Αφού αποτέλεσε επί δεκαετίες ένα σχεδόν ξεχασμένο παρελθόν, περίπου απόηχο μιας άλλης εποχής εντελώς διαφορετικής από την πραγματικότητα της σύγχρονης οικονομίας, ο πληθωρισμός επιστρέφει δυναμικά και αλλάζει το τοπίο παγκοσμίως προκαλώντας ανατροπές σε ένα εύθραυστο περιβάλλον. Παρενέργεια της πανδημίας και του εμφράγματος που αυτή προκάλεσε στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα και αναπόφευκτο επακόλουθο της ενεργειακής κρίσης, έχει φέρει τις κεντρικές τράπεζες ενώπιον δύσκολων διλημμάτων και υπαγορεύει πλέον επιτακτικά την αλλαγή στην πολιτική τους.
Η αρχή στην αλλαγή νομισματικής πολιτικής έγινε από την Τράπεζα της Αγγλίας και ακολούθησε η Fed.
Οι μεγαλύτερες κεντρικές τράπεζες του κόσμου, η αμερικανική Federal Reserve, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Τράπεζα της Αγγλίας, προσέβλεπαν επί μήνες σε μια αποσυμφόρηση της παγκόσμιας εφοδιαστικής αλυσίδας που θα επέτρεπε στις βιομηχανίες να ανταποκριθούν στη ζήτηση και να οδηγήσουν έτσι σε υποχώρηση τις τιμές που εδώ και πολλούς μήνες έχουν πάρει την ανιούσα. Καθησύχαζαν παράλληλα τους καταναλωτές επαναλαμβάνοντας ότι ο πληθωρισμός είναι «παροδικός» και θα υποχωρήσει μέσα στο 2022 ακολουθώντας τις παρενέργειες της πανδημίας, που επίσης θα αρχίσουν να αποτελούν παρελθόν. Από τον περασμένο μήνα, όμως, έχει πλέον διαψευσθεί το αισιόδοξο σενάριο πως ο πληθωρισμός θα υποχωρήσει χωρίς να χρειαστούν επιθετικές αυξήσεις του κόστους δανεισμού ικανές να ανακόψουν την ανάκαμψη μετά την ύφεση της πανδημίας. Τα αισιόδοξα σενάρια για αυτόματη υποχώρηση των τιμών έχουν δώσει τη θέση τους στον φόβο για επιστροφή στα διψήφια ποσοστά πληθωρισμού των δεκαετιών του 1970 και του 1980. Τώρα οι μεγαλύτερες κεντρικές τράπεζες κάνουν στροφή 180 μοιρών και οδεύουν προς επιθετικές αυξήσεις των επιτοκίων έπειτα και από έναν καταιγισμό δυσοίωνων ειδήσεων που φέρουν τον πληθωρισμό να καλπάζει στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.
