Oταν ο πρωθυπουργος του Μπουτάν Τσέρινγκ Τομπγκάι ανέβηκε με κάζουαλ ρούχα στη σκηνή του «Reimagine Tourism in Greece», ήξερε ακριβώς τι θα ακολουθήσει, σε αντίθεση με το κοινό που είχε προσέλθει στην εκδήλωση της Καθημερινής, ανάμεσα σε σύγχρονα αεροσκάφη της Aegean και παλιά της «Ολυμπιακής», για μία τυπική συζήτηση.
Εδώ και δεκαετίες, η χώρα του Τομπγκάι μετρά την ευτυχία των 750.000 κατοίκων της θεωρώντας την πιο σημαντική από την οικονομία, και ο φιλοξενούμενος πρωθυπουργός προειδοποίησε το ελληνικό ακροατήριο ότι οι απόψεις του για τον βιώσιμο τουρισμό είναι αιρετικές. Είναι μια χώρα άλλωστε που χρεώνει εκατό ευρώ τους τουρίστες, για κάθε ημέρα που παραμένουν στο έδαφός της. Και δεν θέλει πάνω από 300.000 επισκέπτες ετησίως.
«Ξέρετε το Μπουτάν είναι μία πάρα πολύ μικρή χώρα, που δεν είναι πλούσια. Ο πληθυσμός μας είναι μόλις 750.000, κι αυτό επιτεύχθηκε πριν από μία γενιά. Στη γενιά των γονιών μου, μπορώ να σας πω ότι ζούσαμε ακόμα στον Μεσαίωνα, ήμασταν απομονωμένοι. Και μετά ο τέταρτος βασιλιάς, όταν άρχισε να αναπτύσσεται η χώρα, είπε ότι «το ΑΕΠ της ευτυχίας είναι πολύ πιο σημαντικό από το ΑΕΠ της οικονομίας.
»Ολοι πάντα κοιτούν την οικονομία για το πόσο καλά τα πάει η χώρα. Ετσι δεν είναι; Ε, λοιπόν ο βασιλιάς μας είπε ότι το ΑΕΠ της ευτυχίας ήταν το πιο σημαντικό για το Μπουτάν. Είπε ότι η ευτυχία και η ευεξία των ανθρώπων θα πρέπει να είναι στο κέντρο της ατζέντας για την ανάπτυξη. Αυτός εξάλλου είναι και ο λόγος για την ανάπτυξη. Ναι, εντάξει και η οικονομική ανάπτυξη είναι σημαντική, αλλά πρέπει να είναι βιώσιμη και ισόρροπη με την κοινωνική πρόοδο, με την προστασία του περιβάλλοντος, με την καλή διακυβέρνηση. Αυτά λοιπόν πρέπει να είναι κομμάτια του ΑΕΠ της ευτυχίας».
Προστατεύσατε τους ναούς σας 2.500 χρόνια, αυτό είναι βιώσιμος τουρισμός
«Σήμερα το πρωί, η σύζυγός μου και εγώ περπατήσαμε στον ναό του Σουνίου, του Ποσειδώνα, από το ξενοδοχείο μας. Ηταν πανέμορφα. Δεν μπορώ να φανταστώ πώς οι αρχαίοι πρόγονοι έχτισαν τον ναό αυτόν πριν από 2.000 χρόνια. Σπούδασα μηχανικός και παρατηρούσα όλες τις λεπτομέρειες. Κοίταξα τη σύζυγό μου και είδα ότι είχε δάκρυα στα μάτια της. Της είπα: “Δεν είναι όμορφο; Δεν είναι καταπληκτικό; Και σκέψου, 2.500 χρόνια πριν, οι Ελληνες, οι αρχαίοι μας πρόγονοι το έχτισαν αυτό. Δεν είναι καταπληκτικό;”. Και μου απάντησε: “Ναι, αλλά αυτό που είναι ακόμα πιο εκπληκτικό, και ο λόγος που είμαι τόσο συγκινημένη είναι γιατί οι άνθρωποι στην Ελλάδα τα έχουν προστατεύσει για όλους εμάς”. Ενώ σε πολλές χώρες έχουν καταστραφεί αυτά τα μνημεία. Εδώ, είναι 2.500 χρόνια αυτός ο ναός και είναι ακόμα εδώ. Και αύριο, ανυπομονούμε να επισκεφτούμε την Ακρόπολη. 2.500 χρόνια εσείς το προστατεύσατε. Αυτό είναι ο βιώσιμος τουρισμός. Αυτό είναι το δώρο που μας έχετε δώσει, και θέλω να σας ευχαριστήσω.
