υστερεί σημαντικά, συγκριτικά με τις δύο άλλες οικονομίες, τόσο σε ποικιλία παραγωγής καταναλωτικών, βιομηχανικών και τεχνολογικών προϊόντων, όσο και στις (υψηλές) τιμές που προσφέρονται τα (ομογενή) προϊόντα που η ευρωπαϊκή οικονομία παράγει.
Για τους κλασικούς οικονομολόγους η ανταγωνιστικότητα δεν αποτελεί αξιόπιστο δείκτη για την αξιολόγηση μιας οικονομίας, καθώς μια οικονομία μπορεί να γίνει ανταγωνιστική (βραχυπρόθεσμα) είτε υποτιμώντας το εθνικό της νόμισμα, είτε μειώνοντας το κόστος παραγωγής της (μισθοί εργαζομένων), είτε δημιουργώντας μαζικά οικονομίες κλίμακας για την παραγωγή προϊόντων παραδοσιακών κλάδων (σίδηρος, τσιμέντο, ρύζι, καλαμπόκι, σιτηρά κ.λπ.).
Από την οικονομική θεωρία και από την οικονομική εμπειρία γνωρίζουμε ότι η σημαντική παράμετρος που καθορίζει τη μακροχρόνια ανάπτυξη μιας οικονομίας και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς της, συγκριτικά με τις άλλες οικονομίες, είναι ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητάς της. Παραγωγικότητα με απλά λόγια σημαίνει η χρήση των ίδιων μονάδων ή λιγότερων μονάδων κεφαλαίου (Κ) και εργασίας (L) να παράγει περισσότερα προϊόντα και υπηρεσίες. Αυτό επιτυγχάνεται με την εφαρμογή νέας τεχνολογίας στην παραγωγή, με την αύξηση των δεξιοτήτων των εργαζομένων και με την καλύτερη κατανομή των συντελεστών παραγωγής στον χώρο και στον χρόνο.
Η έκθεση Ντράγκι αποδέχεται ως το βασικό αίτιο της χαμηλής ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας τη χαμηλή παραγωγικότητά της. Από τη δεκαετία του 1970 έως και σήμερα η Ευρώπη παρουσιάζει σημαντικό πρόβλημα παραγωγικότητας συγκριτικά με τις ΗΠΑ και την Ασία. Η ετήσια συνολική παραγωγικότητα (κεφαλαίου, εργασίας, τεχνολογίας) στην Ευρώπη μειώνεται τα τελευταία χρόνια, ενώ στις ΗΠΑ δεν υπερβαίνει το 1% με 1,2%.
Ομως, η χαμηλή παραγωγικότητα της οικονομίας δεν είναι ένα φαινόμενο που παρατηρούμε αποκλειστικά στην Ευρώπη. Το πρόβλημα της χαμηλής παραγωγικότητας όλων των ανεπτυγμένων οικονομιών έχει εξετάσει «εκ βαθέων» ο νομπελίστας καθηγητής οικονομικών Εντμουντ Φελπς.
Για τον Εντμουντ Φελπς, το βασικό οικονομικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη είναι η βραδεία και ισχνή πλέον ανάπτυξη των οικονομιών τους, με όλα τα αναμενόμενα συμπτώματα που την ακολουθούν: δηλαδή τις περιορισμένες επενδύσεις, τις συνεχώς μειούμενες αποδόσεις των ήδη ελάχιστων πραγματοποιήσιμων επενδύσεων, τη μείωση της ικανοποίησης των εργαζομένων από την απασχόλησή τους και την εξάλειψη της προσδοκίας της συναρπαστικής μέχρι το 1970 οικονομικής ανάπτυξης.
Ο καθηγητής νομπελίστας Εντμουντ Φελπς αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η 50ετής παρακμή (1972-2024) δεν προέκυψε από τους πολιτικούς μας όπως ο Τραμπ, αλλά από τη λανθασμένη χρήση των οικονομικών πολιτικών της κεϋνσιανής οικονομικής θεωρίας. Με αποκορύφωμα πλέον τα προγράμματα ανάκαμψης της οικονομίας που υλοποιήθηκαν στις ανεπτυγμένες οικονομίες μετά την κρίση του 2008 έως και σήμερα, που στόχο έχουν αποκλειστικά τη χειραγώγηση της ζήτησης, με τελικό αποτέλεσμα να χαθεί ο δυναμισμός των δυτικών οικονομιών».
Η λανθασμένη κατανομή των οικονομικών πόρων είναι η κύρια αιτία της μειωμένης παραγωγικότητας στις ανεπτυγμένες οικονομίες.
