Ετοιμη να «αμυνθεί» έναντι των πιθανών επιπτώσεων που θα έχει η πολιτική Τραμπ στην ευρωπαϊκή οικονομία είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Δεδομένου ότι, αντίθετα με το 2016, η νίκη του ήταν κάτι που είχε αποτιμηθεί, οπότε δεν αποτέλεσε έκπληξη ούτε και σοκ, οι σχετικοί υπολογισμοί έχουν γίνει και η ΕΚΤ δεν θα διστάσει να βγει μπροστά ώστε να βοηθήσει στη στήριξη της οικονομίας, μέσω περισσότερων μειώσεων στα επιτόκια, και φέρνοντας ουσιαστικά το τελικό επιτόκιο καταθέσεων στο 1,75% ή και στο 1,50% έως το γ΄ τρίμηνο του 2025, όπως επισημαίνουν κύκλοι της αγοράς στην «Κ».
Το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών ώθησε αξιωματούχους της ΕΚΤ να προειδοποιήσουν για τις σημαντικές αρνητικές συνέπειες που θα έχουν για την Ευρώπη καθώς και την παγκόσμια οικονομία οι προτάσεις του Ντόναλντ Τραμπ για τους δασμούς και η άνοδος του προστατευτισμού. Προεκλογικά είχε διαμηνύσει ότι η Ευρώπη «θα πληρώσει το τίμημα» του ότι δεν αγοράζει αρκετά αμερικανικά προϊόντα, ενώ δεσμεύτηκε να επιβάλει δασμούς της τάξεως του 10% έως 20% στις εισαγωγές από όλες τις χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης, και 60% από την Κίνα. Ο αντιπρόεδρος της ΕΚΤ Λουίς ντε Γκίντος έκανε λόγο για «δυνητικά επιζήμια σοκ για την ανάπτυξη και τον πληθωρισμό» παγκοσμίως. Από την πλευρά του, ο διοικητής της Τράπεζας της Γαλλίας, Φρανσουά Βιλερουά ντε Γκαλό, προειδοποίησε πως η εκλογή Τραμπ αυξάνει τους κινδύνους και την αβεβαιότητα για την παγκόσμια οικονομία και οι πολιτικές του θα ενισχύσουν τα ελλείμματα και θα αυξήσουν το μακροπρόθεσμο κόστος δανεισμού.
Οπως επισήμανε ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, εάν ο Ντόναλντ Τραμπ εφαρμόσει τις δεσμεύσεις του για δασμούς και εμπορικούς φραγμούς, θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή οικονομία και θα έχει επιπτώσεις και στη συναλλαγματική ισοτιμία, άρα αυτό έχει κάποιες επιπτώσεις στη νομισματική πολιτική, ενώ πρόσθεσε πως η ΕΚΤ αναμένει να δει ποια θα είναι τα βήματα των ΗΠΑ και έως τότε θα συνεχίσει την τρέχουσα πολιτική της. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει πως οι αποφάσεις της ΕΚΤ για τα επιτόκια θα συνεχίσουν προς το παρόν να εξαρτώνται από τα στοιχεία (data dependent). Δεδομένου ότι τα νέα για την ανάπτυξη έχουν βελτιωθεί, με το τρίτο τρίμηνο να καταγράφεται αύξηση κατά 0,4% σε σχέση με το β΄ τρίμηνο, ενώ τα στοιχεία για τον πληθωρισμό κινούνται σύμφωνα με τις προβλέψεις της ΕΚΤ, η οποία είχε επισημάνει ότι βραχυπρόθεσμα ενδέχεται να καταγραφεί αύξηση –όπως και έγινε τον Οκτώβριο, με τον πληθωρισμό να ενισχύεται στο 2%, από 1,7% τον Σεπτέμβριο–, η «γραμμή» για τη συνεδρίαση του Δεκεμβρίου δεν αλλάζει. Ετσι, αν και το σενάριο μιας επιθετικής μείωσης της τάξεως των 50 μονάδων βάσης παραμένει στο τραπέζι, εάν υπάρξει κάποια δραματική επιδείνωση των στοιχείων μέσα στον επόμενο μήνα, το πιο πιθανό είναι στις 12 Δεκεμβρίου η EΚΤ να προχωρήσει σε άλλη μία, την τέταρτη από τον Ιούνιο, μείωση της τάξεως των 25 μ.β., με το επιτόκιο καταθέσεων να διαμορφώνεται στο 3% στο τέλος του 2024.