Πήγαμε στον ναό του Ποσειδώνα, περπατήσαμε πίσω στο resort, κάναμε τον μπάνιο μας, απολαύσαμε την ανατολή του ήλιου, είδα την ωραία θάλασσα, τον μπλε ουρανό και ερωτεύτηκα με τη γυναίκα μου. Και σκεφτόμουν, μπορείς να φανταστείς τον αριθμό των ανθρώπων που ήρθαν για διακοπές στην Ελλάδα, και έκαναν πρόταση γάμου; Πόσοι παντρεύτηκαν αφού πρώτα επισκέφτηκαν την Ελλάδα; (…) Είναι πολύ λίγες χώρες που μπορούν να δημιουργήσουν αυτή τη μαγεία. Το ερώτημα μήπως παραείναι “πολλή”, ίσως, αυτή η μαγεία;»
Στο Μπουτάν, οι τουρίστες πληρώνουν πριν καν εισέλθουν στη χώρα
«Εμείς στο Μπουτάν, που έχει το ένα τέταρτο του μεγέθους της Ελλάδας, έχουμε μόνο 750.000 κατοίκους. Εχουμε πολύ ψηλά βουνά, μεγάλες κοιλάδες και κάποιες υποτροπικές ζούγκλες. Διαθέτουμε κι εμείς καταπληκτικό, μοναδικό πολιτισμό. Τέχνη, φεστιβάλ, διάφορα είδη περιπέτειας που μπορούμε να προσφέρουμε, αλλά τελικά έχουμε μόνο 170.000 τουρίστες μέσα σε έναν χρόνο. Και αυτό γίνεται συνειδητά (…) Πληρώνουν 100 δολάρια όσοι έρχονται. Εχουμε βέβαια και το παράβολο για τη βίζα και, πέρα από τη βίζα, πληρώνουν για κάθε νύχτα 100 δολάρια. Αν μείνεις πέντε νύχτες θα πρέπει να πληρώσεις 500 δολάρια, σαν μία συμμετοχή στην αειφόρο, στη βιώσιμη ανάπτυξη. Και αυτά τα πληρώνεις πριν καν μπεις στη χώρα. Ολο το πρόγραμμα πρέπει να έχει προ-κρατηθεί, και ο ξεναγός στη συνέχεια θα σου δείξει τη χώρα μας. Ως αποτέλεσμα αυτού, οι περισσότεροι, όταν το σκέφτονται αυτό, δεν θέλουν να μας επισκεφτούν στο Μπουτάν. Ομως εκείνοι που όντως έρχονται, είναι εκείνοι που θέλουν να κάνουν το ταξίδι, να συνδεθούν με τη χώρα, να αφήσουν κάτι πίσω τους, να πάρουν κάτι από αυτή (…) Αυτός είναι ο βασικός λόγος που κρατάμε χαμηλά τα νούμερα των τουριστών, αλλά την αξία ψηλά».
Μόνο όσους τουρίστες αντέχει η χώρα
«Ο δικός μου στόχος είναι να έχουμε 300.000 τουρίστες τον χρόνο. Σήμερα έχουμε μόνο 170.000 τον χρόνο. Γιατί 300.000; Γιατί αυτός είναι ο φέρων οργανισμός, αυτή είναι η φέρουσα ικανότητά μας», εξήγησε ο Τομπογκάι. «Οταν κοιτάζω τα ξενοδοχεία, το περιβάλλον, τις υποδομές μας, τον πολιτισμό μας, τον πληθυσμό μας… δεν μπορούμε να δεχθούμε παραπάνω από 300.000 επισκέπτες τον χρόνο. Σήμερα έχουμε μόνο 170.000, χρειάζεται επομένως να κάνουμε μάρκετινγκ για το Μπουτάν (…) Θα κλείσουμε τη στρόφιγγα όταν θα φτάσουμε στις 300.000. Μπορεί ακόμα και να αυξήσουμε το τέλος βιώσιμης ανάπτυξης».