Η αρχή έχει γίνει από τα μέσα Δεκεμβρίου, όταν η Τράπεζα της Αγγλίας προχώρησε στην πρώτη αύξηση επιτοκίων μετά τρία χρόνια. Ο διοικητής της, Αντριου Μπέιλι, δέχθηκε άλλωστε επικρίσεις για την ολιγωρία του και τις αντιφατικές τοποθετήσεις του, καθώς είχε δηλώσει πως «η κεντρική τράπεζα πρέπει να δράσει» δύο ολόκληρους μήνες νωρίτερα. Στα μέσα του περασμένου μήνα, ο διοικητής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, Τζερόμ Πάουελ, παραδέχθηκε πως είναι καιρός να πάψουμε πλέον να χρησιμοποιούμε τον χαρακτηρισμό «παροδικός» όταν αναφερόμαστε στον πληθωρισμό. Αιφνιδίασε μάλιστα ανακοινώνοντας ότι επισπεύδει τη μείωση του προγράμματος αγορών ομολόγων και προϊδέασε τις αγορές για τρεις αυξήσεις επιτοκίων μέσα στο επόμενο έτος. Πρόλαβε, εξάλλου, στην αρχή της εβδομάδας, να δηλώσει έτοιμος για πιο επιθετικές μειώσεις επιτοκίων, μία ημέρα προτού δοθούν στη δημοσιότητα στοιχεία που καταδεικνύουν ότι ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ εκτοξεύθηκε τον Δεκέμβριο στο 7%, καταγράφοντας τα υψηλότερα επίπεδα από το 1982. Η είδηση συνέπεσε με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ που φέρουν τον πληθωρισμό στις 38 χώρες-μέλη του να έχει φτάσει στο 5,8%, το υψηλότερο επίπεδο από τον Μάιο του 1996. Την εικόνα συμπληρώνει ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη, που βρίσκεται πλέον στο 5%, το υψηλότερο επίπεδο από τη δημιουργία του ευρώ το 1999. Κι ενώ όλα έδειχναν πως η ΕΚΤ θα παραμείνει για καιρό ακόμη σε αντίθετη τροχιά από εκείνη των άλλων κεντρικών τραπεζών, στην τελετή ανάληψης καθηκόντων του νέου προέδρου της Bundesbank η πρόεδρος Κριστίν Λαγκάρντ υποσχέθηκε στους πολίτες της Ευρωζώνης ότι η Τράπεζα θα παραμείνει πιστή στο καθήκον της να διατηρήσει τη σταθερότητα των τιμών, δίνοντας τουλάχιστον την εντύπωση ότι εξετάζει αλλαγή στην άκρως αναπτυξιακή πολιτική της.
Σε διαφορετική γραμμή ΕΚΤ και Bundesbank
Η πρόεδρος της ΕΚΤ επιχείρησε να καθησυχάσει τους πολίτες των χωρών της Ευρωζώνης ότι η Τράπεζα θα μεριμνήσει για τη σταθερότητα των τιμών, στο πλαίσιο μιας διακριτικής αλλά εμφανούς διελκυστίνδας με τον νέο πρόεδρο της Bundesbank, Γιόαχιμ Νάγκελ. Στην τελετή αλλαγής σκυτάλης στην κεντρική τράπεζα της Γερμανίας, στην οποία παρευρέθηκε η κ. Λαγκάρντ, ο κ. Νάγκελ κατέστησε σαφές πως θα συνεχίσει την πολιτική του προκατόχου του, του σκληρότερου «γερακιού» της ΕΚΤ, του Γενς Βάιντμαν. Ο Βάιντμαν παραιτήθηκε τον Οκτώβριο, πέντε χρόνια πριν από τη λήξη της δεύτερης θητείας του, έπειτα από ατελέσφορες αλλά αδιάκοπες μάχες του κατά της αναπτυξιακής πολιτικής της ΕΚΤ, και η επικρατούσα ερμηνεία για την παραίτησή του είναι πως προτίμησε να αποφύγει νέες μάταιες προσπάθειες.
Ετσι, ο νέος πρόεδρος της Bundesbank επισήμανε ότι υπάρχει κίνδυνος να μην είναι παροδικός ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη. Μολονότι αναγνώρισε πως ο υψηλός πληθωρισμός μπορεί έως ένα βαθμό να αποδοθεί σε έκτακτους παράγοντες, προειδοποίησε πως οι παράγοντες αυτοί δεν θα εκλείψουν όλοι ως διά μαγείας και τόνισε πως ενδέχεται να επίκεινται νέες επιθετικές αυξήσεις των τιμών. Στη συνέχεια, όμως, υπογράμμισε ότι «ο γερμανικός λαός δικαιολογημένα περιμένει από την Bundesbank να υποστηρίζει δυναμικά τη σταθερότητα» και υποσχέθηκε πως «αυτό θα παραμείνει έτσι».
