Δεν πρόκειται για υπεκφυγή, μιας και όλοι βρεθήκαμε προ εκπλήξεως με όσα συνέβησαν σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Ενα αόρατο παθογόνο εισέδυσε σε κάθε χώρα του κόσμου και επηρέασε την κανονική ζωή, όπως τη γνωρίζουμε. Κι αυτό έκανε κυβερνήσεις να μπουν σε μια λογική πολέμου και διέκοψε την οικονομική δραστηριότητα (όπως λόγου χάριν τον τουρισμό των κρουαζιερόπλοιων) ή, τουλάχιστον, προκάλεσε αιφνίδια επιβράδυνσή της (όπως στην υπόλοιπη οικονομία).
Το σοκ διαλύει το προνοιακό σύστημα, διότι η αβεβαιότητα προξενεί στρες σε ανθρώπους αλλά και σε ολόκληρες χώρες και τελικά σε ολόκληρο τον κόσμο. Επιπροσθέτως, συνιστά μια πρωτοφανή πρόκληση για τα πολιτικά συστήματα, για το ιατρικό προσωπικό και το συνολικό σύστημα που θα διατρέξει τον κίνδυνο να νοσήσει για να βοηθήσει τους ασθενείς. Το πρώτο που πρέπει να κάνουμε, κατά την άποψή μου, είναι να σεβαστούμε τη δύσκολη δουλειά που το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό και οι πολιτικοί έχουν αναλάβει. Ας συνεργαστούμε να βρούμε μια λύση. Παραθέτω μερικές σκέψεις που έκανα, ενόσω παρακολουθούσα την εξέλιξη της πανδημίας:
Φύση. Μην τα βάζεις μαζί της, γιατί θα χάσεις. Τα ανθρώπινα όντα διαθέτουν ασυνήθιστα μεγάλο εγκέφαλο, μια παρέκκλιση στην εξέλιξη, που δεν εξηγείται. Κι αυτό οδηγεί ενίοτε στην αντίληψη ότι το εν λόγω χαρακτηριστικό μάς δίνει τη δυνατότητα να αγνοούμε τη φύση. Μέγα σφάλμα. Η φύση συνιστά έναν εξισορροπητικό μηχανισμό. Εάν κάπου εμφανιστεί ανισορροπία, η Μητέρα Φύση θα το φροντίσει, χωρίς να πει κουβέντα ή να δείξει ενσυναίσθηση.
Δημογραφική κατάσταση. Για άλλη μία φορά οι επιστήμονες διερωτώνται εάν η πληθυσμιακή πίεση συντείνει στο να εξέρχονται παθογόνα από το ζωικό βασίλειο υπό μορφήν την οποία ούτε μπορούσαμε να διανοηθούμε. Καταστρέφουμε από πρόθεση τον πλανήτη μας και αυτό έχει συνέπειες. Oλοένα και μεγαλύτεροι πληθυσμοί έρχονται σε επαφή και προσλαμβάνουν τα ολοένα και ελαττούμενα πλάσματα αυτού του πλανήτη, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που φέρουν ασθένειες. Ακριβώς τώρα, που λόγω της δραστηριότητάς μας ο καιρός αλλάζει και οι θύελλες, οι πλημμύρες, οι τυφώνες κ.ά. επιδεινώνονται, έτσι πιθανώς και οι μολύνσεις και οι πανδημίες να εμφανίζονται συχνότερα και να είναι περισσότερο μολυσματικές. Ο Homo sapiens αποτελεί μονοκαλλιέργεια και στο σχολείο στο μάθημα της Βιολογίας έμαθα ότι οι μονοκαλλιέργειες είναι επικίνδυνες.
