Εχουν παρέλθει ήδη τρεις μήνες από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία και καμία πλευρά δεν δείχνει να έχει καταγάγει καθοριστική νίκη επί της άλλης, παρά τις ανταλλαγές απειλών, τις κυρώσεις και τα αντίποινα που, βέβαια, δεν έπληξαν την υπερδύναμη αλλά κυρίως ενεργειακά εξαρτημένες χώρες της Ευρώπης. Ετσι οι δύο πραγματικοί αντιμαχόμενοι, Ουάσιγκτον και Μόσχα, καταφεύγουν σε ασύμμετρα όπλα, επιχειρώντας να εκβιάσουν μια υποχώρηση του αντίπαλου. Την πρώτη κίνηση προς αυτήν την κατεύθυνση έκανε μέσα στην εβδομάδα η Ουάσιγκτον επιστρατεύοντας το «πυρηνικό» της όπλο κατά της Ρωσίας, που δεν είναι άλλο από την επιρροή της στις αμερικανικές και γενικότερα στις δυτικές τράπεζες, και τη δυνατότητά της να εμποδίσει την αποπληρωμή του χρέους της Ρωσίας. Ακολούθησε νομοτελειακά σχεδόν ο ανοιχτός εκβιασμός του Κρεμλίνου στο τέλος της εβδομάδας, όταν ο Ρώσος πρόεδρος χρησιμοποίησε με απροκάλυπτο κυνισμό την απειλή της πείνας κυρίως για το φτωχότερο μέρος του πλανήτη, αλλά και γενικότερα της παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης: προσφέρθηκε να διευκολύνει τις εξαγωγές σιτηρών και άλλων βασικών ειδών διατροφής, αλλά έθεσε ως όρο απαράβατο την άρση των οικονομικών κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας.
Η αμερικανική κυβέρνηση με την επιρροή της στις δυτικές τράπεζες εμποδίζει πλέον την αποπληρωμή του ρωσικού χρέους.
Παρά τον καταιγισμό των κυρώσεων που έπληξαν κατά κύριο λόγο τις ρωσικές τράπεζες και τους Ρώσους ολιγάρχες και προπαντός «πάγωσαν» συναλλαγματικά διαθέσιμα της Ρωσίας ύψους άνω των 600 δισ. δολαρίων, στην αρχή του πολέμου η Ουάσιγκτον είχε καταστήσει σαφές πως δεν σκόπευε να εμποδίσει την αποπληρωμή του ρωσικού χρέους. Και πράγματι, μέχρι τώρα δεν το είχε επιχειρήσει, και η αμερικανική JPMorgan Chase διεκπεραίωσε επανειλημμένως τις πληρωμές τόκων που λάμβανε από το Κρεμλίνο. Γνωρίζοντας, βέβαια, ότι ήταν πιθανόν να επιστρατεύσει το «πυρηνικό» της όπλο η Ουάσιγκτον, η Μόσχα κατέφυγε επανειλημμένως σε διαφόρων ειδών ελιγμούς. Στις αρχές Απριλίου, για παράδειγμα, αγόρασε με ρούβλια ομόλογα ύψους 2 δισ. δολαρίων που είχε εκδώσει σε δολάρια, προκειμένου να περιορίσει το χρέος της στο αμερικανικό νόμισμα. Στη συνέχεια ακολούθησε η σταδιακή στροφή της Ουάσιγκτον, που σε πρώτη φάση αρκέστηκε να εμποδίσει τη διενέργεια των σχετικών εντολών από την JPMorgan, ώστε να ελαχιστοποιήσει τις επιλογές της Μόσχας και να τη φέρει ενώπιον του διλήμματος αν θα χρησιμοποιήσει τα εναπομείναντα διαθέσιμά της για να εξυπηρετήσει το χρέος της ή για να χρηματοδοτεί τον ολέθριο πόλεμο στην Ουκρανία.
