«Εισαγγελέας Ανηλίκων ήμουν, είμαι και θα είμαι» λέει στην αρχή της συζήτησής μας. Εχουν περάσει τέσσερις δεκαετίες από την ημέρα που η Ξένη Δημητρίου, Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου επί τιμή, πέρασε για πρώτη φορά το κατώφλι της Εισαγγελίας Ανηλίκων στο κέντρο της Αθήνας. «Επί της ουσίας, το 1983 δεν υπήρχε ακόμα Εισαγγελία Ανηλίκων», λέει. «Ενα γραφείο ήταν με μια γραμματέα που είχε τις δικογραφίες για τους ανήλικους παραβάτες, τελεία. Πηγαίνοντας ανακάλυψα τις ανάγκες και ξεκίνησα την προσπάθεια να αλλάξει ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε όχι μόνο τους παραβάτες, αλλά και τα παιδιά θύματα».
Πρέπει να είσαι στο ύψος του παιδιού, αλλιώς σε βλέπει σαν τρομακτικό γίγαντα.
Ηταν τα χρόνια που το διεθνές παράδειγμα ξεκινούσε να αλλάζει. «Το 1985, ένας εμπνευσμένος εισαγγελέας στην Αλαμπάμα των ΗΠΑ συνειδητοποίησε ότι δεν μπορεί μόνος του να διαχειριστεί τα ανήλικα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης, χρειάζεται κι άλλους επιστήμονες στο τραπέζι, ώστε να λαμβάνει το παιδί μια ολιστική φροντίδα». Κάπως έτσι δημιουργήθηκε το National Children’s Advocacy Center, που θα εξελισσόταν σε ένα διεθνώς αναγνωρισμένο κέντρο εκπαίδευσης επαγγελματιών του πεδίου. «Εκεί είδα τη συνεντεύκτρια να κάθεται στο πάτωμα για να μιλήσει στο παιδί», ανακαλεί η Ξένη Δημητρίου. «Πρέπει να είσαι στο ύψος του παιδιού, αλλιώς σε βλέπει σαν τρομακτικό γίγαντα», εξηγεί.
Από τα πολλά επαγγελματικά ταξίδια της στο εξωτερικό, η πολύπειρη εισαγγελική λειτουργός ξεχωρίζει αυτό που έκανε στη Βόννη το 1988. Ξεφυλλίζοντας το τετράδιο με τις σημειώσεις της από το ταξίδι εκείνο, βλέπει πράγματα που ίσχυαν τότε στη Δυτική Γερμανία και στην Ελλάδα ακόμα δεν έχουν εφαρμοστεί. «Πρώτα πρώτα δεν έχουμε εποπτεία στους ανθρώπους που δουλεύουν στο πεδίο, είτε είναι δικαστές είτε είναι εισαγγελείς είτε είναι επιμελητές ανηλίκων» σημειώνει. «Επιπρόσθετα, απουσιάζει η ειδική εκπαίδευση. Ομως, δεν υπάρχει κανένας που τελειώνει τη σχολή του και μπορεί να πάρει την κατάθεση ανηλίκου, ούτε ψυχολόγος, ούτε ιατροδικαστής, ούτε δικαστής, ούτε εισαγγελέας, ούτε δικηγόρος, είναι απαραίτητη η ειδική κατάρτιση», τονίζει.
Κατά παράβαση του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας
Η ίδια μόλις επέστρεψε από τη Δυτική Γερμανία, σήκωσε όπως λέει τα χέρια ψηλά. «Είπα ότι δεν υπάρχει περίπτωση να πάρω ξανά κατάθεση ανήλικου θύματος, αν δεν έχω κοντά μου παιδοψυχολόγο». Προχώρησε σε μνημόνιο συνεργασίας με το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, ώστε ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας του ΙΥΠ να είναι παρών στη διαδικασία της κατάθεσης ανηλίκων. «Το έκανα κατά παράβαση του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Με τη βοήθειά τους όμως έμαθα κι εγώ κατά κάποιον τρόπο να είμαι λιγότερο κακοποιητική με τα παιδιά», λέει. «Είναι σημαντικό να μπορείς να πάρεις μια κατάθεση που να είναι έγκυρη, χωρίς να τραυματίσεις, χωρίς να επαναθυματοποιήσεις το παιδί».
