Καθώς συνέχισαν να πυκνώνουν τα σύννεφα του πολέμου πάνω από την Ουκρανία την περασμένη εβδομάδα, το ζήτημα της εξάρτησης της Ε.Ε. από το ρωσικό φυσικό αέριο και η αναζήτηση εναλλακτικών πηγών προμήθειας βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Η επίτροπος Ενέργειας της Ενωσης, Κάντρι Σίμσον, συνομίλησε για τον σκοπό αυτό με τον υπουργό Ενέργειας του Κατάρ την Τρίτη και ταξίδεψε στο Αζερμπαϊτζάν την Παρασκευή, ενώ αύριο θα βρεθεί στη Ουάσιγκτον για το Ενεργειακό Συμβούλιο Ε.Ε. – ΗΠΑ.
Πηγές της Κομισιόν μιλούν για ενθαρρυντική ανταπόκριση, ενώ την περασμένη εβδομάδα παρατηρήθηκε αποκλιμάκωση των τιμών καθώς αυξήθηκαν οι ροές ρωσικού αερίου μέσω Ουκρανίας, βελτιώθηκε ο καιρός και ενισχύθηκαν οι άνεμοι, οδηγώντας σε τόνωση της αιολικής ηλεκτροπαραγωγής. Ωστόσο, ο υψηλός βαθμός εξάρτησης από τη Ρωσία και η προοπτική αντιποίνων στις σφοδρές κυρώσεις που έχει δεσμευθεί να επιβάλει η Δύση σε περίπτωση νέας εισβολής στην Ουκρανία, έχουν σημάνει συναγερμό στις Βρυξέλλες και στις πρωτεύουσες ορισμένων κρατών-μελών.
Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή πλευρά, στην ψηφιακή συνάντηση που είχε την Τρίτη με τον Σαάντ Σεριντά αλ Καάμπι, η κ. Σίμσον υπογράμμισε τη σημασία της ετοιμότητας απέναντι σε σενάρια διαταραχής των προμηθειών και ο συνομιλητής της δεσμεύθηκε να εργαστεί στην κατεύθυνση αύξησης των εξαγωγών προς την Ε.Ε. Σε δική του ανακοίνωση, ωστόσο, ο κ. Αλ Καάμπι τόνισε ότι «ο όγκος του αερίου που χρειάζεται η Ε.Ε. δεν μπορεί να αναπληρωθεί μονομερώς από οποιονδήποτε χωρίς να διαταραχθεί η προμήθεια προς άλλες περιοχές του κόσμου».
Συναγερμός στην Ευρώπη για την αναζήτηση εναλλακτικών πηγών ενέργειας στη σκιά της κρίσης Ρωσίας – Ουκρανίας.
Το 46% των εισαγωγών αερίου της Ε.Ε. προέρχεται από τη Ρωσία. Τρεις χώρες της Ε.Ε. (Αυστρία, Φινλανδία, Λιθουανία) εισάγουν φυσικό αέριο αποκλειστικά από τη Ρωσία. Το αντίστοιχο ποσοστό είναι άνω του 80% για τη Σλοβακία, κοντά στο 70% για την Ουγγαρία και οριακά κάτω από το 60% στη Γερμανία. Στην Αυστρία, το φυσικό αέριο αποτελεί το 19% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης, στη Σλοβακία το 25%, στη Γερμανία το 27% και στην Ουγγαρία το 32% (έναντι μόλις 3% στη Φινλανδία). Ιδιαίτερα εκτεθειμένες σε ενδεχόμενη διακοπή είναι και περιοχές της Ιταλίας, η οποία προμηθεύεται το 40% της των εισαγωγών της από τη Ρωσία, αλλά όπου το φυσικό αέριο αποτελεί το 31% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, τα αποθέματα αερίου στην Ε.Ε., υπό φυσιολογικές συνθήκες για το υπόλοιπο του χειμώνα, επαρκούν για τρεις μήνες αν διακοπεί πλήρως η παροχή από τη Ρωσία (περιθώριο που θα μειωθεί κατά ένα μήνα σε περίπτωση πιο έντονου κρύου). Οι ροές προς την Ευρώπη από τη Ρωσία από τους τρεις βασικούς αγωγούς (Nord Stream 1, Γιαμάλ-Ευρώπη και το δίκτυο που διέρχεται από την Ουκρανία) έφτασαν το 2021 τις 37.409 GWh/ημέρα, έναντι 41.263 GWh/ημέρα το 2020 και 49.431 GWh/ημέρα το 2019.
Στο υψηλότερο σημείο τους πριν από τον χειμώνα (77% στις 21 Οκτωβρίου), τα αποθέματα ήταν 14 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερα από τον μέσο όρο των τελευταίων πέντε ετών. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία, τα αποθέματα στην Ε.Ε. βρίσκονται στο 37,45% της πλήρους χωρητικότητας.