Περίθαλψη. Το σοκ είναι τόσο ισχυρό, που το σύστημα υγείας αιφνιδίως αντιμετώπισε πάμπολλες ελλείψεις, όπως γιατρών, νοσοκόμων, τεχνικού προσωπικού, μασκών, αναπνευστήρων, προστατευτικού εξοπλισμού και άλλων αναγκαίων υλικών. Σε ένα καθαρά αποδοτικό οικονομικό σύστημα αυτή η κατάσταση θα οδηγούσε σε απότομη άνοδο τιμών σε όλα τα είδη στα οποία παρατηρούνται ελλείψεις. Η κοινωνία δεν μπορεί να αντεπεξέλθει σε κάτι τέτοιο, διότι εκατομμύρια άνθρωποι θα έπεφταν θύματα μιας τέτοιας ανόδου στις τιμές, που δεν θα μπορούσαν να αντέξουν. Ετσι, οι κυβερνήσεις κινητοποιούνται και διοχετεύουν άμεσα πόρους για να ευεργετήσουν όσο δυνατόν μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού. Σε αυτόν τον πόλεμο με τον ιό, η κάθε κυβέρνηση χρειάζεται να αυξήσει την προσφορά ιατρικών ειδών και υπηρεσιών όσο πιο γρήγορα γίνεται.
Προσέχετε, όμως, τι κίνδυνοι υπάρχουν και σε επίπεδο πολιτικής. Εμπιστεύεστε τους κυβερνώντες ώστε να αναλάβουν εξουσίες τέτοιες όπως σε καιρό πολέμου; Τα Κοινοβούλια, το αμερικανικό Κογκρέσο έχουν να επωμιστούν δύσκολο έργο ώστε να μη χαθεί το μέτρο.
Οικονομική κρίση. Πρώτη έρχεται η απειλή για την υγεία και αμέσως μετά ακολουθούν οι κίνδυνοι για την οικονομία. Από τη σκοπιά της προσφοράς, όσο η δραστηριότητα εξασθενεί, πολλές επιχειρήσεις θα χρειασθούν βοήθεια να επιβιώσουν. Εάν οι συνθήκες ήταν κανονικές, πολλές εξ αυτών θα ήταν βιώσιμες. Εάν η παραγωγική τους ικανότητα με την κρίση διαλυθεί, η αναβίωσή της εκ των υστέρων απαιτεί πολύ χρόνο.
Εάν τώρα αφήσει κανείς πολλές επιχειρήσεις να καταρρεύσουν, τότε θα συρρικνωθεί η παραγωγική ικανότητα της οικονομίας, θα χαθούν θέσεις εργασίας και θα ελαττωθούν τα εισοδήματα. Η κρατική παρέμβαση, ως η ύστατη ασφαλιστική δικλίδα για να θωρακίσει τις εν λόγω επιχειρήσεις από τους κραδασμούς, μπορεί ως εκ τούτου να θεωρηθεί λογική και ενδεδειγμένη. Η υποστηρικτική νομισματική και δημοσιονομική πολιτική σε περίοδο κρίσης, επίσης, θεωρείται ενδεδειγμένη και λογική. Με αυτά κατά νου, τίθεται το ερώτημα: Η κρίση έχει μικρή, μέση ή μεγαλύτερη διάρκεια; Μήπως είναι μόνιμη, κάτι σαν μια νέα κανονικότητα; Η απάντηση στο ερώτημα αλλάζει τη λύση. Αλλά εκεί ακριβώς είναι που τα προβλήματα μόλις αρχίζουν. Ορισμένες χώρες έχουν εξαρχής υψηλό χρέος, όπως είναι η Ελλάδα.
