ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ. Εδώ και πολλές γενιές η Ευρώπη θεωρούσε ότι ήταν προστατευμένη από τροπικές ασθένειες. Η πεποίθηση αυτή διαλύθηκε, όμως, πρόσφατα, καθώς η αύξηση της θερμοκρασίας και της υγρασίας στην ήπειρό μας την κατέστησε φιλόξενη σε συχνά θανατηφόρους ιούς.
Κρούσματα τροπικών ασθενειών, όπως ο ιός του Δυτικού Νείλου, ο ζίκα, ο τσικουνγκούνια και ο δάγκειος πυρετός, καταγράφονται ολοένα και πιο συχνά στην Ευρώπη. Ο ιατρικός κόσμος ανησυχεί ιδιαίτερα για τις ασθένειες που μεταδίδονται από το τσίμπημα κουνουπιών. Πριν από 20 χρόνια, τα περισσότερα κρούσματα ιού του Δυτικού Νείλου, δάγκειου και τσικουνγκούνια ήταν εισαγόμενα, από Ευρωπαίους που επιμολύνονταν στη διάρκεια ταξιδιών σε χώρες εκτός Ευρώπης. Σήμερα, η μετάδοση των ασθενειών αυτών γίνεται εντός του ευρωπαϊκού εδάφους μέσω των διαβιβαστών τους, των κουνουπιών.
Η εξάπλωση του aedes albopictus, γνωστού ως «κουνούπι τίγρης», που κατάγεται από τα τροπικά δάση της ΝΑ Ασίας, καταγράφηκε για πρώτη φορά στην Αλβανία το 1979 και στην Ιταλία το 1990. Το 2013 η παρουσία του είχε εδραιωθεί σε 8 χώρες της Ε.Ε., με τον αριθμό αυτό να έχει φθάσει στις 13 το 2023.
Είναι ξεκάθαρο ότι η κλιματική αλλαγή δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για την εμφάνιση τροπικών νόσων στην Ευρώπη, με την αύξηση των θερμοκρασιών, τη μεγαλύτερη διάρκειά τους και τις πλημμύρες. Οι αυξημένες θερμοκρασίες μεταβάλλουν και τις αποδημητικές συνήθειες των πουλιών, δεξαμενές επώασης του ιού του Δυτικού Νείλου.
Το 2022 καταγράφηκαν 1.112 κρούσματα του ιού του Δυτικού Νείλου σε 11 χώρες. «Ο ιός είναι παρών στις περισσότερες χώρες της νότιας Ευρώπης και εξαπλώνεται προς τον βορρά», λέει η Σελίν Γκόσνερ, επικεφαλής ομάδας τροπικών νόσων στο ευρωπαϊκό κέντρο ελέγχου λοιμώξεων της Σουηδίας.
Πριν από 20 χρόνια, τα περισσότερα κρούσματα αυτών των ασθενειών ήταν εισαγόμενα. Σήμερα, όμως, η μετάδοση γίνεται εντός του ευρωπαϊκού εδάφους.
Οι ιοί αυτοί έχουν την ικανότητα να μετατοπιστούν προς τα βόρεια, απειλώντας τη δημόσια υγεία. Παρότι οι περισσότεροι που προσβάλλονται είναι ασυμπτωματικοί ή εμφανίζουν ήπια συμπτώματα, οι ασθένειες αυτές μπορεί να οδηγήσουν στον θάνατο ανοσοκατεσταλμένα άτομα και ηλικιωμένους. Οι αντιιικές θεραπείες δεν είναι αποτελεσματικές, ενώ το εμβόλιο για τον δάγκειο δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο.
Την ανησυχία του ιατρικού κόσμου προκαλεί η ικανότητα του ιού του Δυτικού Νείλου να μεταδίδεται μέσω μεταγγίσεων αίματος και μεταμόσχευσης οργάνων. Κάθε επισκέπτης σε χώρα της νότιας Ευρώπης, όπου σοβεί επιδημία ασθένειας που μεταδίδεται μέσω κουνουπιών, θα πρέπει έτσι να καθυστερήσει τη δωρεά αίματος, οξύνοντας τις ελλείψεις αίματος και πλάσματος.
Επιτακτική θεωρείται η κατάρτιση αναλυτικών χαρτών, που θα επιτρέψουν στην επιστημονική κοινότητα να μελετήσει με ακρίβεια τη σχέση παραγόντων, όπως η κλιματική αλλαγή και η αξιοποίηση της καλλιεργήσιμης γης, με την ανάπτυξη των πληθυσμών κουνουπιών.
Κάθε είδος κουνουπιού, για παράδειγμα, διαθέτει ιδανική θερμοκρασία για την αναπαραγωγή του. «Ορισμένες περιοχές των τροπικών θα γνωρίσουν υποχώρηση των ασθενειών αυτών, καθώς η αύξηση της θερμοκρασίας θα καταστήσει τις ζώνες αυτές απαγορευτικές για τα κουνούπια. Η τοποθεσία, ακόμη και το υψόμετρο, θα καθορίσουν τις μετακινήσεις των κουνουπιών στο άμεσο μέλλον», λέει στην επιστημονική επιθεώρηση Nature ο Κρις Μέρι, ερευνητής στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Γκάμπια στη δυτική Αφρική.
Η θερμοκρασία δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας που θα καθορίσει τις μετακινήσεις των εντόμων αυτών. Η χρήση της γης, η παγκοσμιοποίηση, οι οικονομικές ανισότητες και η βιοποικιλότητα επηρεάζουν την εξάπλωση των τροπικών ασθενειών. Η έρευνα του πανεπιστημίου της Γκάμπια έδειξε ότι η άνοδος της θερμοκρασίας επιταχύνει την ικανότητα των κουνουπιών να ολοκληρώσουν τον κύκλο ζωής τους και να προωθηθούν σε γεωγραφικές ζώνες που τους ήταν απροσπέλαστες.
Ξεχωριστή μελέτη έδειξε ότι η αποψίλωση του τροπικού δάσους για το φοινικέλαιο στο Βόρνεο καθιστά το μικροκλίμα της περιοχής πιο φιλόξενο για την αναπαραγωγή και την επιβίωση του κουνουπιού aedes albopictus («κουνούπι τίγρης»), φορέας πολλών τροπικών ασθενειών.
