Ρεπορτάζ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Φωτογραφίες: ENRI CANAJ
Η καύτρα του τσιγάρου πλησίαζε τα δάχτυλα, αλλά ο Ραμί δεν έδινε σημασία. Βημάτιζε πάνω-κάτω και μονολογούσε. «Μας μαθαίνουν πώς να λέμε ψέματα, ακόμα και στον εαυτό μας», είπε. Πριν από μία ώρα είχε συναντήσει στην οδό Αχαρνών τον διακινητή για να του δώσει τρεις φωτογραφίες. Μία παλιά και δύο πρόσφατες φορώντας τα γυαλιά μυωπίας του και χωρίς αυτά. Ο Ραμί, πρόσφυγας από τη Συρία, είχε συμπληρώσει ένα μήνα εγκλωβισμένος στην Ελλάδα προσπαθώντας να ξεφύγει από τον εμφύλιο στην πατρίδα του. Περίμενε μια καλή πλαστή ταυτότητα και ένα αεροπορικό εισιτήριο για να αποδράσει στη Δυτική Ευρώπη.
Στις αρχές Μαΐου αποπειράθηκε πρώτη φορά να ταξιδέψει παράνομα από το «Ελευθέριος Βενιζέλος». Ενας Βορειοαφρικανός διακινητής τον οποίο είχε συναντήσει σε ίντερνετ καφέ της οδού Αχαρνών τον είχε εφοδιάσει με πλαστή αυστριακή ταυτότητα και αεροπορικά εισιτήρια για Βιέννη. Το αντίτιμο ήταν 3.000 ευρώ εφόσον ο Σύρος πρόσφυγας έφτανε στον προορισμό του. Θα ταξίδευε υπό το ψεύτικο όνομα Armin Vedak και ημερομηνία γέννησης 27 Ιουνίου 1988. Στο σημείο ελέγχου των καρτών επιβίβασης του αεροδρομίου τον παραμέρισαν μαζί με άλλους μετανάστες και απετράπη η αναχώρησή του.
Οι αρχές αναφέρουν ότι τα κρούσματα μεταναστών που προσπαθούν να ταξιδέψουν με πλαστά έγγραφα έχουν αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια. Ενδεικτικά, σε αντίθεση με τις 318 περιπτώσεις κατάσχεσης πλαστών εγγράφων που κατέγραψε η η Διεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής το 2012, τα κρούσματα το 2013 ανήλθαν σε 1.221. Στο «Ελ. Βενιζέλος» οι αστυνομικοί προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τα αυξανόμενα κρούσματα καλύπτοντας κάθε δίοδο διαφυγής σε τέσσερις ζώνες ελέγχου. Ξεκινούν από τις αποβάθρες του προαστιακού και καταλήγουν στις πύλες του αεροδρομίου, σταματώντας όσους κρίνουν υπόπτους ένα βήμα πριν από την επιβίβαση. «Βλέποντας πόσο αυστηρά είναι, κάποιοι εγκαταλείπουν την προσπάθεια. Έχουμε βρει διαβατήρια πεταμένα σε κάδους», λέει η προϊσταμένη του Γραφείου Διαβατηριακού Ελέγχου, Δήμητρα Βασιλάκη.
Η εθνικότητα που εντοπίζεται συχνότερα σε αυτούς τους ελέγχους τα τελευταία δύο χρόνια είναι πρόσφυγες από την εμπόλεμη Συρία, όπως ο Ραμί. Μια τάση που ακολουθεί το αυξανόμενο κύμα άφιξής τους στη χώρα μας. Πέρυσι καταγράφηκαν 8.517 Σύροι κατά την είσοδό τους στην Ελλάδα, ενώ το 2011 μόλις που είχαν ξεπεράσει τους 1.500. Με απόφαση του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη οι Σύροι λαμβάνουν εξάμηνη αναβολή απομάκρυνσης από την Ελλάδα και δεν κρατούνται εκτός από το αναγκαίο διάστημα για την εξακρίβωση των στοιχείων. Οσοι δεν υποβάλουν αίτημα χορήγησης πολιτικού ασύλου – δηλαδή οι περισσότεροι – προσπαθούν να φύγουν παράνομα για κράτη της Δυτικής Ευρώπης.