Μεσολάβησαν διάφοροι απίθανοι και πρωτοφανείς ελιγμοί της Μόσχας με σκοπό την αποπληρωμή του χρέους της με ρούβλια, μολονότι αυτή η αλλαγή νομίσματος δεν προβλέπεται παρά σε ελάχιστα από τα σχετικά συμφωνητικά των ομολόγων της. Η καθοριστική στροφή έγινε, ωστόσο, την περασμένη εβδομάδα, όταν η Αμερικανίδα υπουργός Οικονομικών, Τζάνετ Γέλεν, άφησε να φανεί ότι η Ουάσιγκτον σκοπεύει να οδηγήσει τη Ρωσία σε χρεοκοπία δηλώνοντας ότι η εξαίρεση που είχε παραχωρήσει η αμερικανική κυβέρνηση στη Μόσχα αποσκοπούσε στο να διευκολύνει την προσαρμογή των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Στις αρχές της εβδομάδας, το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών ανακοίνωσε επισήμως ότι η Ουάσιγκτον δεν θα παρατείνει το δικαίωμα εξαίρεσης που έχει παραχωρήσει στη Μόσχα και εφεξής η Ρωσία δεν θα μπορεί να εξυπηρετεί το χρέος της. Από την Παρασκευή, έτσι, η Μόσχα βρίσκεται πλέον ουσιαστικά σε καθεστώς χρεοκοπίας, καθώς έληγαν στις 27 Μαΐου πληρωμές τόκων ύψους 100 εκατ. ευρώ και ένα από τα σχετικά ομόλογα έπρεπε να πληρωθεί σε δολάρια, ευρώ, στερλίνες ή ελβετικά φράγκα. Τα υπόλοιπα, πάντως, μπορούν να πληρωθούν σε ρούβλια.
Ο Λευκός Οίκος αποκλείει χαλάρωση των κυρώσεων
«Αισθάνθηκα ότι ήταν καθήκον μου να αναλάβω αυτήν την πρωτοβουλία, δεδομένου του πόσο σοβαρή θα είναι η κρίση που θα πλήξει κυρίως τους φτωχότερους του κόσμου». Με τη φράση αυτή, εξήγησε ο πρωθυπουργός της Ιταλίας, Μάριο Ντράγκι, την πρωτοβουλία του να συζητήσει με τον Βλαντιμίρ Πούτιν με ποιον τρόπο θα μπορούσε να περιοριστεί η επισιτιστική κρίση. Βρέθηκε, όμως, και στην άχαρη θέση να μεταφέρει μέσω συνέντευξης Τύπου το μήνυμα στον δυτικό κόσμο ότι «η Ρωσική Ομοσπονδία μπορεί να συνδράμει αποφασιστικά στην αντιμετώπιση της επισιτιστικής κρίσης με τις εξαγωγές σιτηρών και λιπασμάτων υπό την προϋπόθεση ότι θα αρθούν οι κυρώσεις της Δύσης, που έχουν πολιτικά κίνητρα». Το μήνυμα του Ρώσου προέδρου προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στον δυτικό κόσμο, με τον Λευκό Οίκο να αποκλείει κάθε συζήτηση περί χαλάρωσης των κυρώσεων κατά της Ρωσίας ως αντάλλαγμα στις προμήθειες σιτηρών και τη Βρετανίδα υπουργό Εξωτερικών, Λιζ Τρας, να κατηγορεί τον Βλαντιμίρ Πούτιν ότι «επιχειρεί να κρατήσει όμηρο τον κόσμο», χρησιμοποιώντας ως όπλο την επισιτιστική κρίση που έχει προκαλέσει η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Ο Ρώσος πρόεδρος δεν διευκρίνισε κατά πόσον αναφερόταν στις ρωσικές ή στις ουκρανικές εξαγωγές βασικών ειδών διατροφής. Οι δύο χώρες είναι οι σιτοβολώνες της Ευρώπης και προ του πολέμου επρόκειτο να εξαγάγουν 50 εκατ. τόνους σίτου από τη συγκομιδή της διετίας 2021-2022, που σε μεγάλο βαθμό απουσιάζουν από την παγκόσμια αγορά. Το πρόβλημα αφορά βέβαια κυρίως τα σιτηρά της Ουκρανίας και το ηλιέλαιό της, καθώς οι εξαγωγές γίνονται μέσα από τα λιμάνια της, που παραμένουν αποκλεισμένα από τα ρωσικά πλοία. Η Ρωσία εξακολουθεί να εξάγει στην πελατεία της