Της Αννας Γριμάνη
H ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Αρχικά, αίσθημα. Εάν γίνεται συνείδηση εξαρτάται από εσένα, πόσο
δηλαδή θέλεις να συνειδητοποιήσεις τη σημασία αυτού του αισθήματος.
Η καταγωγή και οι εμπειρίες απηχούν στο αίσθημα και όταν ζει κανείς
στο εξωτερικό, επιδιώκει να αναλύσει το δικό του αίσθημα
ελληνικότητας. Την αξία των βιωμάτων του -τι είναι αυτό που τον
καθορίζει σε σχέση με τους άλλους γύρω του-, κάτι που συμβαίνει και
στην Ελλάδα η οποία έχει γίνει μια πολυεθνική κοινωνία.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Τις μυρωδιές, τις γεύσεις, τη θάλασσα – που γίνονται μοναδικά
όταν είναι ελληνικά. Το αγιόκλημα, το νυχτολούλουδο – λείπουν τόσο
στο εξωτερικό. Το μικρό ελληνικό μου και αναντικατάστατο είναι
όντως οι μυρωδιές, δεν τις βρήκα ίδιες πουθενά αλλού. Να περπατάς
στην πόλη και να μυρίσεις μια συκιά… αυτό πάντα με εντυπωσίαζε.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Σκέφτομαι αμέσως τον Τσαρούχη, τον Κουν, τον Χατζιδάκι, αργότερα
τον Σαββόπουλο κι άλλους δημιουργούς, που έδωσαν σ’ εμάς που
γεννηθήκαμε τη δεκαετία του ’60 μια νεοελληνική ταυτότητα. Κι όταν
αναρωτιόμαστε καμιά φορά για την ελληνικότητά μας και φαίνεται λίγο
δύσκολο να «αγγίξουμε» τα παλιά, γιατί υπάρχουν μεν αλλά δεν
ταυτιζόμαστε μ’ αυτά, τότε ακουμπάμε σε ό,τι έφτιαξαν οι γενιές των
δημιουργών που ανέφερα: έναν κόσμο εντελώς ελληνικό, βασισμένο στην
παράδοση, αλλά και με σύγχρονο πνεύμα – μια νεοελληνική
μοναδικότητα.
Αυτό που με χαλάει.
Η κακοδαιμονία των Ελλήνων. Δεν κατανοώ αυτήν τη νοοτροπία της
δυσαρέσκειας, τη μεμψιμοιρία, που λες ότι διατηρείται για να
κάνουμε τους άλλους να μας λυπηθούν ή να μας συμπαθήσουν – τελείως
αντιπαραγωγικά συναισθήματα. Θα με πείραζε λιγότερο εάν αυτή η
συνεχής διαμαρτυρία δεν ήταν αυτοσκοπός.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Δύσκολο να το πεις για οποιαδήποτε εθνική ταυτότητα, γιατί είναι
σύνθετο θέμα οι ταυτότητες, εμπεριέχουν και θετικά και αρνητικά
στοιχεία. Η εμπειρία μου στο εξωτερικό σχετικά με την αντιμετώπιση
των τρίτων προς την καταγωγή μου, θα έλεγα ότι είναι από θετική
μέχρι αδιάφορη ή και άγνωστη στις λιγότερες δυτικές κοινωνίες. Το
να είσαι Ελληνας είναι, πιστεύω, προσόν με κύρια σημασία όμως στην
προσωπική σου στάση.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει
προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Οι γενιές των Ελλήνων που παρήγαγαν πολιτισμό με έναν υπέροχο
τρόπο έζησαν σε δυσκολότερες συνθήκες και είχαν εντονότερο κίνητρο
παραγωγής, από τις επόμενες που έζησαν σε μια πιο εύκολη εποχή και
η δημιουργικότητά τους δεν είναι στο ίδιο επίπεδο. Παρ’ όλα αυτά,
υπάρχουν νεοέλληνες οι οποίοι παράγουν πολιτισμό με μια
μοναδικότητα και φυσικά είναι οι επιστήμονες – ερευνητές με μεγάλο
έργο· αλλά είναι δύσκολο στην επιστήμη να δώσεις εθνική
ταυτότητα.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Για τον περισσότερο κόσμο η ταυτότητά μας έχει… κάποιο
κιονόκρανο αποτυπωμένο, ακόμη και στις δυτικές κοινωνίες
προσλαμβάνεται περισσότερο αρχαιοελληνική, παρά ελληνική.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Γιατί δεν μας άφηναν να περπατάμε ξυπόλητοι στην πλατεία
Αριστοτέλους όταν ήμασταν παιδιά; Ισως ήταν για λόγους
καθωσπρεπισμού που ποτέ δεν κατάλαβα και ενίοτε το σκέφτομαι όταν
βλέπω ξυπόλητους, μικρούς και μεγάλους, στα πάρκα της Νέας Υόρκης.
Οσο για τα «πρέπει» ένιωσα την ελευθερία να μην τα ξανασκεφτώ,
βγαίνοντας από την Ελλάδα και είχαν να κάνουν με μικρά πράγματα,
όπως το να μιλάς στον πληθυντικό ή να απευθύνεσαι στον καθηγητή σου
με τον τίτλο του. Αυτά πετάχτηκαν, από φυσικού, γιατί πληθυντικός
δεν υπάρχει στην αγγλική γλώσσα και όλοι απευθύνονται στους
καθηγητές με τα μικρά τους ονόματα.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Σεφέρης: από μικρός τον ξεχώριζα παρότι είχε έναν ρομαντισμό
κάπως παλιοκαιρίσιο για εμάς που μεγαλώναμε στη δεκαετία του ’70 –
τότε η εποχή ήταν ένας χείμαρρος από εμπειρίες στη μουσική, στην
ποίηση, στις ιδέες.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Η σημασία στη μοναδικότητα του ατόμου, η υπερτονισμένη
σπουδαιότητα του ενός. Προτιμώ την υπερβολή στην ελευθερία του
ενός, παρά την υπερβολή της υποταγής στο σύνολο.
Η οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Η Broadway street στην Αστόρια. Η παγκόσμια παρουσία του Ελληνα
έρχεται ακόμη μέσα από τη μετανάστευση των δεκαετιών του ’30 έως το
’60 και η Broadway είναι από τους φημισμένους δρόμους των Ελλήνων
μεταναστών.
*Ο Γιώργος Τσελιούδης είναι φυσικός – μετεωρολόγος, ερευνητής
στο Ινστιτούτο Godard της ΝΑSΑ και πρόσφατα στο Κέντρο Φυσικής
Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών.