Στις αρχές Μαΐου, στο λόμπι ενός ξενοδοχείου στα Κάτω Πατήσια, συνάντησα σε έναν από τους δεκατέσσερις δερμάτινους σομόν καναπέδες τον Ραμί. Καθόταν εκεί, μαζί με την υπομονή του. Γεννήθηκε πριν από 33 χρόνια στα περίχωρα της Δαμασκού, σπούδασε πληροφορική και εργάστηκε ως προγραμματιστής. Δέχθηκε να τον ακολουθήσω για σχεδόν ένα μήνα και να μου παρουσιάσει πώς λειτουργεί το σύστημα διακίνησης μεταναστών στην Ελλάδα υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα δημοσιευόταν το πραγματικό του όνομα ή φωτογραφία με το πρόσωπό του.
Είναι ψηλός, με στρογγυλό πρόσωπο και κοντοκουρεμένες φαβορίτες. Μιλάει αγγλικά και γερμανικά, αλλά όποτε περιγράφει το ταξίδι του, αγχώνεται και κομπιάζει. Δεν ήθελε οδηγίες για να κινηθεί στην Αθήνα. Πριν από κάθε συνάντησή μας συμβουλευόταν τους χάρτες στο λευκό του iPhone. Ούτε περίμενε να μάθει από τους διακινητές τα πάντα. Είχε ήδη διαβάσει στις ιστοσελίδες του γερμανικού και του καναδικού υπουργείου Εσωτερικών τις προϋποθέσεις απόκτησης βίζας. Ο συγκάτοικός του στο ξενοδοχείο, Σύρος πρόσφυγας κι αυτός, είχε φέρει μαζί του και φορητό υπολογιστή.
Από τη Δαμασκό στην Αθήνα
Ο Ραμί έχει δύο μεγαλύτερους αδερφούς. Ο ένας ζει στη Βρετανία, εργάζεται ως γιατρός και έχει πάρει τη βρετανική υπηκοότητα. Ο άλλος είναι οδοντίατρος στη Σουηδική Αραβία. Έχασαν τον πατέρα τους σε μικρή ηλικία και μεγάλωσαν με τη μητέρα τους η οποία ζει σήμερα στη Δαμασκό. «Καταγόμαστε από περιοχή με αντάρτες και είχα προβλήματα στα σημεία ελέγχου. Φοβόμουν ότι θα με έπιαναν και θα με έστελναν σε κάποια κρυφή φυλακή. Κυνηγούν τους νέους», είπε ο Ραμί. «Έφυγα γιατί δεν ήθελα να κλάψει για εμένα η μητέρα μου».
Αρχικά ταξίδεψε στον Λίβανο, όπου έμεινε τέσσερις μήνες. Έπειτα πήγε στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί βρέθηκε στην Αλικαρνασσό. Πλήρωσε 2.000 ευρώ για να μεταβεί από την Τουρκία στην Κω. «Ένα βράδυ ήρθαν δύο αυτοκίνητα, μάζεψαν 12 άτομα και μας έβαλαν σε μια βάρκα εννιά μέτρων», είπε. Από την Κω έφτασε με πλοίο της γραμμής στον Πειραιά. Συμπατριώτες του τον είχαν ήδη συμβουλέψει πού να αναζητήσει στέγη.
Πατήστε τα ονόματα των χωρών, από τις οποίες πέρασε ο Ραμί για να δείτε την διαδρομή του.Αναζητώντας στέγη στο κέντρο της Αθήνας
Λίγα βήματα μακριά από τον σταθμό του Ηλεκτρικού στα Κάτω Πατήσια βρίσκεται το ξενοδοχείο όπου συνάντησα τον Ραμί. Μέχρι σήμερα παραμένει οικογενειακή επιχείρηση. Στις δόξες του, τη δεκαετία του ’70, χρησιμοποιήθηκε ως σκηνικό της ταινίας «Η θεία μου η χίπισσα» με πρωταγωνιστές τους Ρένα Βλαχοπούλου και Ανδρέα Μπάρκουλη.