από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή, και μάλιστα επωφελείται από την εκτόξευση των τιμών των σιτηρών στην παγκόσμια αγορά. Οι εξαγωγές των ρωσικών σιτηρών έχουν μειωθεί μόλις κατά 11% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του περασμένου έτους. Η Ουκρανία, αντιθέτως, δεν κατορθώνει να εξαγάγει παρά μόλις το 25% από όσα θα έπρεπε υπό κανονικές συνθήκες ακριβώς επειδή έχουν αποκλειστεί τα λιμάνια της. Σε ό,τι αφορά την προσπάθεια για μεταφορά των εμπορευμάτων οδικώς, προσκρούει σε προβλήματα και καταλήγει σε καθυστερήσεις. Το αποτέλεσμα είναι η περαιτέρω εκτόξευση των τιμών των βασικών ειδών διατροφής. Και αν για τις ανεπτυγμένες οικονομίες του δυτικού κόσμου αυτό σημαίνει κάποιες ελλείψεις, για τον φτωχό αναπτυσσόμενο Νότο συνεπάγεται λιμοκτονία. Μιλώντας μέσα στην εβδομάδα από το βήμα του Νταβός, ο Ντέιβιντ Μπίσλεϊ, επικεφαλής του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών, επανέλαβε για πολλοστή φορά πως εκατομμύρια ανθρώπων μπορεί να μην έχουν καμία πρόσβαση σε τρόφιμα εξαιτίας του πολέμου. Διευκρίνισε πως στην παρούσα συγκυρία βρίσκονται στα πρόθυρα λιμού περίπου 49 εκατ. άνθρωποι σε 43 χώρες.
30 χρόνια πίσω γυρίζει η ρωσική οικονομία μετά την εισβολή στην Ουκρανία
Της Λαουρα Ζελένκο
Bloomberg
Για να ανοίξουμε το πρώτο γραφείο του Bloomberg στην Ανατολική Ευρώπη, και το τέταρτο σε όλη την Ευρώπη, οι οδηγίες ήταν σαφείς: να βρω ένα μέρος κατάλληλο για μια μεγάλη αλλά καινούργια εταιρεία, αλλά να μη φανούμε επηρμένοι. Προτιμήσαμε έτσι την Πράγα και στη συνέχεια επεκταθήκαμε στη Βαρσοβία και στη Βουδαπέστη. Η Μόσχα ήταν αναπόφευκτα το επόμενο βήμα. Κάλυψα δημοσιογραφικά το πρώτο ομόλογο σε ευρώ που εξέδωσε η Τσεχία μετά την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ. Συναντήθηκα με αμέτρητους επενδυτές που ενδιαφέρονταν να εισέλθουν στα καινούργια χρηματιστήρια της περιοχής και κυνήγησα απατεώνες που εξαπάτησαν άπειρους αλλά άπληστους υπαλλήλους των τραπεζών της περιοχής.
Ακόμη και τις πρώτες ημέρες μετά την πτώση του σοβιετικού μπλοκ, οι επενδυτές με τα πολλά λεφτά κοίταζαν τη Ρωσία. Ολες οι τράπεζες του κόσμου ετοιμάζονταν να εγκατασταθούν εκεί και το Bloomberg επεκτάθηκε παράλληλα με τις χρηματαγορές της Μόσχας. Η κατάσταση στη Ρωσία δεν ήταν όμως τόσο σαφής όσο σε Τσεχία, Ουγγαρία και Πολωνία. Το ζήτημα στη Ρωσία ήταν το χρέος της. Ο προϋπολογισμός του Μπόρις Γέλτσιν ανάγκαζε την κυβέρνηση να εκδίδει χρέος ύψους 1 δισ. δολαρίων κάθε Τετάρτη για να χρηματοδοτήσει πληρωμές. Γρήγορα οι αποδόσεις των ομολόγων βγήκαν εκτός ελέγχου, καθώς υπερέβησαν το 200%. Η Ρωσία δεν είχε καμία εμπειρία από ελεύθερη αγορά. Στη Μόσχα άνοιγαν πολυτελή και εντυπωσιακά ρεστοράν και νυχτερινά κέντρα διασκέδασης, αλλά την ίδια στιγμή πολλοί Ρώσοι σε όλη την επικράτεια νοσταλγούσαν τα χρόνια του Στάλιν, όταν η Ρωσία είχε σώσει τον κόσμο από τους ναζί. Γι’ αυτούς οι ξένες τράπεζες, οι επενδυτές, ακόμη και τα McDonald’s ήταν κάτι σαν εισβολέας.
