Η επιτροπή Νομπέλ επανέφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της παγκόσμιας ανισότητας. Η απονομή ενός βραβείου με τέτοιο ειδικό βάρος στους Νταρόν Ατζέμογλου, Σάιμον Τζόνσον και Τζέιμς Ρόμπινσον λειτουργεί σαν μια υπενθύμιση ότι οι εισοδηματικές ανισότητες μεταξύ των επιμέρους κρατών και εντός αυτών είναι εξίσου σημαντικές με το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, την «επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης», καθώς και τις κοινωνίες σε διαδικασία γήρανσης. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα πολύ αναγκαίο κάλεσμα αφύπνισης. Το 20% των πλουσιότερων χωρών του κόσμου είναι σήμερα περίπου 30 φορές πλουσιότερες από τις φτωχότερες 20%, όπως σημείωσε η Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών. Και το χάσμα εξακολουθεί να υφίσταται, παρόλο που οι φτωχές χώρες έχουν γίνει πλουσιότερες συγκριτικά με το παρελθόν. Οι άρτι βραβευθέντες με το Νομπέλ Οικονομίας προσέφεραν πειστικές αποδείξεις σχετικά με τις αιτίες που εμφανίζονται και διατηρούνται επίμονα οι ανισότητες μεταξύ των κρατών. Τα ευρήματά τους, όπως αναλυτικά διατυπώνονται στο πόνημα του 2012, που φέρει την υπογραφή των Ατζέμογλου και Ρόμπινσον με τίτλο «Γιατί τα έθνη αποτυγχάνουν», είναι ότι οι θεσμοί και η πολιτική αποτελούν το «κλειδί».
Τα συμπεράσματα του βιβλίου, που στηρίζονται σε εντυπωσιακά εμπειρικά στοιχεία και εκτείνονται από την αρχαία Ρώμη έως τη σημερινή Νογκάλες, μια πόλη η οποία βρίσκεται διαιρεμένη ανάμεσα στην πολιτεία της Αριζόνας και στο Μεξικό, είναι ότι οι «θεσμοί χωρίς αποκλεισμούς» κάνουν τις χώρες πλουσιότερες. Η δημοκρατία, το κράτος δικαίου και η προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας καθιστούν διακριτά αυτά τα συστήματα από εκείνες τις μεταρρυθμίσεις όπου μια ολιγάνθρωπη μικρή άρχουσα τάξη κατέχει τους περισσότερους παραγωγικούς πόρους και τον πλούτο μιας χώρας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτά τα συστήματα «ολιγαρχίας» θάλλουν. Το φτωχότερο μισό του παγκόσμιου πληθυσμού κατείχε μόλις το 2% του παγκόσμιου πλούτου το 2021, ενώ το πλουσιότερο 10% ήλεγχε το 76% του, σύμφωνα με την έκθεση παγκόσμιας ανισότητας. Ομολογουμένως, το χάσμα μεταξύ του μέσου εισοδήματος στο πλουσιότερο 10% των χωρών και εκείνων στο φτωχότερο 50% έχει μειωθεί από περισσότερο από 50 φορές το 1980 σε λιγότερο από 40 φορές πρόσφατα, αλλά εξακολουθεί να είναι τεράστιο. Και η ανισότητα στο εσωτερικό των χωρών έχει σχεδόν διπλασιαστεί κατά την ίδια περίοδο.
Ο Νταρόν Ατζέμογλου, ο οποίος, όπως και ο Σάιμον Τζόνσον, διδάσκει στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης, και ο Τζέιμς Ρόμπινσον, ο οποίος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, δυσκολεύτηκαν να εξηγήσουν γιατί ορισμένες χώρες με λιγότερο δημοκρατικά καθεστώτα, όπως η Σιγκαπούρη και η Κίνα, έχουν γίνει πολύ πλουσιότερες. Ωστόσο, το βραβείο Νομπέλ Οικονομίας, που έλαβαν, στρέφει εκ νέου την προσοχή σε ένα θέμα που κινδυνεύει να περάσει στις πίσω θέσεις της ατζέντας που περιέχει τα μείζονα παγκόσμια προβλήματα, όπως είναι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και η δημογραφική ωρολογιακή βόμβα του ανεπτυγμένου κόσμου, ο οποίος γηράσκει και δεν γεννάει. Ούτε έχει τη γοητεία της ανόδου της τεχνητής νοημοσύνης, φαινόμενο το οποίο έχει επικρίνει ο Ατζέμογλου. Η βράβευσή τους, όμως, είναι σημαντική και για έναν ακόμη λόγο. Οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ τον επόμενο μήνα θα μπορούσαν να ασκήσουν πιέσεις σε ορισμένα από τα θεμέλια της δημοκρατίας στη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη. Συμπερασματικά, λοιπόν, είναι πολύ πιο επίκαιρο να επιβραβεύει η επιτροπή των Νομπέλ την έρευνα, που υπογραμμίζει τη σημασία των ισχυρών θεσμών.
