Τέλη Απριλίου αστυνομικοί του τμήματος Ωρωπού έβαλαν λουκέτο σε παράνομο κέντρο απεξάρτησης που λειτουργούσε στην Ιπποκράτειο Πολιτεία, συλλαμβάνοντας πέντε άτομα. Μεταξύ άλλων, στο κέντρο εντόπισαν ναρκωτικά χάπια χωρίς συνταγή και περίπου 13.000 ευρώ.
Η αστυνομική επιχείρηση που έλαβε χώρα έπειτα από καταγγελία στις αστυνομικές αρχές, έκανε τον γύρο του διαδικτύου. Την ίδια στιγμή ωστόσο, δεκάδες παρόμοια ιδιωτικά κέντρα απεξάρτησης συνεχίζουν να λειτουργούν σε όλη τη χώρα παράνομα και πλήρως ανεξέλεγκτα, διαφημίζοντας μάλιστα τις υπηρεσίες τους στο διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Για τους γνώστες του χώρου των εξαρτήσεων, η απρόσκοπτη λειτουργία τους αποτελεί χρόνιο πια φαινόμενο που αφήνει απροστάτευτους τους εξαρτημένους και τις οικογένειές τους απέναντι στον κίνδυνο απάτης και οικονομικής εκμετάλλευσης.
«Υπήρχαν άνθρωποι που έπιναν εκεί μέσα»
Τα περισσότερα ιδιωτικά κέντρα απεξάρτησης έχουν ένα κοινό μοτίβο λειτουργίας, όπως αναφέρουν καλά ενημερωμένες πηγές στην «Κ». Πρόκειται συνήθως για πρωτοβουλίες πρώην εξαρτημένων, που αξιοποιούν σπίτια έως και εξοχικά και τα βαφτίζουν κλινικές χωρίς να έχουν την παραμικρή άδεια. Εκεί φιλοξενούν μικρές ομάδες εξαρτημένων, 10-12 άτομα κάθε φορά.
«Την πρώτη φορά πήγα σε άθλια κατάσταση. Τα χρήματα ήταν πολλά και δεν μπορούσα να το υποστηρίξω οικονομικά. Ηταν 1.000 ευρώ τον μήνα, πήγα απλά για έναν μήνα για να βγάλω τα στερητικά», δήλωσε ο Χρήστος*, πρώην εξαρτημένος από ναρκωτικές ουσίες, που πέρασε δύο φορές από ιδιωτικά κέντρα, χωρίς αποτέλεσμα. Οπως είπε, μιλώντας στην «Κ», «δεν υπήρχε έλεγχος. Ηταν λίγο χύμα. Υπήρχαν άνθρωποι που έπιναν (σ.σ. έκαναν ναρκωτικά) εκεί μέσα. Και εγώ έχω πιει μέσα». Αυτοί που είναι αποφασισμένοι να διακόψουν,ίσως να το κάνουν ακόμα και μέσα σε ένα τέτοιο κέντρο, όπως διευκρίνισε, ωστόσο τον ίδιο δεν το βοήθησε ούτε η προσέγγιση που ακολουθούσαν, ούτε η έλλειψη οργάνωσης που επικρατούσε.
Εχω ακούσει πολλές δραματικές ιστορίες οικογενειών που πουλούσαν τα περιουσιακά τους στοιχεία για να κάνουν τα παιδιά τους θεραπείες στα κέντρα αυτά.
Αρνητική εμπειρία είχε και ο Παναγιώτης*, ο οποίος είχε διαμείνει σε ένα τέτοιο κέντρο, σε μια βίλα έξω από τη Θεσσαλονίκη, μαζί με άλλους 10 ανθρώπους. Ο Παναγιώτης έφτασε εκεί έπειτα από παρότρυνση της οικογένειάς του. Στο κέντρο, όπως περιέγραψε, η φιλοσοφία που ευαγγελίζονταν οι υπεύθυνοι ήταν η προσφορά ανιδιοτελούς αγάπης και φροντίδας. «Πρώτη φορά απολάμβανα αυτά τα συναισθήματα» εξομολογείται. Οταν έμαθε ωστόσο ότι οι γονείς του έδιναν 2.000 ευρώ/μήνα για να είναι ο ίδιος εκεί, η εμπιστοσύνη του κλονίστηκε. «Αντιλήφθηκα ότι όλο αυτό έχει οικονομικά κίνητρα. Ράγισε η καρδιά μου. Αυτό που με πείραξε περισσότερο ήταν πως μια πολύ φτωχή οικογένεια είχε πουλήσει το χωράφι της για να μείνει ο γιος τους στο κέντρο. Τους χτυπούσαν στο συναίσθημα για να τους πάρουν τα χρήματα», σημείωσε. «Εχω ακούσει πολλές δραματικές ιστορίες οικογενειών που πουλούσαν τα περιουσιακά τους στοιχεία για να κάνουν τα παιδιά τους θεραπείες στα κέντρα αυτά», αναφέρει στην «Κ» καλά ενημερωμένη πηγή.