Πώς θα έχεις ενσυναίσθηση, πώς θα μπεις στα παπούτσια του άλλου; Με τα δικά σου τα παπούτσια; Με τα δικά σου τα γυαλιά; Οχι, με τα γυαλιά του άλλου θα μπεις. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τους ανηλίκους, αφορά όποιον έρχεται απέναντί μας για να τον δικάσουμε.
Κατά τη διάρκεια τριετούς εκπαίδευσης στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο κατάλαβε τι είναι η ψυχική υγεία και πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος. «Εκπαιδεύτηκα πάνω σε δεξιότητες επικοινωνίας και διαχείρισης άγχους. Και ήταν καταλυτικά αυτά που έμαθα για τη δουλειά μου» παραδέχεται τονίζοντας πως οι δεξιότητες αυτές δεν γίνεται να λείπουν από ένα δικαστή, θα έπρεπε να διδάσκονται στη Σχολή Δικαστών και Εισαγγελέων.
Τα «μαύρα κουτιά»
«Οταν γίνομαι δικαστής ή εισαγγελέας, δεν είμαι μόνος μου. Κουβαλάω μέσα μου τις νοοτροπίες μιας ολόκληρης κοινωνίας, κουβαλάω στερεότυπα, οικογενειακές αξίες, κουβαλάω μέσα μου πάρα πολλά “μαύρα κουτιά” τα οποία με εμποδίζουν να έχω μια καλή πτήση στο πεδίο μου. Ολα αυτά τα λειαίνουν η γνώση και οι εκπαίδευση. Λειαίνει αυτούς τους ογκόλιθους που κουβαλάμε από τη γειτονιά μας, από την οικογένειά μας, από το σχολείο, βιώματα, νοοτροπίες, εμμονές», εξηγεί. «Πώς θα έχεις ενσυναίσθηση, πώς θα μπεις στα παπούτσια του άλλου; Με τα δικά σου τα παπούτσια; Με τα δικά σου τα γυαλιά; Οχι, με τα γυαλιά του άλλου θα μπεις. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τους ανηλίκους, αφορά όποιον έρχεται απέναντί μας για να τον δικάσουμε. Θέλει καλλιέργεια, δεξιότητες ειδικές, λείανση όλων αυτών των πραγμάτων μέσα σου ,για να μπορείς να είσαι αποτελεσματικός και να μην προκαλείς βλάβη. Στην Ελλάδα, χωρίς καμία εκπαίδευση (πέραν της νομικής), δεν έχουμε συναίσθηση της βλάβης που προκαλούμε».
Χωρίς διατομεακή συνεργασία, δεν υπάρχει αποτέλεσμα
Η κυρία Δημητρίου παραμένει ενεργή στα ζητήματα παιδικής προστασίας και συνεχίζει να ενημερώνεται αλλά και να ενημερώνει σχετικά με τις εξελίξεις στο πεδίο. Τα τελευταία δύο χρόνια συμμετείχε ως εμπειρογνώμονας σε ένα πρόγραμμα διατομεακής ανταπόκρισης στην ενδοοικογενειακή βία κατά γυναικών και παιδιών, που υλοποιήθηκε από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Κατά της Βίας σε συνεργασία με το Αρχηγείο της Αστυνομίας της Ισλανδίας και το Χαμόγελο του Παιδιού, με στόχο την ανταλλαγή καλών πρακτικών, τη δημιουργία διαδικασιών και εργαλείων και την εκπαίδευση επαγγελματιών από όλους τους τομείς. Στα εκπαιδευτικά σεμινάρια, ωστόσο, η απουσία επαγγελματιών από την Αστυνομία και τη Δικαιοσύνη ήταν εκκωφαντική.