Η εμπιστοσύνη στην πολιτική, που ασκείται από την κυβέρνηση, πρέπει να κερδίζεται κάθε μέρα, ακόμα και σε περιόδους κρίσεως. Συμφωνώ με μια γρήγορη και μεγάλη αύξηση στις δαπάνες, αλλά εκείνο το στοιχείο που διαπιστώνω πως λείπει από πολλές από αυτές τις πρώιμες πολιτικές συζητήσεις είναι μια ψύχραιμη και συγκροτημένη προσέγγιση για την πορεία επιστροφής – πώς, δηλαδή, επιστρέφουμε σε αξιόπιστες πολιτικές και επίπεδα χρέους, αφότου η κρίση υποχωρήσει; Ποιες εκφάνσεις της οικονομίας αξίζουν βοήθεια και με ποιον τρόπο; Οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Πώς ξεχωρίζουμε και αποφεύγουμε την κατάχρηση;
Φαίνεται ότι η περίθαλψη, η τροφή, η ηλεκτροδότηση, η ύδρευση και η στέγαση είναι θεμελιώδη πράγματα, που μια κυβέρνηση πρέπει να τα στηρίξει, διότι η κοινωνία τα χρειάζεται. Στις προτεραιότητες μπαίνει και η προστασία της παραγωγικής ικανότητας και των θέσεων εργασίας, αλλά αυτό κάθε άλλο παρά εύκολη δουλειά είναι.
Και η Ελλάδα; Πολλοί άνθρωποι και επιχειρήσεις στη χώρα χρειάζονται βοήθεια από την κυβέρνηση, όπως και σε άλλες χώρες. Αυτό κοστίζει χρήματα, οπότε θα πρέπει να τεθούν κατά μέρος οι βραχυπρόθεσμοι στόχοι για πρωτογενές πλεόνασμα, ώστε να καλυφθούν οι άμεσες ανάγκες. Το χρέος θα αυξηθεί. Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, όταν τα πράγματα φαίνονταν καλά, το πολιτικό σύστημα είχε πεισθεί ότι ο στόχος του πρωτογενούς πλεονάσματος μπορούσε εύκολα να αναθεωρηθεί προς τα κάτω προς χάριν της ανάπτυξης.
Τι μένει από αυτό το επιχείρημα ενώπιον αυτής της νέας και πραγματικής κρίσης; Μήπως επρόκειτο για ένα πρόωρο επιχείρημα; Συνεργαστείτε με άλλες χώρες και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για να διαμορφώσετε μια από κοινού πορεία προς τα εμπρός και κάνετε ό,τι μπορείτε για να προστατεύσετε και να βοηθήσετε την Ελλάδα την ίδια, με πρωτοβουλίες των ίδιων των Ελλήνων. Είναι αναγκαίο η Ευρώπη να βοηθήσει την Ελλάδα να καλύψει το κόστος προστασίας των προσφύγων. Οι άνθρωποι πρέπει να μείνουν σπίτι, ώστε να ανακόψουν την αύξηση των κρουσμάτων και το σύστημα υγείας να μπορεί να αντεπεξέλθει.
Aς αποδεχθούμε το γεγονός ότι τώρα χρειάζονται δαπάνες και πιθανώς υψηλές, αλλά στο μέλλον θα πρέπει να προετοιμαστούμε για την εξόφληση αυτού του νέου χρέους. Τα πρωτογενή πλεονάσματα στο μέλλον πρέπει πάλι να αυξηθούν. Κατά πόσο; Αυτό μπορεί να υπολογιστεί με μια μακρόπνοη ανάλυση, όπως το έχω κάνει στο «Σχέδιο του Οδυσσέα», ένα πρόσφατο βιβλίο μου με θέμα την ελληνική οικονομία και την επιστροφή της σε χαμηλότερο χρέος. Το Σχέδιο μπορεί να παρακολουθείται, να ενημερώνεται και να προσαρμόζεται, ώστε να αποκτάται και περαιτέρω γνώση του έργου που πρέπει να διεκπεραιωθεί στο μέλλον.
Απλώς να ρίχνει κανείς χρήματα για να αντιμετωπιστεί ένα πρόβλημα δεν συνιστά σχέδιο από μόνο του.
* Ο κ. Μπομπ Τράα είναι πρώην επικεφαλής του γραφείου του ΔΝΤ στην Ελλάδα την περίοδο 2010-2013.