Το ποσοστό αυτό, σύμφωνα με πηγή της Κομισιόν, «είναι 10 ποσοστιαίες μονάδες κάτω από τα μέσα επίπεδα που καταγράφονται σε αυτήν τη φάση του χειμώνα». Σε χώρες όπως η Αυστρία και η Σλοβακία, με ιδιαίτερα μεγάλη εξάρτηση από το ρωσικό αέριο, οι αριθμοί είναι πραγματικά δυσοίωνοι (22% και 31,5% αντίστοιχα).
Καταστροφικό για την Ευρώπη το κλείσιμο της στρόφιγγας
Σε ενημέρωση του Τύπου την περασμένη εβδομάδα από το αμερικανικό Center for Strategic and International Studies (CSIS), ο ειδικός του κέντρου σε θέματα ενέργειας Νίκος Τσάφος αναφέρθηκε σε δύο σενάρια διαταραχής της προμήθειας προς την Ευρώπη σε περίπτωση σύρραξης.
Το πρώτο, το οποίο χαρακτήρισε «επώδυνο αλλά διαχειρίσιμο» και «αρκετά πιθανό», αφορά τη διακοπή των ροών μέσω Ουκρανίας. Τη δεκαετία του ’90, όπως θύμισε ο αναλυτής του CSIS, το 80% του ρωσικού αερίου έφτανε στην Ευρώπη μέσω Ουκρανίας, πέρυσι το ποσοστό αυτό είχε περιοριστεί σε λιγότερο από το ένα τέταρτο των εισαγωγών.
Το δεύτερο σενάριο –αυτό της πλήρους διακοπής των ροών– χαρακτηρίζεται «καταστροφικό» για την Ευρώπη. Σύμφωνα με τον Τσάφο, όμως, δεν είναι πολύ πιθανό να υλοποιηθεί: «Με μια ολοκληρωτική διακοπή, θα καταστρέψουν ό,τι έχει απομείνει από τη φήμη της Ρωσίας ως αξιόπιστου προμηθευτή», εξηγούσε στην ενημέρωση της περασμένης εβδομάδας.
Το Economist, σε πρόσφατη ανάλυσή του, επικαλείται τον Χάιμε Κόντσα του Energy Intelligence. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του, που βασίζονται στη μέση ημερήσια τιμή του δ΄ τριμήνου του 2021, οι απώλειες εσόδων για την Gazprom από την πλήρη διακοπή προμήθειας προς την Ευρώπη θα είναι 203-228 εκατ. δολάρια την ημέρα. Ενα εμπάργκο τριών μηνών θα μεταφραζόταν σε απώλειες περίπου 20 δισ. δολαρίων.
Οπως σημειώνει το βρετανικό περιοδικό, η ζημία αυτή, που θα ήταν «συντριπτική» για τη σοβιετική οικονομία, είναι εύκολα διαχειρίσιμη για τη σημερινή Ρωσία, που διαθέτει αποθέματα ξένου συναλλάγματος άνω των 600 δισ. δολαρίων στην κεντρική της τράπεζα.
Ωστόσο, οι συνέπειες δεν εξαντλούνται στα χαμένα αυτά έσοδα: η Gazprom θα κληθεί να καταβάλει αποζημιώσεις σε πελάτες, θα αντιμετωπίσει παύση πληρωμών για αέριο που έχει ήδη προμηθεύσει και θα αποκλειστεί στην πράξη από την ευρωπαϊκή αγορά. Επιπλέον, είναι βέβαιο ότι μία τέτοια κίνηση θα βύθιζε τις προοπτικές ενεργοποίησης του ρωσογερμανικού αγωγού Nord Stream 2.
Η χρονική συγκυρία είναι, τέλος, ζωτικής σημασίας για το κόστος που θα έχει για την Ευρώπη η μείωση των ροών από τη Ρωσία. Την άνοιξη η ζήτηση για φυσικό αέριο στην Ευρώπη μειώνεται στο 60% των επιπέδων του χειμώνα.
Το LNG θα μπορούσε να καλύψει μόνο το 15% των αναγκών της Ε.Ε.
Στους πρώτους εννέα μήνες του 2021, το LNG (υγροποιημένο αέριο) κάλυψε το 1/5 των εισαγωγών της Ε.Ε. σε αέριο. Σύμφωνα με τον Μάσιμο ντι Οντοάρντο της συμβουλευτικής εταιρείας Wood Mackenzie, τον οποίο επικαλείται το βρετανικό Economist, το LNG θα μπορούσε να καλύψει έως και το 15% των αναγκών που θα προέκυπταν από την πλήρη διακοπή των ροών από τη Ρωσία. Σύμφωνα με αναλυτές της αγοράς, εάν χρειαστεί τα αποθέματα το καλοκαίρι να αναπληρωθούν σχεδόν αποκλειστικά με LNG, αυτό θα οδηγήσει σε νέο ράλι των τιμών στην Ε.Ε.