«Πρέπει να φύγει από το μυαλό τους η ιδέα ότι ο εισαγγελέας είναι πάνω από όλα και να μάθουν να συνεργάζονται», λέει η ίδια. «Στα θέματα ανηλίκων, στα θέματα ενδοοικογενειακής βίας, σε όλα τα θέματα, αν δεν υπάρχει διατομεακή συνεργασία, δεν υπάρχει αποτέλεσμα».
Εχουν συλλάβει για την υπόθεση του Κολωνού τόσους ανθρώπους. Εχει αξιολογήσει κανείς τι συνέβαινε στα σπίτια αυτών που φέρονται να βίαζαν ένα κοριτσάκι πιο δίπλα; Κανείς. Δεν είναι κανενός δουλειά αυτή. Είναι σαν να μη μας αφορά. Τα δικά τους παιδιά, ανίψια, ξαδέλφια, τι κάνουν;
«Τόσο η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, που είναι το βασικό νομικό εργαλείο που προσπαθεί να περιφρουρήσει τα δικαιώματα των θυμάτων, όσο και η Οδηγία 29 βάσει της οποίας δημιουργήθηκαν τα Σπίτια του Παιδιού, αναφέρονται ξανά και ξανά στη διατομεακή συνεργασία μεταξύ Αστυνομίας, Δικαιοσύνης και Υποστηρικτικών Υπηρεσιών», προσθέτει από πλευράς της η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Κατά της Βίας, Κική Πετρουλάκη. «Γιατί το κάνουν αυτό; Γιατί είναι ανεπίτρεπτο να μας συντονίζει ο άνθρωπος που κακοποιείται τη στιγμή που κακοποιείται, πρέπει να αυτοσυντονιζόμαστε, να θέλουμε και να μπορούμε να το κάνουμε. Στην Ελλάδα όμως δεν θέλουμε. Μαζευόμαστε, ξανά μαζευόμαστε, αλλά όταν έρθει η ώρα να αλλάξουμε δυο μικρά πράγματα λέμε “όχι, δεν θα μπαίνεις εσύ μέσα στα πόδια μου, θα τα κάνω μόνος μου”. Κι ας γυρίζουν τα θύματα από πόρτα σε πόρτα, όσο αντέξουν».
Η κ. Πετρουλάκη φέρνει ως παράδειγμα την υπόθεση της 12χρονης στον Κολωνό. «Εχουν συλλάβει για την υπόθεση του Κολωνού τόσους ανθρώπους. Εχει αξιολογήσει κανείς τι συνέβαινε στα σπίτια αυτών που φέρονται να βίαζαν ένα κοριτσάκι πιο δίπλα; Κανείς. Δεν είναι κανενός δουλειά αυτή. Είναι σαν να μην μας αφορά. Τα δικά τους παιδιά, ανίψια, ξαδέλφια, τι κάνουν; Σε άλλες χώρες, το σύστημα παιδικής προστασίας είναι η πιο ισχυρή Αρχή της χώρας».
Αναγκαίο ένα συνεκτικό πλαίσιο, υποχρεωτικό για όλες τις Αρχές
Η Ξένη Δημητρίου αναφέρεται σε ακόμα μία διατομεακή πρωτοβουλία που δεν έχει –προς το παρόν– αποδώσει καρπούς: To Ενιαίο Εθνικό́ Πρωτόκολλο Διαχείρισης Περιστατικών Σεξουαλικής Κακοποίησης Ανηλίκων που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Προστασία των Παιδιών από τη Σεξουαλική Κακοποίηση και Εκμετάλλευση (2022-2027) από Διεπιστημονική Ομάδα Εργασίας με Συντονιστή τον διευθυντή του Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, Γιώργο Νικολαΐδη.