Αντιδρώντας η κ. Λαγκάρντ, όταν πήρε τον λόγο τόνισε πως τα στελέχη της ΕΚΤ «κατανοούμε ότι οι αυξήσεις των τιμών προκαλούν ανησυχία σε πολλούς ανθρώπους και λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη αυτή την ανησυχία». Πρόσθεσε, όμως, ότι «ο κόσμος μπορεί να έχει εμπιστοσύνη στην ΕΚΤ και στην ακλόνητη δέσμευσή της στη σταθερότητα των τιμών». Την ίδια ημέρα, ο επικεφαλής των οικονομολόγων της Τράπεζας, Φίλιπ Λέιν, είχε επαναλάβει για μια ακόμη φορά το αισιόδοξο σενάριο ότι ο πληθωρισμός θα μειωθεί σημαντικά στη διάρκεια του τρέχοντος έτους, έστω κι αν παραμείνει σε επίπεδα πάνω από τον στόχο του 2%, και θα υποχωρήσει κάτω από τον στόχο του 2% το επόμενο έτος και το 2024. Οσον αφορά την είδηση ότι ο πληθωρισμός της Ευρωζώνης έφτασε τον Δεκέμβριο στο 5%, τα στελέχη της ΕΚΤ υποβάθμισαν και πάλι τη σημασία της, αποδίδοντας την εξέλιξη στις υψηλές τιμές της ενέργειας. Ανεξάρτητα, πάντως, από τους όποιους προβληματισμούς ενδεχομένως εκφράζονται στους κόλπους της, η ΕΚΤ αναμένεται να αρχίσει εντός του 2022 να περιορίζει τις αγορές ομολόγων στο πλαίσιο του έκτακτου προγράμματος κατά της πανδημίας και να τερματίσει το πρόγραμμα τον Μάρτιο. Οσον αφορά τα επίπεδα των επιτοκίων, η κ. Λαγκάρντ έχει δηλώσει πως είναι ακόμη «αρκετά απίθανη» μια αύξησή τους εντός του έτους, αλλά έχει εμφανιστεί διατεθειμένη να αλλάξει στάση αν διαπιστωθεί ότι οι τιμές καταναλωτή αυξάνονται με υψηλότερο ρυθμό από αυτόν που είχαν προβλέψει.
«Καμπανάκι»
Ανήσυχος από την επιτάχυνση του πληθωρισμού στις ΗΠΑ, ο πρόεδρος της Fed, Τζερόμ Πάουελ, τόνισε ότι η ομοσπονδιακή τράπεζα θέτει τώρα στόχο την ανάσχεση των τιμών, προειδοποίησε πως αν παγιωθεί ο πληθωρισμός θα αποτελέσει «σοβαρή απειλή για την ανάκαμψη της αγοράς εργασίας» και άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο αλλεπάλληλων αυξήσεων των επιτοκίων μέσα στο έτος.
Η δέσμευση
Λίγες ημέρες μετά το σοκ που προκάλεσε η επιτάχυνση του πληθωρισμού της Ευρωζώνης στο 5% τον Δεκέμβριο, η Κριστίν Λαγκάρντ προσπάθησε να καθησυχάσει τους Ευρωπαίους, καλώντας τους «να εμπιστευθούν πως είναι ακλόνητη η δέσμευση της τράπεζας στη σταθερότητα των τιμών». Εδωσε, έτσι, για πρώτη φορά την εντύπωση ότι επίκειται αλλαγή στη νομισματική πολιτική της.
Με καθυστέρηση
Τον Οκτώβριο ο πρόεδρος της Τράπεζας της Αγγλίας, Αντριου Μπέιλι, υπογράμμισε πως «η νομισματική πολιτική δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματα της εφοδιαστικής αλυσίδας, αλλά η κεντρική τράπεζα πρέπει να δράσει άμεσα». Επικρίθηκε γιατί άφησε να παρέλθουν δύο μήνες μέχρι τα μέσα Δεκεμβρίου, οπότε προχώρησε στην πρώτη αύξηση των επιτοκίων μετά τρία χρόνια.