Τον περασμένο Δεκέμβριο, ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου Κωνσταντίνος Κ. υποδέχθηκε το πρώτο ζευγάρι από τη Συρία. Μετά ακολούθησαν κι άλλοι. Τους παραχώρησε τον δεύτερο όροφο και πληρώνουν, έπειτα από ειδική συμφωνία, 450 ευρώ τον μήνα για ένα δίκλινο. «Τον πρώτο καιρό νοίκιαζαν το δωμάτιο δύο, έμπαινε μέσα η καμαριέρα και έβλεπε δέκα ξαπλωμένους. Έκανα εφόδους και εγώ και τους έπαιρνα τους υπνόσακους. Κάποιοι τους έκρυβαν κάτω από τα στρώματα», λέει ο ιδιοκτήτης.
Σε αυτό το λόμπι συχνάζουν σχεδόν νυχθημερόν οι Σύροι, βυθισμένοι στις οθόνες των κινητών τους τηλεφώνων. Μιλούν με τους δικούς τους μέσω Viber, ψάχνουν για νέα στο Facebook ή περιμένουν το μήνυμα κάποιου διακινητή. Μια καθημερινότητα που γρήγορα γίνεται μονότονη. Τις μέρες που συναντιόμασταν, ο Ραμί αγόραζε καθημερινά Silk Cut τσιγάρα – τα οποία γνώρισε πρώτη φορά στο πλοίο από Κω για Πειραιά. Έπινε ζεστό nescafe χωρίς γάλα και δειπνούσε σε εστιατόριο Σύρων, όπου το πιάτο κοστίζει τέσσερα ευρώ. Στο κινητό του είχε λιβανέζικο αριθμό για το Viber, τούρκικο αριθμό για WhatsApp και ελληνικό για κανονικά μηνύματα.
«Έχω τόσα ονόματα από τις πλαστές ταυτότητες που έχω χρησιμοποιήσει που δεν ξέρω πώς με λένε. Με έχουν βαφτίσει Εμίλ, Φάνη, ακόμα και Γιάννη», μου είπε ένας από τους Σύρους στο ίδιο ξενοδοχείο. Συστήθηκε ως Αμπντούλ. Είπε ότι ήταν ακτινολόγος στην πόλη Ντέιρ αλ Ζορ, στις όχθες του Ευφράτη. Είπε ότι επιχείρησε να φύγει πάνω από τρεις φορές από το «Ελευθέριος Βενιζέλος» με πλαστή ταυτότητα. Απέτυχε σε όλες.
«Αυτό που κάνουμε δεν είναι παιχνίδι», είπε σε μία από τις συναντήσεις μας ο Ραμί. Σε αντίθεση με άλλους πρόσφυγες, όποτε μιλούσε για την κατάστασή του έμοιαζε να απολογείται. «Μισώ τον εαυτό μου. Ό,τι κάνω είναι κουτό και επικίνδυνο. Μου αρέσει η τάξη και το σύστημα, γι’ αυτό σπούδασα πληροφορική. Μου αρέσει να περιμένουν οι άνθρωποι σε ουρές, να υπάρχουν κανόνες», είπε.
Τα πλαστά έγγραφα και τα νέα ευφάνταστα «κόλπα» στα αεροδρόμια
Άτυπους κανόνες ακολουθεί και το σύστημα διακίνησης μεταναστών που έχει οργανωθεί στην Αθήνα. Σε καφενεία της Αχαρνών και της Πατησίων όπου συχνάζουν διακινητές, ο Ραμί έμαθε ότι το πιο αξιόπιστο χαρτί είναι ένα κλεμμένο διαβατήριο με μεγάλο βαθμό ομοιότητας. «Ένας από τους διακινητές που συνάντησα είχε στο κινητό του φωτογραφίες από κλεμμένα διαβατήρια και ταυτότητες. Με κοιτούσε και έλεγχε την ομοιότητα των προσώπων», είπε ο 33χρονος πρόσφυγας.
Δεν είναι, όμως, όλοι οι διακινητές τόσο προσεκτικοί ή «επαγγελματίες». Όπως εξηγεί ο διοικητής του Τμήματος Ασφαλείας στον Αερολιμένα Αθηνών, Νικόλαος Μανώλης, κατά καιρούς έχουν συλληφθεί διακινητές που συναλλάσσονταν με τους μετανάστες στο πάρκινγκ του αεροδρομίου. Άλλοι εκμεταλλεύονταν την απόγνωση των προσφύγων εισπράττοντας χρήματα για διαβατήρια που ήταν εξόφθαλμα πλαστά. Σε μία περίπτωση έγραψαν ότι το ύψος του μετανάστη ήταν 1,90 μ., ενώ ήταν φανερά πιο κοντός. Σε άλλα ψεύτικα έγγραφα χρησιμοποιούσαν στα στοιχεία το όνομα κάποιου γνωστού ποδοσφαιριστή.
