Της Αννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Είναι μάλλον κατασκευή και ιδεολόγημα.
Η λέξη πλάστηκε το 1851 από τον επιφυλλιδογράφο Κ. Πωπ. Φαντάζεστε
τον Κολοκοτρώνη να συζητεί περί ελληνικότητας; Βεβαίως υπάρχουν
όψεις μιας ελληνικής ιδιομορφίας στην κουλτούρα, στην τέχνη, που
μπορούν να μας συγκινήσουν. Οπως και όψεις της αγγλικότητας, της
γαλλικότητας, της ρωσικότητας και ούτω καθ’ εξής.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Τη γεύση της παλιάς ντομάτας. Και κάποιες αρετές που εξετίμησα,
μεγάλες κάποτε μα σήμερα «μικρές» στο χρηματιστήριο αξιών: την
μπέσα, την ακεραιότητα, την αφέλεια, την αμεσότητα. Ιδιότητες,
βέβαια, όχι αποκλειστικά νεοελληνικές. Η μπέσα είναι αλβανικής
προέλευσης, η ακεραιότητα (integritas) ρωμαϊκή, η αμεσότητα
αριστοτελική, η αφέλεια από τον Πλούταρχο.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Οι δάσκαλοι του 19ου αιώνα. Oι γυναίκες και οι άντρες του πρώτου
ΕΑΜ.
Αυτό που με χαλάει.
Η νεοελληνική εξυπνάδα. Η νεοελληνική απαιδευσία. Η απουσία
πρόβλεψης για το μέλλον, η απουσία φρόνησης (πότε ήταν η τελευταία
φορά που ακούσατε τη λέξη ή την είδατε γραμμένη;), «φρόνηση», από
το φρην=μυαλό. Η ικανότητα να βλέπεις ότι κάτι θα συμβεί προτού
συμβεί.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Μειονέκτημα, μολονότι δεν είμαι βέβαιος αν συνιστά πράγματι
πλεονέκτημα ό,τι άλλο θα μπορούσε κανείς να είναι.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Ωραία το θέσατε. Δεν παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής
και μένει κολλημένος σε μια ρηχή και φενακιστική «ελληνικότητα».
(Και βέβαια υπάρχουν νησίδες παραγωγής πολιτισμού, αλλά δεν δίνουν
αυτές τον τόνο.) Από την άλλη, αμφιβάλλω αν τα άλλα έθνη παράγουν
πράγματι σήμερα νέο πολιτισμό. Οι πολιτιστικές μορφές κάποτε
τελειώνουν και τότε συντηρούμε όσο μπορούμε τις παλιές. Αυτό κάτι
είναι. Παράγω πολιτισμό σήμερα ίσως θα σήμαινε διαφυλάττω ως κόρην
οφθαλμού ό,τι καλό μου παραδόθηκε.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Με την ταυτότητα του οιηματία, του ξερόλα, του πλεγματικού. Με
τα Αγγλικά του φτωχού στην Οξφορντ Στριτ και στα διεθνή συνέδρια
και fora.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Δεν έχω ελληνικά «γιατί» και «πρέπει». Δεν έχω καν «γιατί» και
«πρέπει». Τα «γιατί» κατόπιν εορτής είναι μάταια. Και ως προς τα
«πρέπει», σας παραπέμπω στον Οδυσσέα Ελύτη: «Πιάσε το Πρέπει από το
ιώτα και γδάρε το ίσαμε το Π.»
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Δεν υπάρχει «εθνική» αλήθεια. Το έχει πει ο Σολωμός, είναι
πασίγνωστο.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Δεν έχω απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα. Θα απαντήσω όμως σε ένα
άλλο, υποθετικό αλλά συναφές. Ναι, καλή είναι η πατριδογνωσία, καλό
είναι να γνωρίζει κανείς την πατρίδα του (αρχικά η λέξη σήμαινε να
γνωρίζεις την ιδιαίτερη πατρίδα σου, το χωριό σου ή την πόλη σου),
αλλά καλύτερο είναι αυτή η γνώση να αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης
«γεωγνωσίας» ή «ανθρωπογνωσίας». Να γνωρίζεις, ας πούμε, ότι οι
πάγοι που έλιωσαν στον Βόρειο Πόλο θα επηρεάσουν και τον δικό σου
τόπο, ότι η μοίρα ενός παιδιού στην Αφρική μπορεί να είναι η μοίρα
των παιδιών σου, ότι μια ξένη λογοτεχνία είναι εξίσου καλή ή και
καλύτερη από τη δική σου, ότι η εθνική σου ομάδα είναι πρώτη είναι
και τελευταία, ότι είσαι τόσο ξεχωριστός όσο και οι άλλοι, τόσο
κοινός όσο και οι άλλοι -τελικά τίποτα το τόσο ιδιαίτερο- φύγε
λοιπόν, ξεκόλλα, ανοίξου.
* O Αρης Μπερλής είναι μεταφραστής και κριτικός λογοτεχνίας.
Μετέφρασε περίφημα «Το Ουρλιαχτό και άλλα ποιήματα» του Αλεν
Γκίνσμπεργκ – νέα έκδοση από την «Αγρα». Το βιβλίο πρωτοκυκλοφόρησε
το 1978.