Οπως είπε ο κ. Τομπγκάι, ο τουρισμός αντιστοιχεί περίπου στο 15% του ΑΕΠ του Μπουτάν και τα έσοδα από το τέλος βιωσιμότητας κατευθύνονται στη δωρεάν υγεία, στη δωρεάν παιδεία και στην προστασία του περιβάλλοντος. Επίσης, αποζημιώνονται οι αγρότες «που είναι αυτοί που υπόκεινται στις αλλαγές του περιβάλλοντος» και στηρίζεται οικονομικά η διατήρηση των πάρκων.
«Τα μεγάλα ξενοδοχεία έχουν τις ιδέες τους, εμείς τους κανόνες μας»
Ερωτηθείς για το πώς συνεργάζεται η κυβέρνηση με τις μεγάλες αλυσίδες ξενοδοχείων και τις υπόλοιπες επιχειρήσεις στη βιομηχανία του τουρισμού, ο κ. Τομπγκάι απάντησε πως στις πολιτικές που ακολουθούνται υπάρχει πάντα ένα κατώτερο και ένα ανώτερο όριο.
«Μας ενδιαφέρει πάρα πολύ να είμαστε υπεύθυνοι και βιώσιμοι με τον τουρισμό. Αναφορικά με τους ξενοδόχους, με tour operators εκεί υπάρχει μία ελευθερία. Τα high end ξενοδοχεία έχουν τις ιδέες τους, εμείς έχουμε τους κανόνες μας τους πολεοδομικούς κ.λπ. και τους σέβονται. Νομίζω ότι έχουμε περιθώριο ανάπτυξης για να δεχθούμε περισσότερα διεθνή resorts στη χώρα. Ωστόσο εμένα με ενδιαφέρει να δημιουργηθούν και μικρά resorts και από τους ίδιους τους κατοίκους του Μπουτάν. Να φτιάξουν τα δικά τους θέρετρα. Υπάρχει ένα θέρετρο που λέγεται “Σι Ουά Λινγκ”, η χώρα της ειρήνης. Είναι όλα πολύ παραδοσιακά, και ακολουθεί τα διεθνή στάνταρτ. Και ένα καινούργιο, το “Πε Μα Κο”».
Εμείς είμαστε οι θεματοφύλακες της γης μας και του μέλλοντός μας
«Αν σας ενδιαφέρει να επενδύσετε, να χτίσετε κάτι στο Μπουτάν, μπορώ να μιλήσω άμεσα μαζί σας, αλλά θέλω και οι πολίτες και οι ίδιοι οι κάτοικοι του Μπουτάν να αναμειχθούν σε αυτό, γιατί εμείς είμαστε οι θεματοφύλακες του πολιτισμού μας, της γης μας και του μέλλοντός μας. Θα πρέπει να τους ενθαρρύνουμε λοιπόν τους ντόπιους να κάνουν περισσότερα».
«Δεν χαιρόμαστε όταν οι τουρίστες είναι περισσότεροι από τους ντόπιους»
Πώς όμως υποδέχονται οι κάτοικοι τις αυστηρές πολιτικές για τουρισμό; Εκείνοι που εργάζονται στον κλάδο θέλουν περισσότερους τουρίστες, παραδέχεται ο κ. Τομπγκάι επιμένοντας όμως πως εκτός από την οπτική γωνία του τουρισμού, υπάρχει και αυτή των ντόπιων κατοίκων.