Το 2010 στην περιφερειακή ενοτητα Θεσσαλονίκης είχαν καταγραφεί 21 ιδιωτικά κέντρα, τα οποία προσέφεραν την επιλογή της διανυκτέρευσης, σύμφωνα με έρευνα του ΚΕΘΕΑ για τη Βόρεια Ελλάδα.
Σε παλαιότερη έρευνα που είχε πραγματοποιήσει από το 2010 το ΚΕΘΕΑ στη Βόρεια Ελλάδα, περιοχή όπου συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός τέτοιων κλινικών, στην περιφερειακή ενοτητα Θεσσαλονίκης είχαν καταγραφεί 21 ιδιωτικά κέντρα, τα οποία προσέφεραν την επιλογή της διανυκτέρευσης. Οι χρεώσεις ήταν μηνιαίες και κυμαίνονταν στο ποσό της τάξης του 2.000 – 3.000 ευρώ, ενώ οι μέθοδοι απεξάρτησης, σύμφωνα με τις συνεντεύξεις χρηστών που είχαν πάει ήταν τα 12 βήματα Ανωνύμων, η φαρμακευτική αγωγή, οι ομάδες αυτοβοήθειας και οι ατομικές/ομαδικές συνεδρίες. Οι πρώην εξαρτημένοι που μίλησαν στην «Κ» επισήμαναν πως ουδέποτε έλαβαν απόδειξη οι ίδιοι ή η οικογένειά τους για τα χρήματα που είχαν δώσει.
Το νομικό πλαίσιο
Το 2013 γίνεται για πρώτη φορά στην ελληνική νομοθεσία ολοκληρωμένη αναφορά σε συμβουλευτικούς σταθμούς, κέντρα και θεραπευτήρια σωματικής και ψυχικής απεξάρτησης και κοινωνικής επανένταξης, πλην των ήδη αναγνωρισμένων από το κράτος κέντρων όπως το ΚΕΘΕΑ, ο ΟΚΑΝΑ, και τα προγράμματα στα ψυχιατρικά νοσοκομεία και τις φυλακές. Αρμόδιο για την ίδρυση, εποπτεία και ανάκληση άδειας των σταθμών αυτών ορίστηκε το υπουργείο Υγείας. Ο νόμος προβλέπει μάλιστα πως η παράνομη λειτουργία τέτοιων προγραμμάτων τιμωρείται με ποινή φυλάκισης από τρεις μήνες έως έναν χρόνο και διοικητικό πρόστιμο από 30.000 έως 50.000 ευρώ.
Η συγκεκριμένη νομοθετική προσπάθεια αποτυγχάνει να βάλει τάξη στο αχανές τοπίο και το 2019 δημοσιεύεται ΦΕΚ που καθορίζει τις βασικές αρχές και προδιαγραφές σχετικά με τη χορήγηση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας των μονάδων. Παράλληλα ορίζεται πως οι φορείς που λειτουργούν προγράμματα ή παρέχουν υπηρεσίες απεξάρτησης χωρίς την απαραίτητη άδεια, υποχρεούνται να υποβάλουν αίτηση αδειοδότησης έως την 31η Δεκεμβρίου 2022.
Μόνο δύο φάκελοι έχουν κατατεθεί μέχρι σήμερα από αντίστοιχα κέντρα και από αυτούς ουδείς είναι πλήρως ολοκληρωμένος αναφορικά με τις προϋποθέσεις που τίθενται ώστε να λάβουν άδεια.
Σύμφωνα με τον Δημήτρη Βαρτζόπουλο, υφυπουργό Υγείας αρμόδιο για την ψυχική υγεία, μόνο δύο φάκελοι έχουν κατατεθεί μέχρι σήμερα από αντίστοιχα κέντρα και από αυτούς ουδείς είναι πλήρως ολοκληρωμένος αναφορικά με τις προϋποθέσεις που τίθενται ώστε να λάβουν άδεια. Αξίζει να σημειωθεί βεβαίως ότι οι φάκελοι κατατίθενται στο υπουργείο και εφόσον είναι ολοκληρωμένοι πρέπει να πάρουν τελική έγκριση από την Εθνική Επιτροπή Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών, η θητεία της οποίας έχει λήξει και θα ανανεωθεί μετά την ψήφιση του επερχόμενου νομοσχεδίου για τις εξαρτήσεις, το οποίο αναμένεται ήδη εδώ και αρκετούς μήνες.