Και ο καθηγητής συνεχίζει: «Δεν ήταν και δεν είναι το μείγμα της μακροοικονομικής πολιτικής που παραμένει λανθασμένο, αλλά ο κρατισμός, η κορπορατιστική οργάνωση της κοινωνίας, ο κρατικός καπιταλισμός, που απαγορεύει την αυθόρμητη προσωπική δημιουργία και εξέλιξη των ανθρώπων μέσω της δημιουργικής εργασίας. Οι φόροι, οι ρυθμιστικοί περιορισμοί (περιβαλλοντικοί, επαγγελματικά πρότυπα, υγειονομικοί, χωροταξικοί, αρχαιολογικοί, κλιματικοί), οι αυστηρές ποινικές κυρώσεις στις πιθανές οικονομικές αποτυχίες περιορίζουν, αν δεν απαγορεύουν στους πολίτες να δρουν και να επιχειρούν ελεύθερα και να παίρνουν το ρίσκο της προσωπικής επαγγελματικής επιτυχίας».
Η συνολική παραγωγικότητα αυξάνεται με τη χρήση της προηγμένης τεχνολογίας και με την αποδοτική κατανομή των οικονομικών πόρων (κεφαλαίου, εργασίας, γης, βασικά υλικά και βασικά ορυκτά απαραίτητα για την παραγωγή). Για τον Εντμουντ Φελπς, η λανθασμένη κατανομή των οικονομικών πόρων είναι η κύρια αιτία της μειωμένης παραγωγικότητας στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Δεν είναι η τεμπελιά των εργαζομένων ή το περιορισμένο κεφάλαιο. Κατά τον Εντμουντ Φελπς: «Αν η λανθασμένη κατανομή των οικονομικών πόρων είχε αποφευχθεί, η παραγωγικότητα στις ΗΠΑ εκτιμάται ότι θα ήταν 50% μεγαλύτερη και η σωρευμένη οικονομική μεγέθυνση πολλαπλάσια τα τελευταία 50 χρόνια».
Με αυτό το σκεπτικό θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν η έκθεση Ντράγκι, τα εθνικά σχέδια ενεργειακής μετάβασης, οι μακροοικονομικοί σχεδιασμοί των κρατών-μελών της Ε.Ε. επιτυγχάνουν την αποτελεσματικότερη και την αποδοτικότερη κατανομή των οικονομικών συντελεστών και δεν αποτελούν ιδεολογήματα που συμβάλλουν στη λανθασμένη κατανομή.
Η καινοτομία ήταν και είναι η κινητήριος δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης, η μιμητική συμπεριφορά όχι, η ατομική δημιουργικότητα βασισμένη στην καινοτομία και στις νέες ανακαλύψεις που κυριάρχησαν την περίοδο 1880-1970 ήταν ο καταλυτικός παράγων για την ανάπτυξη των κοινωνιών.
Για τον Εντμουντ Φελπς η ατομική δημιουργία έχει χαθεί, οι δυτικές κοινωνίες έχουν αποσπαστεί από τον βασικό τους στόχο, την οικονομική τους ευημερία. Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Οι άνθρωποι στις μέρες μας ενδιαφέρονται περισσότερο για το εάν βγάζουν και έχουν περισσότερα χρήματα από τον γείτονά τους και όχι για το εάν βγάζουν και έχουν περισσότερα χρήματα από τους γονείς τους». «Οι κοινωνίες μας φαίνεται πλέον να λειτουργούν στα όρια της δύναμης και εξουσίας που προσφέρει η κατοχή κεφαλαίου, η εξουσία και η δύναμη που προσφέρει ο κορπορατισμός με τον χαρακτήρα που δόθηκε σε αυτόν από τη δικτατορία του Μουσολίνι».
Οι προτεινόμενες ευρωπαϊκές χρηματοοικονομικές ενισχύσεις (800 δισ. ευρώ ανά έτος), όπως αυτές διατυπώνονται στην έκθεση Ντράγκι, πιθανόν να ενισχύσουν τη λανθασμένη κατανομή των οικονομικών πόρων και να αυξήσουν το κόστος ευκαιρίας (opportunity cost) για οικονομική δράση μεταξύ διαφορετικών επιχειρήσεων και κλάδων της οικονομίας. Ακόμη και αν κινδυνεύουμε να είμαστε κυνικοί, οφείλουμε να αναρωτηθούμε αν η έκθεση Ντράγκι αποτελεί συνταγή ανάπτυξης για την ευρωπαϊκή οικονομία και όχι την τελευταία απέλπιδα προσπάθεια διάσωσης της ευρωπαϊκής κεντρικής γραφειοκρατίας.
*Ο κ. Βασίλειος Π. Πανουσόπουλος είναι οικονομολόγος – διεθνολόγος, ειδικός επιστήμονας της Δημόσιας Διοίκησης.