Το τελευταίο εξάμηνο του 2013, όμως, οι αστυνομικοί αντιμετώπισαν μία από τις πιο εξελιγμένες μεθόδους διακίνησης μέσω αεροδρομίου. Σε τουλάχιστον έξι περιπτώσεις, Ευρωπαίος πολίτης έκλεινε εισιτήριο για κάποια ευρωπαϊκή χώρα με ανταπόκριση στην Κωνσταντινούπολη. Έφτανε στον ενδιάμεσο σταθμό με τα γνήσια έγγραφά του και εκεί συναντούσε τον παράτυπο μετανάστη. Του έδινε την κάρτα επιβίβασης για να συνεχίσει το ταξίδι μαζί με πλαστό διαβατήριο. Ακόμα κι αν οι Τούρκοι αστυνομικοί ανακάλυπταν τον παράτυπο μετανάστη στην πύλη και τον έστελναν στην Ελλάδα, ο στόχος του είχε επιτευχθεί κατά το ήμισυ. Βρισκόταν και πάλι σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Οι κανόνες του ταξιδιού αλλάζουν όταν οι πρόσφυγες είναι γυναίκες με παιδιά. Η δημοφιλέστερη μέθοδος σε αυτές τις ομάδες περιλαμβάνει την παραποίηση αυθεντικών εγγράφων. Οικογενειάρχης με νόμιμη άδεια διαμονής παριστάνει τον σύζυγο και τον πατέρα. Συνοδεύει τη γυναίκα και το παιδί στον προορισμό τους και μετά επιστρέφει μόνος στην Ελλάδα. Το κόστος γι’ αυτήν την επιχείρηση μπορεί να φτάσει σε 9.000 ευρώ. Ο Ραμί ξέρει μια γυναίκα από τη Συρία που τον Μάιο κατάφερε μαζί με τον γιο της και ταξίδεψαν στη Μασσαλία.
Μετά την αποτυχημένη του απόπειρα στο «Ελευθέριος Βενιζέλος» ο Ραμί γνώρισε έναν άλλον διακινητή σε καφετέρια της οδού Πατησίων. Ο διακινητής, Σουδανός, άνω των 40, με διαμαντάκι στο αριστερό αυτί, είχε τη φήμη «επαγγελματία». Το 2013, στις τρεις πρώτες θέσεις των συλληφθέντων διακινητών στη χώρα μας ήταν οι Έλληνες με 159 άτομα, οι Αλβανοί με 139 και οι Σύροι με 121. Οι τιμές που ζητούν για πλαστά ταξιδιωτικά έγγραφα και αεροπορικά εισιτήρια κυμαίνονται μεταξύ 3.000 και 5.000 ευρώ.
Ο Σουδανός διακινητής είπε στον Ραμί ότι δεν θα του βγάλει ιταλική ή ελληνική ταυτότητα γιατί «έχουν κακή φήμη» και θα ήταν πιο εύκολο να πιαστεί. Του είπε ότι θα είχε περισσότερες πιθανότητες εάν πετούσε για την Ευρώπη από κάποιο νησί του Αιγαίου. Τα τελευταία τρία χρόνια, λίγο πριν αλλά και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, οι διακινητές στρέφονται στα περιφερειακά αεροδρόμια της χώρας και στις πτήσεις τσάρτερ. Θεωρείται πιο εύκολο να χαθεί κάποιος στο πλήθος των τουριστών και τα μέτρα ασφαλείας δεν είναι το ίδιο αυστηρά. Ενδεικτικά, στις 24 Απριλίου συνελήφθησαν με πλαστά έγγραφα 13 Σύροι στον αερολιμένα Καλαμάτας. Προορισμός τους ήταν η Αυστρία. Στις 18 Σεπτεμβρίου 2013, άλλοι τρεις Σύροι πιάστηκαν στο αεροδρόμιο της Θήρας.