Το τελικό επιτόκιο καταθέσεων ενδέχεται να υποχωρήσει στο 1,75% ή και στο 1,50%.
Σύμφωνα με πηγές της «Κ», η έως τώρα στρατηγική της ΕΚΤ ήταν οι σταδιακές μειώσεις των επιτοκίων κατά 25 μ.β. έως το καλοκαίρι του 2025, έως ότου το επιτόκιο διαμορφωθεί στο 2%, δηλαδή στο επίπεδο που σύμφωνα με εκτιμήσεις είναι «ουδέτερο», δηλαδή το επίπεδο που ούτε δίνει ώθηση ούτε περιορίζει τον ρυθμό ανάπτυξης.
Ολα θα εξαρτηθούν από τις εξαγγελίες Τραμπ μόλις αναλάβει τα καθήκοντά του τον Ιανουάριο, καθώς, όπως έχει αποδειχθεί, είναι αρκετά απρόβλεπτος αλλά και ασταθής, οπότε μένει να φανούν οι τελικές του αποφάσεις. Η εκτίμηση είναι πως η στάση της ΕΚΤ έως την άνοιξη του 2025 δεν αναμένεται να μεταβληθεί, αν και οι πρόωρες εκλογές στη Γερμανία εκείνη την περίοδο προσθέτουν έναν ακόμα παράγοντα αστάθειας. Η συνεδρίαση του Μαρτίου του 2025 θα είναι συνεπώς κομβικής σημασίας για την πορεία της νομισματικής πολιτικής, όταν εκτός από τις αποφάσεις του Τραμπ το Δ.Σ. της κεντρικής τράπεζας θα έχει διαθέσιμες και τις νέες προβλέψεις των εμπειρογνωμόνων για την πορεία της ανάπτυξης και του πληθωρισμού.
Στο σενάριο που ο Τραμπ υλοποιήσει τις δεσμεύσεις του για τους δασμούς, η ΕΚΤ θα συνεχίσει τις μειώσεις επιτοκίων πέραν του Ιουνίου του 2025 (που το επιτόκιο αναμένεται να είναι στο 2%), με άλλη μία ή δύο μειώσεις ύψους 25 μ.β. η καθεμία έως τον Σεπτέμβριο του 2025, φέρνοντας το τελικό επιτόκιο στο 1,75% ή στο 1,50%.