«Αν ανοίξουμε τον τουρισμό ώστε να μπουν οι πάντες μέσα, αυτό θα καταστρέψει αυτό που τους έχει προσελκύσει για να επισκεφτούν τη χώρα μας. Πώς γίνεται λοιπόν η επιλογή των ανθρώπων; Είτε με κληρωτίδα είτε με το χρήμα. Και βεβαίως, είμαστε μικρή χώρα, χρειαζόμαστε τα χρήματα (…) Το τέλος βιωσιμότητας υπάρχει από τη δεκαετία του 1970, όταν ξεκίνησε και ο δείκτης που μετρά την ευτυχία στο Μπουτάν. Οι πρώτοι τουρίστες που είχαν έρθει σε σχέση με τους σημερινούς υπάγονται όλοι στην ίδια πολιτική. Ολοι οι κάτοικοι την υποστηρίζουν. Τη στιγμή που θα δούμε πάρα πολλούς τουρίστες σε ένα μνημείο, σε ένα μοναστήρι, για παράδειγμα, αν είναι πιο πολλοί οι τουρίστες από τους ντόπιους –γιατί ξέρετε πηγαίνουν οι ντόπιοι για να κάνουν τις προσφορές τους στους θεούς, να προσευχηθούν– αν είναι περισσότεροι οι ξένοι από τους ίδιους τους ντόπιους, δεν χαίρονται», σημείωσε ο πρωθυπουργός του Μπουτάν.
«Κάτι πρέπει να κάνετε με τη Σαντορίνη»
Ο ίδιος ο Τομπγκάι έστρεψε τη συζήτηση στα ελληνικά νησιά και αναφέρθηκε στο παράδειγμα της Σαντορίνης. «Μιλούσα εδώ, με έναν νέο μου φίλο για τα νησιά σας. Εχω δει καρτ ποστάλ, βιβλία, ταινίες. Πώς από τη μία τα μοιράζεστε με τον κόσμο και από την άλλη τα προστατεύετε. Αν έχετε πέντε κρουαζιερόπλοια που θα αδειάσουν δέκα χιλιάδες κόσμου σε αυτό το πανέμορφο αλλά ευάλωτο νησί της Σαντορίνης, για πόσο καιρό πιστεύετε ότι μπορείτε να το κρατήσετε βιώσιμο; Κάτι πρέπει να κάνετε. Δεν ξέρω αν είναι είναι εδώ κάποιος από τον Δήμο της Σαντορίνης. Αλλά αν ήμουν εγώ εκεί, αν είχα λόγο στη Σαντορίνη, θα έλεγα ότι πρέπει να σταματήσουν τα κρουαζιερόπλοια. Ας τεθεί εκεί αυτό το τέλος βιωσιμότητας, σε όλα τα κρουαζιερόπλοια (…) Δεν μπορεί να “προσγειώνονται” 10.000 άτομα στο νησί σας σε μία ήμερα. Ερχονται σαν τα μυρμήγκια και μετά φεύγουν το απόγευμα. Εγώ αυτούς θα τους επιβάρυνα με πολλά τέλη, πολλά χρήματα».
Η βιωσιμότητα είναι ακριβή, αλλά κρίσιμη
«Το ίδιο ισχύει και για την Ακρόπολη», συνέχισε τον συλλογισμό του ο Τομπγκάι. «Αν έχετε κρουαζιερόπλοιο και 10.000 κόσμου θέλουν να πάνε εκεί – πρέπει όλοι να μπορούν να τη δουν, ναι, το καταλαβαίνω, αλλά πώς θα καταφέρετε να προστατεύσετε αυτό το μνημείο; Αυτή είναι μία ισορροπία που θα πρέπει να βρείτε. Στο Μπουτάν είμαστε ευτυχισμένοι, έχουμε φωτισμένους βασιλιάδες, μας έχουν δείξει το μέλλον, η βιωσιμότητα είναι ακριβή, αλλά είναι κρίσιμης σημασίας διότι εμείς έχουμε την ευθύνη να προστατεύσουμε αυτό που κληρονομήσαμε, για τους εαυτούς μας, αλλά κυρίως πρέπει να το διατηρήσουμε για να το κληροδοτήσουμε και εμείς στις επόμενες γενιές. Αυτό είναι βιωσιμότητα. Και για τον λόγο αυτό, πρέπει να κάνουμε σοφές επιλογές. Κάποιες ενέχουν θυσίες. Κάποιες θυσίες όμως είναι μεσοπρόθεσμες μόνο, διότι μακροπρόθεσμα υπάρχει όφελος».