«Κανένα ιδιωτικό κέντρο απεξάρτησης, καμία μονάδα δεν λειτουργεί με όρους νομιμότητας στη χώρα», δήλωσε από την πλευρά του στην «Κ» ο Γεράσιμος Παπαναστασάτος, υπεύθυνος Τομέα Ερευνας ΚΕΘΕΑ, προσθέτοντας πως τα περισσότερα λειτουργούν υπό την ομπρέλα διαφορετικών αντικειμένων, όπως άδειες για μη κυβερνητικές οργανώσεις που δηλώνουν ότι υποστηρίζουν ευάλωτους πληθυσμούς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην υπάρχει και κανενός είδους έλεγχος στις υπηρεσίες που παρέχουν οι εν λόγω μονάδες, καταλήγει.
Σε επικοινωνία που είχε η «Κ» με ιδιωτικό κέντρο στη Βόρεια Ελλάδα, ο επικεφαλής του ανέφερε πως έχει καταθέσει τον φάκελό του, έχει πάρει αριθμό πρωτοκόλλου και περιμένει την άδεια. «Λειτουργούμε ως δομή 15 χρόνια», ανέφερε. Μάλιστα σχολιάζοντας καταγγελίες για κακές πρακτικές ιδιωτικών κέντρων, επισήμανε πως πάντα μπορεί να υπάρχουν δυσαρεστημένα άτομα, ωστόσο δεν πιστεύει πως κάποιο κέντρο ακολουθεί βλαβερές πρακτικές.
«Σε αυτές τις μονάδες διακινούνται συχνά παράνομα φάρμακα»
Ο κ. Παπαναστασάτος θίγει και ένα ακόμα σημαντικό θέμα ασφάλειας λέγοντας ότι παρότι λειτουργούν χωρίς άδεια, τα κέντρα αυτά παρέχουν αγωγή, δηλαδή μεθαδόνη ως υποκατάστατο, κάτι που αυτή τη στιγμή μπορεί να κάνει νόμιμα μόνο ο ΟΚΑΝΑ. «Σε αυτές τις μονάδες διακινούνται συχνά παράνομα φάρμακα», σημειώνει. Την πληροφορία αυτή επιβεβαιώνουν και οι δύο πρώην εξαρτημένοι που δήλωσαν στην «Κ» ότι έλαβαν μεθαδόνη στα κέντρα που είχαν πάει.
Σε ερώτηση προς τον κ. Βαρτζόπουλο πώς προστατεύονται οι εξαρτημένοι και οι οικογένειές τους, σημειώνει πως «το υπουργείο Υγείας δεν είναι ελεγκτική ή διωκτική αρχή» και πως το τοπίο αυτό μπορεί να ελεγχθεί μόνο από την αστυνομία δεδομένου πως τα κέντρα δεν έχουν άδεια λειτουργίας. Επομένως, δεν υπάγονται επίσημα στην εποπτεία του υπουργείου και των εκάστοτε Υγειονομικών Περιφερειών, ώστε να υπόκεινται σε έλεγχο.
Ακόμα και να κλείσουν τα κέντρα αυτά, χωρίς να τους επιβληθεί οικονομική εξάντληση, ανοίγουν έπειτα από κάποιο καιρό ξανά.
Στη νομοθεσία αναφέρεται πως οι μονάδες υπόκεινται σε έλεγχο από το Σώμα Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας (ΣΕΥΥΠ), που πλέον έχει καταργηθεί και το σύνολο των αρμοδιοτήτων, δικαιωμάτων και υποχρεώσεων του μεταφέρθηκε στην Εθνική Αρχή Διαφάνειας. Σύμφωνα με την ενημέρωση της ΕΑΔ ωστόσο, η υπηρεσία μπορεί να επέμβει μόνο έπειτα από καταγγελία κάτι το οποίο είναι σπανιότατο σε σχέση με τις συγκεκριμένες υπηρεσίες των Κέντρων.
Ο Στέλιος Γκιουζέπας, κλινικός ψυχολόγος στο πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων «ΑΡΓΩ», εστιάζει και σε κάτι ακόμα: «Δεν υπάρχει ακόμα κοινή υπουργική απόφαση για την επιβολή των προστίμων που ορίζει ο νόμος». Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με τη μέχρι τώρα εμπειρία του, είναι πως ακόμα και να κλείσουν τα κέντρα αυτά, χωρίς να τους επιβληθεί οικονομική εξάντληση, ανοίγουν έπειτα από κάποιο καιρό ξανά. «Κενό νόμου δεν υπάρχει. Οι ποινικές συνέπειες, εάν συλληφθούν, είναι τεράστιες. Εάν τους πιάσει η Εφορία και δει τις πληρωμές, τα πρόστιμα είναι εξαντλητικά. Η οικονομική επιβάρυνση είναι μεγάλη», απαντά ο κ. Βαρτζόπουλος.
*Αυτό δεν είναι το πραγματικό όνομα των πρώην χρηστών, είναι ψευδώνυμα και χρησιμοποιούνται για την προστασία της ταυτότητάς τους.