«Η ανάγκη για τη δημιουργία αυτού του πρωτοκόλλου», μας λέει ο κ. Νικολαΐδης, «ήταν το απόσταγμα της εμπειρίας χρόνων ότι στην Ελλάδα, δυστυχώς με την πολυνομία που υπάρχει, τις πολλαπλές διαδικασίες και την ασυνεννοησία μεταξύ υπηρεσιών από διαφορετικούς τομείς, κάθε περιστατικό σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκου αντιμετωπίζεται με διαφορετικούς τρόπους, με διαφορετικούς χρόνους, με διαφορετική εμπλοκή διαφορετικών υπηρεσιών σε διαδικασίες εντελώς τυχαιοποιημένες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην προστατεύονται τα δικαιώματα των παιδιών. Υπάρχουν περιστατικά που το σύστημα αντιμετωπίζει τα παιδιά θύματα σαν να τα μισεί, σαν να πρέπει να τα τιμωρήσει για το θάρρος που βρήκαν να καταγγείλουν την κακοποίησή τους. Δείτε την υπόθεση της 12χρονης στον Κολωνό. Είναι στα όρια της άσκησης ψυχολογικής βίας στο θύμα πια, το να το καλούμε για 5ωρες καταθέσεις για 7η – 8η φορά. Αυτά είναι απαράδεκτα, δεν συμβαίνουν πουθενά στον κόσμο».
«Στην Ελλάδα δύσκολα κανείς ξεπερνά τα όρια του γραφείου του». Πολύ συχνά όμως, έξω από αυτό το γραφείο, ένα παιδί τραυματίζεται περιμένοντας.
Ο ίδιος τονίζει την ανάγκη να υπάρξει ένα συνεκτικό πλαίσιο υποχρεωτικό για όλες τις Αρχές, εισαγγελικές και αστυνομικές, καθώς και για όλες τις υπηρεσίες, κοινωνικές και υγείας, αλλά και για οποιονδήποτε άλλο που μπορεί να έχει εμπλοκή, όπως οι επιμελητές ανηλίκων. «Ολοι αυτοί θα πρέπει να μπορούν να λειτουργούν γρήγορα με έναν συντεταγμένο τρόπο, να γίνεται μία εξέταση στο Σπίτι του Παιδιού και στη συνέχεια να μην καλεί κανένας άλλος το παιδί, ώστε να μπορέσει να γιατρέψει τα ψυχικά του τραύματα», λέει. «Με αυτόν τον σκοπό καθίσαμε εγκληματολόγοι, παιδοψυχίατροι, εισαγγελείς, κοινωνικοί λειτουργοί, παιδαγωγοί και άλλοι πανεπιστημιακοί, δουλέψαμε όλοι μαζί και φτιάξαμε ένα μοντέλο για το πώς μπορούν να εισαχθούν μοναδικές διαδικασίες με βάση τα διεθνή πρότυπα. Αυτό το παραδώσαμε στην κυβέρνηση στα μέσα του περασμένου Ιουλίου. Περιμένουμε λοιπόν από την πολιτεία να υπάρξει μια πρωτοβουλία ώστε να περάσει στην πράξη».
Οι επαγγελματίες του πεδίου με τους οποίους συνομίλησε η «Κ» στο πλαίσιο της παρούσας δημοσιογραφικής έρευνας, έχουν μια συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία που τίθεται με κάθε ευκαιρία στη διάθεση της πολιτείας και των αρμόδιων Αρχών. Το βασικό εμπόδιο για να περάσει διατομεακά η πληροφορία και να ληφθούν οριζόντια μέτρα, μας είπαν, είναι πως «στην Ελλάδα δύσκολα κανείς ξεπερνά τα όρια του γραφείου του». Πολύ συχνά όμως, έξω από αυτό το γραφείο, ένα παιδί τραυματίζεται περιμένοντας.