Αφού συμφώνησαν στην τιμή, ο Ραμί κατέθεσε σε έναν εγγυητή 3.000 ευρώ που του είχαν στείλει συγγενείς του. Τον ρόλο του εγγυητή ανέλαβαν οι Σύροι εργαζόμενοι σε ένα πολωνικό μίνι μάρκετ κοντά στον σταθμό Λαρίσης. Σε αυτό το μαγαζί με τα λιγοστά εμπορεύματα στα ράφια λειτουργεί πίσω από έναν πάγκο και ανταλλακτήριο συναλλάγματος. Οι παράτυποι μετανάστες τοποθετούν τα χρήματά τους και λαμβάνουν έναν κωδικό με αριθμούς, γράμματα και σημεία στίξης. Λένε στον εγγυητή ότι τα χρήματα «είναι για να ταξιδέψουν» και του δίνουν το όνομα και το τηλέφωνο του διακινητή. Εάν πετύχει το ταξίδι τους, αποκαλύπτουν τον κωδικό στον διακινητή και αυτός εισπράττει τα χρήματα. Το γραφείο κρατάει προμήθεια – άγνωστο πόση. Εάν αποτύχει το ταξίδι, ο μετανάστης μπορεί να πάρει πίσω τα χρήματά του και το γραφείο εισπράττει προμήθεια 50 ευρώ.
Οι μετανάστες ονομάζουν αυτή τη μέθοδο στα αραβικά «amanah». Πρόκειται για παραλλαγή της hawala, μιας παράτυπης μεθόδου μεταφοράς εμβασμάτων που έχει χρησιμοποιηθεί και ως τρόπος ξεπλύματος εσόδων από εμπόριο ναρκωτικών, όπλων και διακίνηση ανθρώπων και έχει χρησιμοποιηθεί από τρομοκρατικές οργανώσεις όπως την Αλ Κάιντα.
Καθώς περνούσαν οι μέρες και ζύγωνε η στιγμή του ταξιδιού, ο Ραμί γινόταν όλο και πιο νευρικός. Παραπονιόταν ότι μούδιαζε το κεφάλι του από τη σκέψη. Το σχέδιο ήταν να βρεθεί σε περιφερειακό αεροδρόμιο κάποιου νησιού του Αιγαίου και από εκεί να φύγει προς τη Δύση. Μέχρι την τελευταία στιγμή δεν ήξερε το δρομολόγιό του. Ο διακινητής τού είχε θέσει ως πιθανούς τελικούς προορισμούς το Παρίσι, τις Βρυξέλλες και τη Μασσαλία. Η Ρώμη και το Μιλάνο, μαζί με τη γαλλική πρωτεύουσα, είναι οι πιο δημοφιλείς αεροπορικοί προορισμοί παράτυπων μεταναστών, όπως αναφέρουν αστυνομικές πηγές.
Την τελευταία εβδομάδα του Μαΐου, δύο ώρες πριν από την αναχώρηση του πλοίου του από τον Πειραιά, ο Ραμί δεν είχε ακόμη αποφασίσει ούτε γνώριζε πάλι τον προορισμό του. Θα τον μάθαινε στο λιμάνι. Είχε άλλα να σκεφτεί. Κάποιος φίλος του στη Βηρυτό του είχε μιλήσει για τη δυνατότητα μετεγκατάστασης Σύρων προσφύγων από τον Λίβανο στον Καναδά. Του είχε ζητήσει να κάνει υπομονή άλλες 35 ημέρες. Το διάστημα ήταν μεγάλο, ο Ραμί είχε ξοδέψει ήδη αρκετά χρήματα, η υπομονή του εξαντλούνταν. Τελικά, αποφάσισε εκείνο το απόγευμα να μην επιβιβαστεί στο πλοίο.
Ο διακινητής οργίστηκε. Του ζήτησε 400 ευρώ για τα χαμένα εισιτήρια. Ο Ραμί θα ταξίδευε μαζί με άλλους δύο πρόσφυγες οι οποίοι τελικά απέτυχαν και πιάστηκαν από την αστυνομία. «Ξέρω ότι είναι ντροπιαστικό που προσπαθώ να ταξιδέψω παράνομα», είπε ο Ραμί την τελευταία φορά που μιλήσαμε. «Αλλά δεν έχω άλλη λύση».