Δεν «βλέπουν» ύφεση, πιο ευάλωτη η Γερμανία
Οσον αφορά τις επιπτώσεις των δασμών Τραμπ στην ανάπτυξη της Ευρωζώνης, αν και σίγουρα θα έχουν αρνητικό αντίκτυπο, ωστόσο δεν εκτιμάται ότι θα ωθήσουν την οικονομία σε ύφεση, γι’ αυτό και η ΕΚΤ, αρχικά τουλάχιστον, δεν βλέπει ανάγκη για επιθετικές μειώσεις επιτοκίων. Οι τρέχουσες προβλέψεις της ΕΚΤ είναι για ανάπτυξη 1,5% σε μέσο όρο το 2025-2026 και η υλοποίηση των δεσμεύσεων Τραμπ αναμένεται να μειώσει τον ρυθμό λίγο κάτω από 1%. Το σκεπτικό είναι ότι οι δασμοί θα είναι αρκετά αρνητικοί για τον κλάδο της μεταποίησης, οπότε θα πληγούν περισσότερο οι μεταποιητικές οικονομίες όπως η Γερμανία, ωστόσο συνολικά η Ευρωζώνη έχει μετασχηματιστεί πλέον σε οικονομία υπηρεσιών, όπου οι δασμοί δεν θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο. Οσον αφορά τον πληθωρισμό, οι πολιτικές Τραμπ εκτιμάται ότι θα είναι συνολικά αποπληθωριστικές για την Ευρωζώνη για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, η πιο αργή ανάπτυξη της οικονομίας θα οδηγήσει σε χαμηλό πληθωρισμό, ενώ οι δασμοί στην Κίνα θα ωθήσουν σε αύξηση του μεριδίου της στην Ευρώπη, οπότε αυτό σημαίνει ότι θα ασκηθούν καθοδικές πιέσεις στις τιμές για τους καταναλωτές. Βέβαια υπάρχουν κίνδυνοι για τον πληθωρισμό εάν η Ευρώπη αποφασίσει να απαντήσει με αντίποινα στους δασμούς των ΗΠΑ και εάν το δολάριο ισχυροποιηθεί έντονα, ωστόσο το «καθαρό» αποτέλεσμα από τις θετικές και τις αρνητικές επιπτώσεις εκτιμάται ότι θα είναι η πτώση του πληθωρισμού.
Ευκαιρία για την Ευρώπη να γίνει πιο ανταγωνιστική
Το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών αφαίρεσε μια μεγάλη αβεβαιότητα, ωστόσο έφερε μαζί του πολλές νέες, καθώς και κινδύνους για την παγκόσμια οικονομία και φυσικά την Ευρώπη. Οι οικονομολόγοι προειδοποιούν ότι με μια δεύτερη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ, που χαρακτηρίζεται από επιστροφή σε προστατευτικές πολιτικές, όπως οι νέοι δασμοί στις ευρωπαϊκές εξαγωγές, καθώς και την πίεση για αύξηση των αμυντικών δαπανών, η ήδη υποτονική οικονομική ανάπτυξη στην Ευρωζώνη θα μπορούσε να αντιμετωπίσει πρόσθετους αντίθετους ανέμους.
Η δεύτερη θητεία του Τραμπ βρήκε την ευρωπαϊκή οικονομία σε μια πολύ λιγότερο… βολική στιγμή από ό,τι η πρώτη. Το 2016-2017 η Ευρώπη ήταν σχετικά ισχυρή με ρυθμούς ανάπτυξης της τάξης του 2%-2,8%. Η Ευρωζώνη μάλιστα το 2017 σημείωσε τον ταχύτερο ρυθμό ανάπτυξης από το 2007, στο 2,5%. Αυτή τη φορά βιώνει αναιμική ανάπτυξη και παλεύει με τη χαμένη ανταγωνιστικότητα. «Ενας επικείμενος νέος εμπορικός πόλεμος με δασμούς από 10% έως 20% στα ευρωπαϊκά αγαθά θα μπορούσε να ωθήσει την οικονομία της Ευρωζώνης από την υποτονική ανάπτυξη ακόμη και σε ύφεση», σημειώνει ο Κάρστεν Μπρζέσκι, επικεφαλής οικονομολόγος της ING. Επιπλέον, η αβεβαιότητα σχετικά με τη στάση του Τραμπ για την Ουκρανία και το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να υπονομεύσει τους πρόσφατα σταθεροποιημένους δείκτες οικονομικής εμπιστοσύνης σε ολόκληρη την Ευρωζώνη. Η απορρύθμιση τόσο του τεχνολογικού όσο και του χρηματοπιστωτικού τομέα στις ΗΠΑ θα «χτυπήσει» τους ήδη άνισους όρους ανταγωνισμού. «Οι οικονομικές πολιτικές του Τραμπ θα μπορούσαν να κανιβαλίσουν περαιτέρω την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα», όπως τονίζει ο Μπρζέσκι.