Το 1998, ήταν σαφές πως όλη αυτή η ιστορία επρόκειτο να εκραγεί στη Ρωσία και η ανάπτυξη να γίνει μια «φούσκα» που έσκασε. Το Bloomberg αναπτυσσόταν ταχύτατα, προσλάβαμε νέους υπαλλήλους και ανοίξαμε σύγχρονα γραφεία αρκετά κοντά στην Κόκκινη Πλατεία. Τη νύχτα πριν από την ημέρα που η Ρωσία πτώχευσε και δεν μπόρεσε να πληρώσει ομόλογά της σε ρούβλια ύψους 40 δισ. δολαρίων, κάλεσα το Κρεμλίνο και ρώτησα αν οδεύαμε προς χρεοκοπία. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την απάντηση που πήρα: «Δεν υπάρχει φωτιά, δεν υπάρχει καμιά τραγωδία».
Οσο γρήγορα κατέρρευσε η οικονομία και εγκατέλειψαν τη χώρα οι ξένοι, άλλο τόσο γρήγορα άρχισε η ανάκαμψή της και οι επενδύσεις άρχισαν και πάλι στη Ρωσία. Θεώρησα πως αυτό σήμαινε ότι οι χρηματαγορές δούλευαν σωστά και η στροφή από τον κομμουνισμό στον καπιταλισμό είχε διασφαλιστεί. Μετά όμως ήρθε ο τρόμος της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και άλλαξαν όλα. Οι δημοσιογράφοι μας έπαψαν να μεταδίδουν νέα από τη Ρωσία και, μερικές εβδομάδες αργότερα, το Bloomberg διέκοψε όλες τις δραστηριότητές του στη χώρα. Το σοκ φαίνεται να φέρνει τη χώρα 30 χρόνια πίσω, να διαγράφεται όλη η εξέλιξη στην οικονομία και στον χρηματοπιστωτικό κλάδο, να εξανεμίζεται όλη η πρόοδος που έχει μεσολαβήσει. Το Bloomberg εξακολουθεί να καλύπτει θέματα Ρωσίας αλλά από το εξωτερικό, αφού η χώρα απομονώνεται όλο και περισσότερο και αποκόπτεται από τις χρηματαγορές, περίπου όπως η κομμουνιστική εκδοχή της στο παρελθόν. Πριν από τρεις δεκαετίες εγκαταστάθηκα στην περιοχή με τόσες ελπίδες και αισιοδοξία για την πραγματική αλλαγή που βρισκόταν σε εξέλιξη. Ημουν και θα αποτελούσα τον αυτόπτη μάρτυρα αλλά και τον χρονογράφο αυτής της πορείας από τον κομμουνισμό στον καπιταλισμό. Καθώς μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία, είναι σαφές πως όσα είδα στη Μόσχα ήταν ψευδαίσθηση.
Ο στόχος
Καθιστώντας σαφή την πρόθεση της Ουάσιγκτον να προκαλέσει τη χρεοκοπία της Ρωσίας, η Αμερικανίδα υπουργός Οικονομικών Τζάνετ Γέλεν τόνισε πως τώρα πια «η Ρωσία δεν μπορεί να δανείζεται από τις διεθνείς χρηματαγορές και αν δεν μπορέσει να βρει έννομο τρόπο να κάνει αυτές τις πληρωμές, θα πρόκειται για την τεχνική χρεοκοπία της».
Ανταλλάγματα
Ενώ εντείνεται η παγκόσμια ανησυχία για τη διαφαινόμενη επισιτιστική κρίση και την εκτόξευση των τιμών των τροφίμων σε επίπεδα απαγορευτικά για τις φτωχές χώρες, ο Ρώσος πρόεδρος δήλωσε πρόθυμος να «διευκολύνει τις εξαγωγές σιτηρών και λιπασμάτων, αλλά μόνον υπό τον όρο ότι θα αρθούν οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας».
Εκβιασμός
Δύο ημέρες προτού προτείνει απροκάλυπτα ο Ρώσος πρόεδρος τις προμήθειες σιτηρών ως αντάλλαγμα στην άρση των κυρώσεων, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επισήμανε πως «η Ρωσία αναστέλλει τις εξαγωγές τροφίμων σαν ένα είδος εκβιασμού ώστε να αυξήσει τις παγκόσμιες τιμές των τροφίμων ή για να ανταλλάξει τα σιτηρά της με πολιτική στήριξη».