Οι εισαγωγές LNG αυξήθηκαν σημαντικά το τελευταίο τρίμηνο του 2021, καθώς τα δεξαμενόπλοια άλλαξαν ρου και στράφηκαν από την Ασία στην Ευρώπη, λόγω του ήπιου χειμώνα στην Απω Ανατολή και της αύξησης της ηλεκτροπαραγωγής με τη χρήση άνθρακα στην Κίνα. Η τάση αυτή συνεχίστηκε με το νέο έτος όσον αφορά τις ΗΠΑ: Ο Νίκος Τσάφος του CSIS ανέφερε ότι τον Ιανουάριο τα 2/3 των αμερικανικών εξαγωγών LNG κατευθύνθηκαν προς την Ευρώπη. Αντιθέτως, το 80% των εξαγωγών του Κατάρ, σύμφωνα με τον αναλυτή του CSIS, είχε ως προορισμό την Ασία τον πρώτο μήνα του νέου έτους.
Το βασικό εμπόδιο στην περαιτέρω κάλυψη των αναγκών μέσω εισαγωγών υγροποιημένου αερίου είναι η περιορισμένη χωρητικότητα τερματικών σταθμών εισαγωγών στην Ε.Ε. – και η έλλειψη δικτύων για τη μεταφορά του από τους σταθμούς αυτούς σε χώρες που δεν τους διαθέτουν. Οπως εξηγεί στην «Κ» o Περ-Κρίστιαν Φετ, επικεφαλής του τμήματος LNG της εταιρείας ναυτιλιακών υπηρεσιών Fearnleys, «η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερους τερματικούς σταθμούς υγροποιημένου αερίου στην κεντρική Μεσόγειο αλλά και στον Βορρά, ιδίως στη Γερμανία».
Η Ισπανία, που διαθέτει τους περισσότερους τερματικούς σταθμούς στην Ε.Ε., εξηγεί o Φετ, δεν διαθέτει αγωγούς που μπορούν να μεταφέρουν σημαντικές ποσότητες αερίου σε χώρες χωρίς τέτοιες υποδομές στην Κεντρική Ευρώπη. Μια γρήγορη λύση, όπως αναφέρει, είναι η χρήση μονάδων αποθήκευσης και επαναεριοποίησης (Floating Storage and Regasification Units ή FSRUs), είτε για να ενισχυθεί η χωρητικότητα εισαγωγών των υφιστάμενων τερματικών σταθμών είτε για να δημιουργηθούν νέοι πλωτοί σταθμοί, ιδανικά σε σημεία όπου οι αγωγοί φτάνουν κοντά στη θάλασσα.
Το κρυφό «μαξιλάρι»
Τα υπάρχοντα αποθέματα μπορούν να ενισχυθούν περαιτέρω εάν δοθεί η άδεια για τη χρήση ποσοτήτων του «αερίου-μαξιλαριού» (cushion gas), το οποίο διατηρείται σε μονάδες αποθήκευσης και δεν διατίθεται στην αγορά για τεχνικούς λόγους και λόγους ασφαλείας. Σύμφωνα με το Economist, η διάθεση του 1/10 του όγκου αυτού στην αγορά θα αυξήσει τα αποθέματα για περισσότερο από ένα μήνα.
Η ενεργειακή ασφάλεια της Ε.Ε. έχει ενισχυθεί επίσης τα τελευταία χρόνια χάρη στην αύξηση των δικτύων διασύνδεσης μεταξύ των διαφορετικών κρατών-μελών. Η κατάργηση των λεγόμενων «διατάξεων προορισμού» (destination clauses), που απαγορεύουν τη μεταπώληση αερίου, έχει και αυτή μειώσει τον βαθμό ελέγχου της Gazprom επί της ευρωπαϊκής αγοράς. Αλλά συγκεκριμένες χώρες παραμένουν ιδιαίτερα ευάλωτες εάν η Μόσχα προχωρήσει στο δραστικό μέτρο της πλήρους διακοπής των ροών.
Υψηλό κόστος
Η εξάρτηση της Ε.Ε. από το ρωσικό αέριο σημαίνει ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει ένα ισχυρό μέσο επιβολής αντιποίνων σε τυχόν κυρώσεις από τη Δύση σε περίπτωση ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Η δραστική περικοπή των ροών, ωστόσο, θα έβλαπτε μακροπρόθεσμα τα οικονομικά συμφέροντα της χώρας του.
To Kατάρ
Σε περίπτωση που η Ρωσία κλείσει τη στρόφιγγα, οι εισαγωγές LNG από το Κατάρ θα παίξουν κρίσιμο ρόλο για την κάλυψη των αναγκών της Ευρώπης. Ωστόσο ο εμίρης Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ Θάνι ξεκαθάρισε την περασμένη εβδομάδα ότι δεν δύναται από μόνο του να αναπληρώσει το κενό που θα προκύψει σε ένα ακραίο σενάριο.
Διαβουλεύσεις
Η επίτροπος Ενέργειας της Ε.Ε. Κάντρι Σίμσον είχε επαφές την περασμένη εβδομάδα με το Κατάρ και το Αζερμπαϊτζάν σε μία προσπάθεια εξασφάλισης εναλλακτικών πηγών προμήθειας αερίου, ενώ αύριο θα βρεθεί στην Ουάσιγκτον για διαβουλεύσεις με την αμερικανική κυβέρνηση για τον ίδιο σκοπό.