Η Ευρωζώνη αντιμετωπίζει τώρα ένα πολύ δύσκολο εξωτερικό περιβάλλον. Οι ΗΠΑ είναι η κύρια εξαγωγική αγορά της Ε.Ε. αντιπροσωπεύοντας περίπου το 16% των εξαγωγών. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Κομισιόν, οι εξαγωγές αγαθών προς τις ΗΠΑ το 2023 ήταν 502,3 δισ. ευρώ, με τα μηχανήματα και τα οχήματα να αποτελούν σχεδόν τα 207,6 δισ. του συνόλου. Μόνο οι εξαγωγές αυτοκινήτων ανήλθαν σε περίπου 40 δισ. ευρώ, με το μερίδιο του λέοντος να προέρχεται από τη Γερμανία.
Οι επιπτώσεις
Σύμφωνα με την Goldman Sachs, εάν ο Τραμπ επιβάλλει 10% δασμούς στην Ευρώπη, η οικονομική παραγωγή της Ευρωζώνης θα μπορούσε να χτυπηθεί κατά 0,5% σε όρους πραγματικού ΑΕΠ, με τη Γερμανία να αντιμετωπίζει συρρίκνωση 0,6% και την Ιταλία 0,3%. Ανάλογες είναι και οι προβλέψεις της UniCredit, ενώ η ABN Amro εκτιμά πως το συνολικό χτύπημα στην ανάπτυξη θα είναι της τάξης του 1,5% του ΑΕΠ.
Οι υψηλότεροι δασμοί είναι πιθανό να μειώσουν τις εξαγωγές της Ευρωζώνης, όχι μόνο προς τις ΗΠΑ αλλά και, έμμεσα, σε άλλους εμπορικούς εταίρους που επηρεάζονται αρνητικά από την πολιτική Τραμπ. Οι δασμοί 60% στις εισαγωγές από την Κίνα θα μπορούσαν να δημιουργήσουν κάποια αποτελέσματα εκτροπής του εμπορίου, αλλά, όπως σημειώνει η UniCredit, οποιαδήποτε θετική επίδραση στις ευρωπαϊκές εξαγωγές από αυτό, θα υπεραντισταθμιστεί από τις επιπτώσεις ενός ασθενέστερου κινεζικού νομίσματος και της βραδύτερης αύξησης του ΑΕΠ στην Κίνα. Η Κίνα αντιπροσωπεύει περίπου το 10% των εξαγωγών της Ε.Ε.
Η μείωση του παγκόσμιου εμπορίου θα επιβαρύνει το καταναλωτικό κλίμα, καθώς και το επιχειρηματικό, ιδιαίτερα στον τομέα της μεταποίησης, ενώ θα ασκήσει πίεση στα περιθώρια κέρδους των ευρωπαϊκών εταιρειών. «Η πιο αδύναμη ζήτηση των νοικοκυριών και οι χαμηλότερες εταιρικές επενδύσεις βραχυπρόθεσμα είναι αναμφισβήτητα εξίσου μεγάλη πρόκληση για τις ευρωπαϊκές οικονομίες όσο και οι δασμοί», όπως σημειώνει η UBS.
Είναι επίσης πιθανές οι διακοπές της εφοδιαστικής αλυσίδας. Με τις εξαγωγές προς τις ΗΠΑ να ανέρχονται σχεδόν στο 4% του ΑΕΠ, η Γερμανία θα ήταν η πιο πληγείσα μεγάλη χώρα της Ευρωζώνης. Σύμφωνα με το γερμανικό ινστιτούτο ifo, η οικονομική ζημία στη Γερμανία από τις συνολικές επιπτώσεις της επιβολής δασμών 20% σε όλους τους εμπορικούς εταίρους και 60% στις εισαγωγές από την Κίνα, υπολογίζεται στα 33 δισ. ευρώ.
Οι ευρωπαϊκές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ το 2023 ήταν 502,3 δισ. ευρώ, με τα μηχανήματα και τα οχήματα να αποτελούν σχεδόν τα 207,6 δισ. ευρώ.
