Σαράντης Θανόπουλος
«Στην Πηνελόπη Δέλτα οφείλω κατά ένα μέρος την ανοσία μου στον
εθνικισμό»
Tης Αννας Γριμανη
EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτινα Χαλματζη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Είναι πριν απ’ όλα αίσθημα. Διαφορετικά, η ελληνική συνείδηση
παίρνει ψεύτικο, ρητορικό χαρακτήρα. Η καθαρεύουσα είναι ένα
παράδειγμα τεχνητής σχέσης με την ιστορική μας ταυτότητα.
Περισσότερο από ό,τι συμβαίνει σε άλλους λαούς, η ιστορία μας ζει
στις αισθήσεις μας και στα αισθήματά μας, στη «σαρκική» μας σχέση
με το πάτριο έδαφος και στα όνειρά μας. Οι πολιτικοί, πολιτισμικοί
και κοινωνικοί θεσμοί μας δεν καταφέρνουν να δώσουν έκφραση σε αυτή
την ιδιαιτερότητα και συχνά λειτουργούν σαν επικάλυψη.
Πώς φτάνει σε εσάς η κρίση της Ελλάδας;
Από την οικογένειά μου στην Ελλάδα και τους φίλους μου. Οι ειδήσεις
είναι, θα έλεγα, καταστροφικές. Από την άλλη, τα διεθνή μέσα
ενημέρωσης, οι συζητήσεις με τους Ιταλούς φίλους και η συμπαράσταση
των συναδέλφων μού γεννούν συχνά ένα αίσθημα ενόχλησης. Αυτό που
κινδυνεύει μέσα μου είναι η αίσθηση μιας Ελλάδας δύσκολης πια για
να την επικοινωνήσω, φτωχότερης, αλλά πιο πολιτισμένης, που όμως
έχει ηττηθεί. Αυτονόητα, η νοσταλγία δεν με κάνει
αντικειμενικό.
Ποιος φταίει;
Οι ένοχοι είναι πασίγνωστοι: η κερδοσκοπία, η διάχυτη διαφθορά, η
πολιτική ηγεσία, η μυωπία της τρόικας. Το θέμα είναι ποιος θα
αναλάβει την ευθύνη – η οποία είναι κάτι πολύ διαφορετικό από την
ενοχή. Ποιες είναι οι κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που θα
σηκώσουν το έργο και τον δυσβάσταχτο κόπο της ανόρθωσης; Τι μπορεί
να κάνουμε πέρα από τη σωστή διαμαρτυρία και την αναγκαία
καταγγελία;
Πώς φαντάζεστε τον Ελληνα της εποχής μετά την κρίση;
Πιο υπεύθυνο, πιο ώριμο, σε μια πιο δημιουργική σχέση με τις πληγές
του και με τις αντιφάσεις της ιστορίας του.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Συνδέω το πιο μικρό ελληνικό με την παιδική μου ηλικία. Αγάπησα την
Πηνελόπη Δέλτα. Αυτοκτόνησε όταν οι Γερμανοί έφτασαν στην Αθήνα. Τα
οράματά της κατέληγαν σε έναν έντονο, μελαγχολικό συναισθηματισμό,
που δεν είναι εθνική αρετή, αποτελεί ωστόσο συστατικό στοιχείο της
ύπαρξής μας. Οφείλω κατά ένα μέρος την ανοσία μου στον εθνικισμό σε
αυτήν τη συγκινητική μορφή της λογοτεχνίας μας.
Η υπέροχη εκδοχή των Ελλήνων.
Η εθνική αντίσταση.
Ο,τι με απογοητεύει.
Ο λεβαντινισμός.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται τον σύγχρονο
κόσμο;
Με την υστερική ιδιότητα του πολίτη που είναι ταυτόχρονα
μετανάστης. Κατοικούν τον σύγχρονο κόσμο όπως οι Εβραίοι της
Ευρώπης πριν από τη ναζιστική καταστροφή. Πολίτες του κόσμου, με το
προνόμιο των επαρχιωτών κάτω από το βάρος μιας δύσκολης
κληρονομιάς.
Παράγει πολιτισμό ο σημερινός Ελληνας ή είναι προσκολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Η ρητορική ελληνικότητα είναι ένα φάρμακο (κακό) μιας βαθιάς
πληγής. Παράγουμε πολιτισμό όταν η πληγή γίνει γνώση και επιθυμία
ζωής.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Ο φιλοπενθής πόθος. Στο «Εγκώμιο της Ελένης» ο Γοργίας συνδέει την
αθηναϊκή τραγωδία με την επιθυμία που αγαπά το πένθος. Η επιθυμία
έχει μια διάσταση μελαγχολική: την τρέφει ο κίνδυνος της απώλειας
του αντικειμένου της. Αγαπάμε τον άλλο στο σημείο που κινδυνεύουμε
να τον χάσουμε. Ο άλλος, η παρουσία του οποίου απειλεί τους
αυτοαναφορικούς τρόπους ύπαρξής μας, είναι η εγγύηση της ικανότητάς
μας να επιθυμούμε. Αυτή η βαθιά τραγική αλήθεια είναι
αδιαπραγμάτευτη, αν θέλουμε να είμαστε Ελληνες.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Η Ιθάκη. Ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο Τσίρκας, ο Αγγελόπουλος.
* Ο Σαράντης Θανόπουλος είναι ψυχίατρος – ψυχαναλυτής, διδάσκον
μέλος της Ιταλικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας και της Διεθνούς
Ψυχαναλυτικής Ενωσης. Το βιβλίο του «Ο χώρος της ερμηνείας» σε
μετάφραση Δημήτρη Μαλιδέλη και με πρόλογο Σάββα Σαββόπουλου,
κυκλοφορεί στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις.