Παράλληλα, η αδύναμη εξωτερική ζήτηση και η αυξημένη αβεβαιότητα σε μια εποχή που τα περιθώρια κέρδους μειώνονται, θα βλάψουν τις επενδύσεις και θα θολώσουν τις προοπτικές για την απασχόληση.
Οι αμυντικές δαπάνες
Εκτός από τις οικονομικές επιπτώσεις των υψηλότερων δασμών, η επιστροφή του Τραμπ θα μπορούσε να επιφέρει ανανεωμένες πιέσεις για τις αμυντικές δαπάνες στην Ευρώπη. Σε περίπτωση που η Ε.Ε. χρειαστεί να αντισταθμίσει τη μειωμένη στρατιωτική υποστήριξη των ΗΠΑ στην Ουκρανία και να εκπληρώσει τον στόχο αμυντικών δαπανών του ΝΑΤΟ στο 2% του ΑΕΠ, θα μπορούσε να αντιμετωπίσει σημαντική οικονομική επιβάρυνση. Η Goldman Sachs εκτιμά ότι οι δαπάνες αυτές θα μπορούσαν να κοστίσουν στην Ε.Ε. επιπλέον 0,5% του ΑΕΠ ετησίως.
Η «κρίση» που προκαλεί ο Τραμπ στην Ευρώπη, ωστόσο, θα μπορούσε να αποτελέσει και μια μοναδική ευκαιρία για την περιοχή να «ενωθεί» περισσότερο και να γίνει ισχυρότερη.
Κατά την πρώτη θητεία Τραμπ, ο Εμανουέλ Μακρόν και η Αγκελα Μέρκελ αποτελούσαν έναν ισχυρό πολιτικό άξονα. Σήμερα η Γαλλία έχει μια εύθραυστη κυβέρνηση και η γερμανική κυβέρνηση μόλις κατέρρευσε. Δεν υπάρχει ένα ισχυρό «προπύργιο» και αυτό δημιουργεί αμφιβολίες για την ικανότητα της Ευρώπης να βρει επαρκείς απαντήσεις στον Τραμπ.
Η εύρεση αυτών των απαντήσεων δεν είναι ωστόσο το πρόβλημα. Υπάρχουν ήδη στην έκθεση Ντράγκι, μέσω της οποίας ο πρώην επικεφαλής της ΕΚΤ τόνισε την επιτακτική ανάγκη για μεταρρυθμίσεις, απορρύθμιση, διασυνοριακές δραστηριότητες και μεγάλης κλίμακας επενδύσεις για τη βελτίωση της ανάπτυξης, της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης.
Ο Μάριο Ντράγκι προέτρεψε μάλιστα τους ηγέτες της Ε.Ε., την Παρασκευή, να επιταχύνουν τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, προειδοποιώντας ότι περαιτέρω καθυστερήσεις θα επιδεινώσουν την οικονομική στασιμότητα της Ευρώπης. «Οι συστάσεις από την έκθεση ανταγωνιστικότητας είναι ήδη επείγουσες, δεδομένης της τρέχουσας οικονομικής κατάστασης. Εχουν γίνει ακόμη πιο επείγουσες μετά τις πρόσφατες εκλογές στις ΗΠΑ», δήλωσε στη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. «Η προεδρία του Τραμπ θα αποτελέσει μια ουσιαστική διαφορά στις σχέσεις ΗΠΑ – Ευρώπης, αλλά δεν είναι όλα προς την αρνητική κατεύθυνση. Η Ευρώπη πρέπει να αναγνωρίσει αυτή τη νέα πραγματικότητα και να ενεργήσει ανάλογα», πρόσθεσε.
«Σίγουρα είναι πιο εύκολο να το πεις παρά να το κάνεις, αλλά το… “αν όχι τώρα, τότε πότε;” είναι, για άλλη μια φορά, το μεγάλο ερώτημα για την Ευρώπη», τονίζει ο Μπρζέσκι της ING.
